Dwa językowe obrazy pedagogiki
DOI:
https://doi.org/10.25312/kiw.27_dstSłowa kluczowe:
pedagogika, wychowanie, kształcenie, pajdeja, Językowy Obraz ŚwiataAbstrakt
W prezentowanym artykule przedmiotem badania są dwa językowe obrazy pedagogiki wynikające z dwóch odmiennych linii wyjaśniania etymologii polskiego leksemu (wyrazu) pedagogika. Celem badania jest wydobycie na jaw toposów używanych w trakcie uprawiania pedagogiki w oparciu o dwie różne linie etymologiczne, rozpoznanie ukonstytuowanych na tych toposach modeli myślenia i działania pedagogicznego oraz zwrócenie uwagi na konsekwencje wynikające dla współczesnego rozumienia tożsamości pedagogiki jako nauki.
W badaniu wykorzystano metodę przeszukiwania źródeł wtórych i systemowo-funkcjonalną analizę dyskursu. Po przeanalizowaniu materiału badawczego stwierdzono, że w wyjaśnianiu etymologii polskiego leksemu (wyrazu) pedagogika dominuje linia pajdetyczna, natomiast prawie wcale nieznana jest linia pajdeutyczna. W pierwszej z nich wykorzystuje się topos pais-ago, w drugiej topos pajdeja. Nad pierwszym nadbudowuje się model pajdetyczny, nad drugim – model pajdeutyczny. Wskutek bezsprzecznego zdominowania polskiej myśli pedagogicznej przez pierwszy z tych modeli transmituje się z pokolenia na pokolenie stereotyp niskiego statusu naukowego pedagogiki, z nieufnością odnosi się do ujęć dowartościowujących rolę dziecka/podopiecznego/wychowanka/ucznia w działaniu pedagogicznym i likwiduje różnice między terminami pedagogicznymi.
Pobrania
Bibliografia
[b.a.], Komunał, [w:] Słownik synonimów, https://www.synonimy.pl/synonim/komuna%C5%82/ [dostęp: 7.03.2025].
[b.a.], Pedagogika, [w:] Wikipedia. Wolna encyklopedia, https://pl.wikipedia.org/wiki/ Pedagogika [dostęp: 14.03.2025].
[b.a.], Topos, [w:] Wikipedia. Wolna encyklopedia, https://pl.wikipedia.org/wiki/Topos [dostęp: 7.03.2025].
Bańkowski A., Etymologiczny słownik języka polskiego, t. 1: A–K, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2000.
Baranowski M., Pedagogika i dydaktyka do użytku nauczycieli szkół ludowych i seminaryów nauczycielskich, Gubrynowicz i Schmidt, Lwów 1888.
Benner D., Brüggen F., Bildung/Bildsamkeit, [w:] D. Benner, J. Oelkers (red.), Historisches Wörterbuch der Pädagogik, Beltz Verlag, Weinheim–Basel 2004, s. 174–215.
Benner D., Stępkowski D., Jaskinia jako metafora opisująca procesy kształcenia. Studium transformacji Platońskiej opowieści o jaskini w dyskursach edukacyjnych, [w:] S. Sztobryn, M. Wasilewski, M. Rojek (red.), Metamorfozy filozofii wychowania od antyku do współczesności, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź 2012, s. 15–34.
Bereźnicki F., Czerepaniak-Walczak M., Krupa J., Pedagogika. Wybrane zagadnienia, Uniwersytet Szczeciński, Szczecin 1990.
Bieniek M., Paideia grecka od czasów Homera do wojny peloponeskiej, [w:] P. Mróz (red.), Filozofia kultury, Uniwersytet Jagielloński, Kraków 2015, s. 43–75.
Böhm W., Pädagogik, [w:] D. Benner, J. Oelkers (red.), Historisches Wörterbuch der Pädagogik, Beltz Verlag, Weinheim–Basel 2004, s. 750–782.
Buttler D., Rozwój semantyczny wyrazów polskich, Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 1978.
Duszak A., Kowalski G., Wstęp, [w:] A. Duszak, G. Kowalski (red.), Systemowo-funkcjonalna analiza dyskursu, Towarzystwo Autorów i Wydawców Prac Naukowych Universitas, Kraków 2013, s. V–XI.
Enslin P., Philosophy of education, [w:] P. Peterson, E. Baker, B. McGaw (red.), International encyclopedia of education, t. 6, Academic Press, Oxford 2010, s. 1–8.
Fleck L., Powstanie i rozwój faktu naukowego. Wprowadzenie do nauki o stylu myślowym i kolektywie myślowym, [w:] tenże, Psychosocjologia poznania naukowego, Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, Lublin 2006, s. 29–163.
Gara J., Stępkowski D., Forma myślenia i działania pedagogicznego a doświadczenie paradoksalności (samo)kształcenia, „Studia z Teorii Wychowania” 2024, nr 1(46), s. 9–29, DOI: http:/dx.doi.org/10.5604/01.3001.0054.4420.
Grzegorczykowa R., Wprowadzenie do semantyki językoznawczej, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2011.
Halliday M.A.K., Metafory gramatyczne w tekstach naukowych, [w:] A. Duszak, G. Kowalski (red.), Systemowo-funkcjonalna analiza dyskursu, Towarzystwo Autorów i Wydawców Prac Naukowych Universitas, Kraków 2013, s. 81–146.
Jaeger W., Paideia. Formowanie człowieka greckiego, przeł. M. Plezia, H. Bednarek. Fundacja Aletheia, Warszawa 2001.
