Marcin Krause https://orcid.org/0000-0002-9934-1539 Politechnika Śląska
e-mail: marcin.krause@polsl.pl
Recenzja monografii Małgorzaty Lotko Służba bezpieczeństwa i higieny pracy. Jakość. Profesjonalizm. Wyzwania
Review of Małgorzata Lotko’s monograph Służba bezpieczeństwa i higieny pracy. Jakość. Profesjonalizm. Wyzwania [Occupational Health and Safety Service. Quality. Professionalism.
https://doi.org/10.25312/ziwgib.852
Małgorzata Lotko1 jest od 2004 roku nauczycielem akademickim w Uniwersytecie Radomskim im. Kazimierza Pułaskiego. Jej zainteresowania naukowo-badawcze i dydaktyczne obejmują między innymi antropologię organizacji, jakość usług, za- rządzanie bezpieczeństwem pracy. Deklaruje w systemach informatycznych POL-on/ RAD-on dziedzinę nauki społeczne oraz dyscyplinę nauki o zarządzaniu i jakości. Oba postępowania awansowe opierały się na tytule pracy z zakresu bezpieczeństwa i higieny pracy: habilitacja (2016, dyscyplina towaroznawstwo, jakość usług zapew- nienia bhp w organizacjach CSR) oraz doktorat (2007, dyscyplina ekonomia, syste- my zarządzania bhp w branży odlewniczej).
Bezpieczeństwo i higiena pracy nie ma formalnej definicji przyjętej w prawie pracy ani ogólnie akceptowanej definicji w normach technicznych czy publikacjach specjalistycznych. Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy zawiera dział X pt. Bezpieczeństwo i higiena pracy, jednakże nie zawiera on definicji bhp i pojęć
1 Małgorzata Lotko – doktor habilitowany w dziedzinie nauk społecznych w dyscyplinie na- uki o zarządzaniu i jakości, profesor Uniwersytetu Radomskiego im. Kazimierza Pułaskiego, wy- kładowca na kierunku studiów bezpieczeństwo i higiena pracy.
z nim związanych (takich jak stan bhp, przepisy bhp, zasady bhp). Podobnie przepisy wykonawcze, na przykład Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 26 września 1997 r., nie wyjaśniają powyższych terminów.
W literaturze przedmiotu najczęściej cytuje się definicję bhp według nieaktual- nej normy krajowej PN-N-18001:2004 (Systemy zarządzania bezpieczeństwem i hi- gieną pracy – Wymagania PN-N-18001, 2004), gdzie bezpieczeństwo i higiena pracy oznacza stan warunków i organizacji pracy oraz zachowań pracowników zapewnia- jący wymagany poziom ochrony zdrowia i życia przed zagrożeniami występującymi w środowisku pracy.
Pojęcie bhp ma odniesienie między innymi do systemu bezpieczeństwa państwa jako systemu ochrony pracy (w tym systemów prawnego i organizacyjnego) oraz systemu prawnego jako prawa pracy (w tym prawa ogólnego, szczegółowego i we- wnętrznego). W kontekście poznania naukowego bhp można rozpatrywać w aspek- cie obszarów wiedzy, edukacji, nauki i innych (Krause, 2025).
Służba bezpieczeństwa i higieny pracy w aspekcie obowiązującego prawa pracy pełni funkcje doradcze i kontrolne w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy (Usta- wa z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy), stanowi wyodrębnione komórki organi- zacyjne, jednoosobowe lub wieloosobowe (Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 2 września 1997 r. w sprawie służby bezpieczeństwa i higieny pracy).
Zasady organizacji służby bhp określają ustawa zasadnicza – dział X, rozdział X (Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy) oraz przepisy wykonawcze, w tym (Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 2 września 1997 r. w sprawie służby bez- pieczeństwa i higieny pracy). Formalne określenia pracowników służby bhp to in- spektor ds. bhp i specjalista ds. bhp, pozostałe pojęcia są tylko zwyczajowe lub po- toczne (na przykład menadżer bhp czy wykładowca bhp; wyjątek stanowi pojęcie rzeczoznawcy ds. bhp).
Recenzowana monografia (Lotko, 2023) jest pierwszą monografią naukową w Polsce, która prezentuje wyniki badań własnych na temat specyfiki funkcjonowania służby bezpieczeństwa i higieny pracy. Dostępne na rynku wydawnictwa zwarte nie mają charakteru publikacji naukowych, są to głównie poradniki fachowe, między in- nymi dedykowane dla pracowników służby bhp (na przykład Gałusza, 2024a; 2024b; Rączkowski, 2024) lub wprost omawiające zadania służby bhp (na przykład 72 pytania o zadania służby bhp – praktyczne rozwiązania, 2022; Kryczka, 2022; Zieliński, 2016).
Monografia autorska (Lotko, 2023) zawiera cztery rozdziały merytoryczne (s. 13–100: rozdziały 1–4), oprócz wstępu (s. 11–12), zakończenia (s. 101–125: pod- sumowanie, kierunki dalszych badań, ograniczenia badawcze, streszczenie, abstract, bibliografia), dodatków (s. 127–151: spis rysunków, spis tabel, podziękowania, za- łączniki) i materiałów promocyjnych (s. 153–159). Część merytoryczna obejmuje opis metodyki badań (uwagi o metodzie – rozdziały 1.1–1.5) oraz analizę wyników badań (jakość – rozdziały 2.1–2.2, profesjonalizm – rozdziały 3.1–3.6, wyzwania – rozdziały 4.1–4.6).
Statystyka publikacji Małgorzaty Lotko Służba bezpieczeństwa i higieny pracy. Jakość. Profesjonalizm. Wyzwania przedstawia się następująco: liczba stron – 162 (w tym 15 stron „pustych” – strony kończące poszczególne części pracy, dwie kartki okładki zewnętrznej i cztery kartki materiałów informacyjnych partnerów), biblio- grafia (339 pozycji; dominują wydawnictwa zwarte, artykuły w czasopismach i za- soby internetowe, mniejszy udział stanowią akty prawne, normy techniczne i inne źródła), grafika (24 pozycje, w tym 15 rysunków i 9 tabel).
Warto podkreślić wysoki poziom merytoryczny monografii w zakresie metodo- logii badań. Autorka wybrała celowo analizy jakościowe oparte na metodzie son- dażu i technice wywiadu; odpowiedzi na pytania były poprzedzone i uzupełnione studiami literaturowymi (metafora kulturowa, wywiad bezpośredni ustrukturyzowa- ny, autorski kwestionariusz wywiadu, 14 pytań otwartych). Czas trwania sondażu: 1.04–30.05.2021 roku, czas trwania wywiadu – od 12 do 56 minut. Populacja liczyła 44 respondentów, w tym 20 kobiet i 24 mężczyzn w wieku od 22 do 75 lat.
Na część merytoryczną recenzowanej publikacji składają się:
Rozdział 1 Uwagi o metodzie (s. 13–19, tabele 1.1–1.3), który stanowi opis metodologii badań własnych, usytuowanych w dyscyplinie nauki o zarządza- niu i jakości. Treść rozdziału obejmuje następujące zagadnienia: paradygmat (zespół pojęć i teorii), metafora badawcza (założenia badawcze), metody ba- dań (analiza jakościowa), procedura badawcza (zadania i metody realizacji), obszar badawczy (jakość, profesjonalizm, wyzwania).
W rozdziale 2 Jakość (s. 21–36, rysunki 2.1–2.3) przedstawiono wyniki ba- dań w obszarze jakości pracy służby bhp w aspekcie interpretacji odpowie- dzi na następujące pytania badawcze: W jaki sposób zdefiniowaliby Państwo pojęcie jakości w odniesieniu do bhp? Czym według Państwa jest kultura bezpieczeństwa? Wyniki badań dotyczą analizy pojęć: jakości, jakości pracy służby bhp, kultury organizacji, kultury bezpieczeństwa.
Rozdział 3 Profesjonalizm (s. 37–73, rysunki 3.1–3.8, tabele 3.1–3.3) zawiera wyniki badań w obszarze profesjonalizmu pracowników służby bhp w aspek- cie interpretacji odpowiedzi na następujące pytania badawcze: Jaka wiedza jest niezbędna do pracy w służbie bhp? Jakie umiejętności cechują pracowni- ka służby bhp? Jakie kompetencje powinien mieć pracownik służby bhp? Czy istnieje branżowość, specjalizacja pracowników służby bhp, czy każdy może zajmować się wszystkim? Czy zrzeszanie się w organizacjach branżowych jest potrzebne? Czy forma świadczenia usług bhp wpływa na ich jakość? Treść rozdziału obejmuje następujące zagadnienia: wiedza, umiejętności, kompe- tencje, specjalizacja pracowników służby bhp, zrzeszanie się w organizacjach branżowych, forma świadczenia usług zapewnienia bhp.