Jaeger W., Wczesne chrześcijaństwo i grecka paideia, przeł. K. Bielawski, Wydawnictwo Homini, Bydgoszcz 1997.
Kierski F., Podręczna encyklopedja pedagogiczna, t. 2, Książnica Polska, Lwów–Warszawa 1925.
Korbut G., Wyrazy niemieckie w języku polskim pod względem językowym i cywilizacyjnym, „Prace Filologiczne” 1893, t. 4, z. 2, s. 345–560.
Kunowski S., Podstawy współczesnej pedagogiki, Wydawnictwo Salezjańskie, Warszawa 1993.
Kupisiewicz Cz., Kupisiewicz M., Słownik pedagogiczny, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2009.
Kwieciński Z., Śliwerski B., Wstęp, [w:] Z. Kwieciński, B. Śliwerski (red.), Pedagogika. Podręcznik akademicki, Wydawnictwo PWN, Warszawa 2019, s. 7–10.
O szkole okiem historyka. Rozmowa Romana Lepperta z Adamem Fijałkowskim w „Akademickim zaciszu”, https://www.youtube.com/watch?v=0O0snpJQhh4 [dostęp: 14.03.2025].
Okoń W., Nowy słownik pedagogiczny, Wydawnictwo Akademickie „Żak”, Warszawa 2007.
Paluch M., Narodziny rodzica – o byciu pedagogiem własnego dziecka, „Uniwersyteckie Czasopismo Socjologiczne” (w druku).
Pawłowski G., Metafizyka poznania lingwistycznego, Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 2021.
Pieter J., Pedagogika, czyli problemy wychowania, [w:] S. Kursa, J. Pieter, P. Rybicki, S. Skowron, J. Śpiewak, Elementy nauk pedagogicznych, Wydawnictwo Instytutu Pedagogicznego w Katowicach, Katowice 1946, s. 142–172.
Platon, Państwo, przeł. W. Witwicki, Wydawnictwo AKME, Warszawa 1990.
Rodziewicz E., O metaforze „pais-ago” i przemieszczeniu jej znaczeń dzisiaj, „Przegląd Pedagogiczny” 2011, nr 1, s. 30–45, DOI: 10.34767/PP.2011.01.03.
Rubacha K., Metodologia badań nad edukacją, Wydawnictwa Akademickie i Profesjonalne, Warszawa 2008.
Sławek T., A jeśli nie trzeba się uczyć…, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice 2021.
Sławek T., Nowhere Man. O szkole, która się waha, [w:] M. Mamet-Michalkiewicz (red.), Nauczyciele – nauczycielom. Przestrzenie edukacji, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice 2022, s. 11–23.
Słownik grecko-polski, oprac. O. Jurewicz, Wydawnictwo Naukowe Sub Lupa, Warszawa 2018.
Słownik języka łacińskiego, oprac. K. Kumaniecki, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1975.
Stępkowski D., (Wy)kształcenie w polskiej pedagogice ogólnej. Prolegomena do historii pojęcia, [w:] K. Maliszewski, D. Stępkowski, B. Śliwerski, Istota, sens i uwarunkowania (wy)kształcenia, Oficyna Wydawnicza „Impuls”, Kraków 2019, s. 13–72.
Stępkowski D., Archaeology of the term “kształcenie”. On the history of the 20th century Polish systematic educational science, „Filozoficzne Problemy Edukacji” 2020, nr 1, s. 23–40, http://dx.doi.org/10.4467/25450948FPE.20.002.12940
Suchodolski B., Trzy pedagogiki, „Nasza Księgarnia”, Warszawa 1970.
Suchodolski B., Zagadnienia podstawowe, [w:] tenże (red.), Pedagogika. Podręcznik dla kandydatów dla nauczycieli, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1980, s. 9–190.
Ślezińska A., Dwie drogi starożytnej paidei, „Konteksty Kultury” 2013, nr 1–2, s. 227–239.
Śliwerski B., Pedagogika jako nauka, [w:] Z. Kwieciński, B. Śliwerski (red.), Pedagogika. Podręcznik akademicki, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2019, s. 14–39.27
Wasilewski M., Paideutyka Protagorasa i Platona, Wydawnictwo Naukowe PTP, Oddział w Poznaniu, Poznań 2007.
Wasilewski M., Pedagogika grecka od Protagorasa do Posejdoniosa. Edukacja. Filozofia wychowania, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź 2017.
Wasilewski M., Semantics of the Verb παιδεύω (paideuo) in the Early Classical Period in Greece, [w:] S. Sztobryn, K. Kamiński (red.), Rzeczywistość edukacyjna: tropy i wątki interpretacyjne, Wydawnictwo Naukowe Wyższej Szkoły Pedagogicznej, Łódź 2013, s. 25–32.
Wołoszyn S., Pedagogika jako nauka, [w:] B. Suchodolski, S. Wołoszyn (red.), Elementy nauk pedagogicznych, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1955, s. 5–20.
Wołoszyn S., Wstęp. Pedagogika jako nauka, [w:] B. Suchodolski (red.). Zarys pedagogiki, t. 1, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1959, s. 9–38.
Zarzecki L., Wstęp do pedagogiki, Książnica Polska, Lwów–Warszawa 1922.
Opublikowane
Numer
Dział
Licencja
Prawa autorskie (c) 2025 Akademia Humanistyczno-Ekonomiczna w Łodzi
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 4.0 Miedzynarodowe.