W rozdziale 4 Wyzwania (s. 75–100, rysunki 4.1–4.4, tabele 4.1–4.3) zapre- zentowano wyniki badań w obszarze wyzwań dla służby bhp w aspekcie interpretacji odpowiedzi na następujące pytania badawcze: Jakie elementy
kształtują tożsamość pracownika służby bhp? Jakie jest Państwa zdanie w od- niesieniu do określenia behapowiec? Jakie były motywy wyboru podjęcia pracy w służbie bhp? Jakie są oczekiwania pracowników służby bhp wobec wybranego zawodu? Jakie są oczekiwania pracodawców wobec służby bhp? Jakie wyzwania związane są z pracą w służbie bhp? Wyniki badań dotyczą analizy: tożsamości pracowników służby bhp, określeń pracowników służby bhp, motywów wyboru pracy w służbie bhp, oczekiwań pracowników służby bhp wobec pracy i pracodawcy, oczekiwań pracodawców wobec służby bhp, wyzwań związanych z pracą w służbie bhp.
Podsumowując, można stwierdzić, że recenzowana monografia Służba bez- pieczeństwa i higieny pracy. Jakość. Profesjonalizm. Wyzwania Małgorzaty Lotko (2023) stanowi ważne źródło wiedzy naukowej z zakresu bezpieczeństwa i higieny pracy pod kątem analizy warunków pracy pracowników służby bhp. Przyjęty w pu- blikacji układ treści i zakres rozdziałów nie budzą zastrzeżeń merytorycznych, wręcz przeciwnie – świadczą o profesjonalizmie autorki (zarówno o wiedzy, jak i o umie- jętnościach) w aspekcie koncepcji i realizacji badań w dyscyplinie nauki o zarządza- niu i jakości na przykładzie identyfikacji specyfiki funkcjonowania służby bhp.
Warto podkreślić, że zostało już opublikowane następne dzieło współautorskie na temat służby bezpieczeństwa i higieny pracy pt. Praca w służbie bhp. Praca czy służba? (Lotko, Lotko, 2024), w którym wyniki badań służby bhp obejmowały mię- dzy innymi: definiowanie i postrzeganie pracy, wartościowanie pracy, gospodarcze i społeczne znaczenie pracy.
72 pytania o zadania służby bhp – praktyczne rozwiązania (2022), Warszawa: Wie- dza i Praktyka.
Gałusza M. (2024a), Pracownik służby BHP. Materiały dydaktyczne do szkolenia okresowego z zakresu bezpieczeństwa i higieny pracy, Tarnobrzeg: Tarbonus.
Gałusza M. (red.) (2024b), Poradnik służby BHP, Tarnobrzeg: Tarbonus.
Krause M. (2025), Occupational safety and health as an area of scientific cognition – current status and development opportunities, „Zeszyty Naukowe Politech- niki Śląskiej. Seria Organizacja i Zarządzanie”, vol. 225, s. 355–380.
Kryczka S. (2022), 22 zadania służby bhp – omówienie z komentarzem, Warszawa: Wiedza i Praktyka.
Lotko M. (2023), Służba bezpieczeństwa i higieny pracy. Jakość. Profesjonalizm.
Wyzwania, Radom: Instytut Naukowo-Wydawniczy Spatium.
Lotko M., Lotko A. (2024), Praca w służbie bhp. Praca czy służba?, Radom: Instytut Naukowo-Wydawniczy Spatium.
Rączkowski B. (2024), BHP w praktyce, Gdańsk: ODDK.
Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 26 września 1997 r. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy (Dz.U. z 2003 r., nr 169, poz. 821 ze zm.).
Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 2 września 1997 r. w sprawie służby bezpie- czeństwa i higieny pracy (Dz.U. z 1997 r., nr 109, poz. 704 ze zm.).
Systemy zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy – Wymagania PN-N-18001
(2004), Warszawa: Polski Komitet Normalizacyjny.
Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy (Dz.U. z 2025 r., poz. 277 ze zm.). Zieliński L. (2016), 22 zadania służby BHP. Standardy działania, Warszawa: Sigma-
-Not.
O autorze
About the Author
Ten utwór jest dostępny na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe.