Aleksandra Byczek
Politechnika Śląska w Gliwicach, Inspektorat BHP
e-mail: aleksandra.byczek@polsl.pl
Anna Kijonka
Politechnika Śląska w Gliwicach, Inspektorat BHP
Specyfika funkcjonowania służby BHP w uczelniach publicznych
https://doi.org/10.25312/ziwgib.803
Streszczenie
Artykuł przedstawia analizę aktów prawnych związanych z or- ganizacją służby BHP w zakładzie pracy oraz prezentuje wy- brane wyniki pilotażowych badań ankietowych przeprowadzo- nych wśród pracowników uczelni publicznych. Badania zostały przeprowadzone w 2025 roku na próbie 77 pracowników służby BHP. Ankieta została przesłana za pośrednictwem formularza Google i rozesłana drogą mailową do respondentów. W artyku- le skoncentrowano się na wynikach dotyczących: zadań służby BHP wynikających z przepisów, dodatkowych obowiązków służ- by BHP związanych z koniecznością zapewnienia bezpiecz- nych i higienicznych warunków kształcenia.
Abstract
This article presents an analysis of the legal acts related to the organisation of the occupational health and safety service in the workplace and presents selected results from a pilot sur-
vey conducted among employees of public universities. The re- search was conducted in 2025 on a sample of 61 employees of the occupational health and safety service. The survey was sent via a Google form and distributed by email to respondents. The article focuses on the results regarding the tasks of the oc- cupational health and safety service under the regulations, and the additional responsibilities of the occupational health and safety service related to the need to provide safe and hygienic conditions of education.
Szczegółowe przepisy wykonawcze odnoszące się do kwestii bezpieczeństwa i hi- gieny pracy w uczelniach publicznych zostały po raz pierwszy opisane w Rozporzą- dzeniu Ministra Edukacji Narodowej z dnia 11 marca 1998 r. w sprawie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy w szkołach wyższych. W rozporządzeniu zostały przedstawione wymagania dotyczące organizacji szkoleń z zakresu bezpieczeństwa i higieny pracy studentów, bezpieczeństwa prowadzonych zajęć w budynkach i po- mieszczeniach uczelni, organizacji zajęć w laboratoriach, warsztatach oraz pracow- niach specjalistycznych, podstawowych warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać domy studenckie.
Zarówno w obowiązujących, jak i w uchylonych aktach prawnych nie wskazano roli pracowników służby BHP w kształtowaniu bezpiecznych i higienicznych warun- ków kształcenia w uczelni.
Celem niniejszego artykułu jest przedstawianie problematyki funkcjonowania pracowników służby BHP zatrudnionych w uczelniach publicznych. Zakres pracy skupia się na dwóch problematycznych aspektach związanych z realizacją zadań służby BHP określonych w przepisach prawa oraz realizacją obowiązku zapewnienia bezpieczeństwa i higieny kształcenia w uczelniach publicznych.
Regulacje prawne dotyczące organizacji służby BHP w zakładzie pracy zostały okre- ślone w art. 23711 Ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy oraz szczegó- łowo opisane w akcie wykonawczym do Ustawy, czyli Rozporządzeniu Rady Mi- nistrów z dnia 2 września 1997 r. w sprawie służby bezpieczeństwa i higieny pracy.
Zgodnie z zapisami zawartymi w Rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 2 września 1997 r. w sprawie służby bezpieczeństwa i higieny pracy pracownicy służby BHP podlegają bezpośrednio pracodawcy, a w przypadku pracodawcy będą-
cego jednostką organizacyjną służba BHP podlega bezpośrednio osobie zarządzającej tą jednostką lub osobie wchodzącej w skład organu zarządzającego, upoważnio- nej przez ten organ do sprawowania nadzoru w sprawach z zakresu bezpieczeństwa i higieny pracy. Pracownicy służby BHP pełnią rolę doradczo-kontrolną, działając na rzecz pracodawcy.
W zależności od stanu zatrudnienia oraz rodzaju prowadzonej działalności pra- codawca posiadający ukończone szkolenie niezbędne do wykonywania zadań służby BHP może sam wykonywać zadania tej służby, może powierzyć zadania służby BHP innemu pracownikowi, zatrudnionemu przy innej pracy, zatrudnić specjalistę spoza zakładu pracy lub utworzyć wewnątrzzakładową komórkę BHP.
Obowiązek zatrudnienia pracownika służby BHP na podstawie umowy o pracę wynika ze stanu zatrudnienia w zakładzie pracy. W przypadku zatrudnienia od 100 do 600 pracowników pracodawca ma obowiązek zatrudnić pracownika służby BHP w niepełnym wymiarze czasu pracy. W przypadku większego stanu zatrudnienia na każdych 600 pracowników powinien przypadać 1 pracownik służby BHP zatrud- niony w pełnym wymiarze czasu pracy.
Pracownicy służby BHP w zależności od kwalifikacji (wykształcenia) oraz stażu pracy w służbie BHP mogą zostać zatrudnieni na stanowiskach: inspektora ds. BHP, starszego inspektora ds. BHP, specjalisty ds. BHP, starszego specjalisty ds. BHP lub głównego specjalisty ds. BHP. Pracownik służby BHP zatrudniony w jednoosobowej komórce organizacyjnej musi spełniać wymagania kwalifikacyjne co najmniej dla starszego inspektora ds. BHP, a w przypadku utworzenia wieloosobowej komórki BHP kierownik musi spełniać wymagania kwalifikacyjne dla specjalisty ds. BHP.
W par. 2.1 Rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 2 września 1997 r. w spra- wie służby bezpieczeństwa i higieny pracy określono 22 zadania, w skład których wchodzą między innymi kontrola warunków BHP w zakładzie pracy, informowanie pracodawcy o stwierdzonych zagrożeniach, udział w ustaleniu okoliczności przy- czyn wypadków przy pracy, doradztwo w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy, opiniowanie instrukcji BHP, udział w przeprowadzaniu oceny ryzyka zawodowego, współpraca ze społecznym inspektorem pracy oraz lekarzem sprawującym profilak- tyczną opiekę nad pracownikami, kompletowanie oraz przechowywanie dokumen- tacji związanej z ustaleniem okoliczności i przyczyn wypadków przy pracy, wystą- pieniem chorób zawodowych oraz badaniem czynników szkodliwych dla zdrowia na stanowiskach pracy.
Warto podkreślić, że zgodnie z par. 2.2 rozporządzenia „Służba BHP nie może być obciążana innymi zadaniami niż wymienione w ust. 1, a organizacja i rozkład czasu pracy pracownika służby bhp oraz pracownika zatrudnionego przy innej pracy, o którym mowa w art. 23711 służba bezpieczeństwa i higieny pracy § 1 Kodeksu pra- cy, powinny zapewniać pełną realizację zadań, o których mowa w ust. 1”.
Poza zadaniami służby BHP w par. 3 rozporządzenia przedstawiono również osiem uprawnień, jakimi dysponuje służba BHP. Są nimi między innymi możliwość odsunięcia od pracy pracownika, który swoim zachowaniem stwarza zagrożenia dla
siebie lub pozostałych pracowników, możliwość wnioskowania do pracodawcy o na- łożenie na pracownika kary porządkowej, możliwość wnioskowania do pracodawcy o wstrzymanie pracy w zakładzie lub jego części w przypadku stwierdzenia bezpo- średniego zagrożenia dla zdrowia i życia pracowników.
Oprócz wymienionych wyżej przepisów odwołanie do działalności służby BHP znajdziemy również w:
art. 23712 Ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy – przepis infor- mujący o obowiązku tworzenia komisji BHP w przypadku zatrudnienia ponad 250 pracowników; w skład komisji BHP powinien wchodzić pracownik służ- by BHP jako przedstawiciel pracodawcy;
Rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 1 lipca 2009 r. w sprawie ustalania okoliczności i przyczyn wypadków przy pracy – pracownik służby BHP wystę- puje w roli członka zespołu powypadkowego powołanego przez pracodawcę;
Rozporządzeniu Ministra Gospodarki i Pracy z dnia 27 lipca 2004 r. w spra- wie szkolenia w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy – pracownik służby BHP występuje w niniejszym rozporządzeniu w kontekście osoby uprawnionej do przeprowadzenia instruktażu wstępnego ogólnego oraz przed- stawiono ramowy program szkolenia okresowego dla pracownika zatrudnio- nego w służbie BHP;
Rozporządzeniu Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 31 grud- nia 2002 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny w publicznych i niepublicz- nych szkołach i placówkach – pracownik służby BHP występuje w roli przewodniczącego zespołu powypadkowego w przypadku wypadku ucznia będącego pod opieką szkoły lub placówki.
Pracownicy służby BHP zatrudnieni w uczelniach publicznych oprócz zadań okre- ślonych w Rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 2 września 1997 r. w sprawie służby bezpieczeństwa i higieny pracy powinni mieć również na uwadze zagadnienia związane z bezpieczeństwem i higieną kształcenia studentów i doktorantów. Zgodnie z art. 51.1 Ustawy z dnia 20 lipca 2018 r. – Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce:
„Rektor zapewnia bezpieczne i higieniczne warunki pracy i kształcenia w szczegól- ności przez udostępnienie odpowiedniej infrastruktury oraz prowadzenie szkoleń”. Szczegółowe informacje na temat realizacji powyższego obowiązku zostały określo- ne w Rozporządzeniu Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego z dnia 30 paździer- nika 2018 r. w sprawie sposobu zapewnienia w uczelni bezpiecznych i higienicz- nych warunków pracy i kształcenia. Zapisy zawarte w rozporządzeniu nie wskazują wprost dodatkowych zadań dla pracowników służby bhp, ale z racji pełnionej funkcji często kojarzone są one właśnie z działalnością pracowników komórek BHP.
Zgodnie z par. 3.1 tego rozporządzenia „Rektor zapewnia obowiązkowe szkole- nia dotyczące bezpiecznych i higienicznych warunków kształcenia, w wymiarze nie mniejszym niż 4 godziny, dla studentów i doktorantów rozpoczynających kształcenie w uczelni, w zakresie uwzględniającym specyfikę kształcenia w uczelni i rodzaj wy- posażenia technicznego wykorzystywanego w procesie kształcenia”. Szkolenie na- leży przeprowadzić w formie wykładu, a potwierdzeniem uczestnictwa w szkoleniu jest wpis w karcie okresowych osiągnięć studenta albo w dokumentacji związanej z realizacją danej formy kształcenia.
W rozporządzeniu tym nie wskazano szczegółowego programu szkolenia ani jed- nostki uprawnionej do przeprowadzenia szkolenia. Co ciekawe, w poprzednio obo- wiązującym akcie prawnym, tj. Rozporządzeniu Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyż- szego z dnia 5 lipca 2007 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy w uczelniach, zawarto więcej szczegółowych informacji na temat organizacji szkoleń BHP studen- tów. W rozporządzeniu tym określono, że program szkolenia powinien uwzględniać wybrane zagadnienia prawne, informacje o zagrożeniach dla życia i zdrowia, ochro- nie przed nimi oraz postępowaniu w przypadku wystąpienia tych zagrożeń, w tym udzielaniu pierwszej pomocy. Szkolenie miało być przeprowadzane w formie wy- kładów, ćwiczeń lub seminariów przez osobę posiadającą wiedzę i doświadczenie zawodowe w dziedzinie BHP.
W związku z powyższym zwykle obowiązek organizacji i przeprowadzenia szko- lenia zostaje scedowany na pracowników służby BHP zatrudnionych w uczelniach publicznych. Przy czym warto podkreślić, że zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Gospodarki i Pracy z dnia 27 lipca 2004 r. w sprawie szkolenia w dziedzinie bezpie- czeństwa i higieny pracy szkolenia BHP w zależności od ich rodzaju i uczestników szkolenia przeprowadza się w formie: instruktażu, kursu, samokształcenia kierowa- nego lub seminarium. W rozporządzeniu nie uwzględniono możliwości prowadzenia szkolenia BHP w formie wykładu. Według słownika PWN „wykład jest to dłuższa, zaplanowana wypowiedź służąca przekazaniu słuchaczom wiedzy na jakiś temat” (Słownik języka polskiego PWN, b.r., hasło: wykład). Zgodnie z informacjami za- wartymi na stronach internetowych uczelni publicznych w przeważającej większości szkolenia realizowane są za pomocą metod i technik kształcenia na odległość w for- mie samokształcenia, co jest niezgodne z przepisami prawa.
Kolejną problematyczną kwestią ujętą w Rozporządzeniu Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego z dnia 30 października 2018 r. w sprawie sposobu zapew- nienia w uczelni bezpiecznych i higienicznych warunków pracy i kształcenia są wypadki studentów i doktorantów na terenie uczelni. Zgodnie z par. 1.1 „Rektor w ramach zapewniania w uczelni bezpiecznych i higienicznych warunków pracy i kształcenia: 3) analizuje okoliczności i przyczyny wypadków związanych z pracą lub kształceniem w uczelni” oraz, jak stanowi § 5.1, „Rektor zapewnia: 6) prowa- dzenie ewidencji wypadków, którym ulegli studenci, doktoranci, uczestnicy studiów podyplomowych, kształcenia specjalistycznego i innych form kształcenia w związku z realizacją programu kształcenia lub na terenie uczelni”.
W rozporządzeniu tym nie określono formy ustalenia okoliczności i przyczyn wy- padków studentów i doktorantów, składu zespołu powypadkowego oraz wzoru pro- tokołu powypadkowego. Wypadek studenta został zdefiniowany w art. 2 ust. 1 pkt 7 Ustawy z dnia 30 października 2002 r. o zaopatrzeniu z tytułu wypadków lub chorób zawodowych powstałych w szczególnych okolicznościach jako nagłe zdarzenie wy- wołane przyczyną zewnętrzną, powodujące uraz lub śmierć, które nastąpiło w czasie zajęć w szkole wyższej lub zajęć na studiach doktoranckich albo w czasie odbywania praktyki przewidzianej organizacją studiów. Ponownie odwołując się do poprzednio obowiązujących przepisów, tj. Rozporządzenia Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyż- szego z dnia 5 lipca 2007 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy w uczelniach, można kierować się zapisami wskazującymi, że w przypadku wystąpienia wypadku studenta należy postępować zgodnie z zapisami zawartymi w przepisach dotyczą- cych ustalenia okoliczności i przyczyn wypadków przy pracy. Wypadki studentów i doktorantów są więc kolejnym tematem, którym przeważnie zajmują się pracow- nicy służby BHP zatrudnieni w uczelniach publicznych ze względu na brak jasnych przepisów w tym obszarze.
Następną problematyczną kwestią w pracy służby BHP w uczelniach publicz- nych jest organizacja i prowadzenie szkoleń z zakresu udzielania pierwszej pomocy. Zgodnie z par. 5.1 powyższego rozporządzenia „Rektor zapewnia: 5) prowadzenie zajęć w warsztatach, pracowniach, laboratoriach oraz zajęć wychowania fizycznego przez osoby przeszkolone w zakresie udzielania pierwszej pomocy”.
Ponadto zgodnie z art. 2091 par. 1 ust. 2 Ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy pracodawca ma obowiązek wyznaczyć pracowników do udzielania pierwszej pomocy, a liczba tych pracowników, ich szkolenie oraz wyposażenie po- winny uwzględniać rodzaj i poziom występujących zagrożeń.
Przywołane zapisy cytowanego rozporządzenia ani żaden inny akt prawny nie określają programu szkolenia z zakresu pierwszej pomocy oraz częstotliwości prze- prowadzania go zarówno dla pracowników wyznaczonych do udzielania pierw- szej pomocy w zakładzie pracy, jak i pracowników uczelni prowadzących zajęcia w warsztatach, pracowniach, laboratoriach oraz zajęcia z wychowania fizycznego.
Przepisy nie precyzują także wymagań prawnych dotyczących kwalifikacji osób przeprowadzających szkolenia z zakresu pierwszej pomocy, więc pracodawcy często wykorzystują wiedzę pracowników służb BHP w tym zakresie dla zapewnienia reali- zacji powyższego obowiązku prawnego.
Struktury organizacyjne uczelni publicznych są często rozbudowane. Najczęściej są przykładem struktury funkcjonalnej, w której organizacja podzielona jest na piony według specjalizacji kierowniczych (Cieciora, 2017). W większości uczelnie podzie- lone są na funkcjonalne jednostki/komórki organizacyjne, wśród których wyróżnić można między innymi rektora, prorektorów, wydziały, instytuty, katedry, zakłady, filie oraz szereg innych komórek, w których zatrudnieni są głównie pracownicy ad- ministracji uczelni. Jednostkami/komórkami organizacyjnymi kierują kierownicy
funkcjonalni i są nimi między innymi rektor, prorektorzy, dziekani, prodziekani, dy- rektorzy oraz kierownicy poszczególnych jednostek/komórek organizacyjnych.
Tak rozbudowana struktura organizacyjna przyczynia się do problemów w ko- munikacji na linii pracownik służby BHP–osoba kierująca pracownikami. Dodatko- wo brak świadomości obowiązków ciążących na osobach kierujących pracownika- mi, wynikających z pełnionej funkcji, stanowią kolejne problemy w prawidłowym postrzeganiu pracowników służby BHP.
Należy jednak pamiętać, że to osoby pełniące funkcje kierownicze ponoszą od- powiedzialność za stan bezpieczeństwa i higieny pracy.
W skład każdej struktury organizacyjnej uczelni publicznych wchodzi co naj- mniej kilka wydziałów, instytutów lub filii, na których studiuje po kilkaset studentów. Pracownicy służby BHP niejednokrotnie prócz realizacji zadań mających zapewnić pracownikom bezpieczeństwo i higienę pracy zajmują się także bezpieczeństwem i higieną kształcenia. W związku z powyższym rozmiar obowiązków niektórych ko- mórek BHP jest bardzo obszerny i zdecydowanie wykracza poza zadania określone w Rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 2 września 1997 r. w sprawie służby bez- pieczeństwa i higieny pracy.
W celu przedstawienia specyfiki funkcjonowania służby BHP w uczelniach publicz- nych przeprowadzono pilotażowe badania ankietowe wśród pracowników służby BHP zatrudnionych w jednoosobowych lub wieloosobowych komórkach BHP (funk- cjonujących pod nazwą: Komórka BHP, Sekcja BHP, Inspektorat BHP, Dział BHP, Samodzielny pracownik służby BHP) w uczelniach publicznych. Kwestionariusz ankietowy został przesłany za pośrednictwem formularza Google i rozesłany drogą mailową do respondentów.
Ankieta składała się z 30 pytań zamkniętych i otwartych, jednokrotnego i wie- lokrotnego wyboru. Cztery pytania stanowiły tak zwane pytania metryczkowe doty- czące płci, wieku, wykształcenia oraz stażu pracy. Pozostałe pytania związane były ze strukturą zatrudnienia, formą zatrudnienia, zadaniami służby BHP, możliwościa- mi dokształcania pracowników służby BHP, podejściem osób kierujących do BHP, komisją BHP i dobrymi praktykami.
Kwestionariusz ankietowy został przesłany do pracowników służby BHP zatrud- nionych w uczelniach publicznych akademickich, zawodowych oraz medycznych.
Według informacji zawartych na stronie www.gov.pl w Polsce funkcjonuje (Wy- kaz uczelni publicznych nadzorowanych przez ministra właściwego ds. szkolnictwa wyższego i nauki – publiczne uczelnie akademickie, b.r.; Wykaz uczelni publicznych nadzorowanych przez ministra właściwego ds. szkolnictwa wyższego i nauki – pu- bliczne uczelnie zawodowe, b.r.; Uczelnie medyczne, b.r.):
65 publicznych uczelni akademickich nadzorowanych przez Ministra Właści- wego ds. Szkolnictwa Wyższego i Nauki,
31 publicznych uczelni zawodowych nadzorowanych przez Ministra Właści- wego ds. Szkolnictwa Wyższego i Nauki,
7 uczelni medycznych nadzorowanych przez Ministra Zdrowia.
Ostatecznie w ankiecie wzięło udział 77 pracowników służby BHP. Ankieta była w pełni anonimowa.
W tej części artykułu zostały omówione wyniki pilotażowych badań ankietowych dotyczących pytań metryczkowych oraz trudności związanych z funkcjonowaniem służby BHP w uczelniach publicznych. Pozostałe odpowiedzi na pytania ankieto- we zostaną omówione w drugiej części artykułu i będą dotyczyły możliwych form dokształcania pracowników służby BHP oraz proponowanych i zrealizowanych do- brych praktyk BHP w uczelniach publicznych.
W badaniu ankietowym wzięło udział 77 pracowników służby BHP, z czego 64% stanowiły kobiety, a 36% mężczyźni (rys. 1).
Rys. 1. Płeć
Źródło: opracowanie własne.
W pytaniu 2 (rys. 2) należało podać wiek w liczbach, następnie dane zostały po- segregowane i podzielone na kategorie. Największą część ankietowanych stanowili pracownicy w wieku od 41. do 50. roku życia – 34%, następnie pracownicy powyżej
51. roku życia – 32%. Żaden z pracowników służby BHP biorący udział w badaniu ankietowym nie miał mniej niż 25 lat.
Rys. 2. Wiek
Źródło: opracowanie własne.
W pytaniu 3 (rys. 3) poproszono respondentów o podanie wykształcenia. Naj- więcej ankietowanych ma wykształcenie wyższe magister inżynier – 38%, a naj- mniej średnie techniczne – 1%.
Rys. 3. Wykształcenie
Źródło: opracowanie własne.
Pytanie 4 (rys. 4) dotyczyło stażu pracy w służbie BHP ogółem, a pytanie 5 – zaj- mowanego stanowiska w uczelni publicznej. Z uzyskanych odpowiedzi wynika, że 75% pracowników posiada staż pracy w służbie BHP powyżej 5 lat, z czego 65% powyżej 10 lat. Najmniej pracowników posiada staż pracy do 3 lat – 9% ankietowanych.
Warto zauważyć, że spośród 75% pracowników posiadających staż pracy powy- żej 5 lat tylko 31% zatrudnionych jest na stanowisku pracy główny specjalista ds. BHP, co jest niezgodne z zapisami zawartymi w Rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 2 września 1997 r. w sprawie służby bezpieczeństwa i higieny pracy.
Rys. 4. Staż pracy w służbie BHP
Źródło: opracowanie własne.
Najwięcej ankietowanych pracowników służby BHP jest zatrudnionych na sta- nowisku specjalisty ds. BHP (32%), a najmniej na stanowisku inspektor ds. BHP (7%), co zobrazowano na rys. 5.
Rys. 5. Na którym z poniższych stanowisk jest Pan/Pani zatrudniony/zatrudniona?
Źródło: opracowanie własne.
Odpowiadając na pytanie 6 dotyczące tego, komu podlega służba BHP w uczel- ni, najwięcej ankietowanych stwierdziło, że bezpośrednio pracodawcy, czyli rektoro- wi – 51%. Kolejno najczęściej występującą odpowiedzią był: kanclerz – 15%, pro- rektor ds. ogólnych – 9% (rys. 6).
Rys. 6. Komu podlega służba BHP w uczelni, w której Pan/Pani pracuje?
Źródło: opracowanie własne.
Z badań ankietowych wynika, że liczba zatrudnionych pracowników służby BHP jest nieproporcjonalna do stanu zatrudnienia w 39% uczelniach publicznych (rys. 7), co również jest niezgodne z zapisami Rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 2 września 1997 r. w sprawie służby bezpieczeństwa i higieny pracy.
Rys. 7. Czy liczba zatrudnionych w uczelni pracowników służby BHP jest proporcjonal- na do stanu zatrudnienia (na 600 zatrudnionych pracowników 1 pracownik służby BHP zatrudniony na pełny etat)?
Źródło: opracowanie własne.
Kolejne pytanie 8 odnosiło się do formy zatrudnienia pracowników wykonują- cych zadania służby BHP w uczelni. Ankietowani wskazali, że 99% pracowników
służby BHP zatrudnionych jest na podstawie umowy o pracę, 1% to pracownicy służby BHP spoza uczelni (firma zewnętrzna). Żadna spośród ankietowanych osób nie udzieliła odpowiedzi, że pracownikiem wykonującym zadania służby BHP jest osoba zatrudniona przy innej pracy (rys. 8).
Rys. 8. W jakiej formie zatrudnienia wykonywane są zadania służby BHP na uczelni?
Źródło: opracowanie własne.
W pytaniu 9 ankietowani zostali poproszeni o wskazanie pięciu zadań służby BHP, na których wykonanie poświęcają najwięcej zaangażowania i czasu. Ankieto- wani wskazali następujące odpowiedzi:
udział w dokonywaniu oceny ryzyka zawodowego, które wiąże się z wykony- waną pracą – 53 głosy,
przeprowadzanie kontroli warunków pracy oraz przestrzegania przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy, ze szczególnym uwzględnieniem sta- nowisk pracy, na których są zatrudnione kobiety w ciąży lub karmiące dziecko piersią, młodociani, niepełnosprawni, pracownicy wykonujący pracę zmiano- wą, w tym pracujący w nocy, oraz osoby fizyczne wykonujące pracę na innej podstawie niż stosunek pracy w zakładzie pracy lub w miejscu wyznaczonym przez pracodawcę – 51 głosów,
udział w ustalaniu okoliczności i przyczyn wypadków przy pracy, a także w opracowywaniu wniosków wynikających z badania przyczyn i okoliczno- ści tych wypadków oraz zachorowań na choroby zawodowe, kontrola realiza- cji tych wniosków – 44 głosy,
doradztwo w zakresie stosowania przepisów oraz zasad bezpieczeństwa i hi- gieny pracy – 34 głosy,
prowadzenie rejestrów, kompletowanie i przechowywanie dokumentów do- tyczących wypadków przy pracy, stwierdzonych chorób zawodowych i po-
dejrzeń o takie choroby, a także przechowywanie wyników badań i pomiarów czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy – 28 głosów.
Szczegółowe informacje zobrazowano na rysunku 9.
■
1
udział w opracowywaniu zakładowych układów zbiorowych pracy,
wewnętrznych zarządzeń, regulaminów i instrukcji ogólnych dotyczących 15
BHP oraz w ustalaniu zadań osób kierujących pracownikami w zakresie BHP
■
współpraca z laboratoriami upoważnionymi, zgodnie z odrębnymi przepisami, do dokonywania badań i pomiarów czynników szkodliwych dla zdrowia lub
warunków uciążliwych, występujących w środowisku pracy, w zakresie 14
organizowania tych badań i pomiarów oraz sposobów ochrony pracowników
przed tymi czynnikami lub warunkami
■
sporządzanie i przedstawianie pracodawcy, co najmniej raz w roku, okresowych analiz stanu BHP zawierających propozycje przedsięwzięć
technicznych i organizacyjnych mających na celu zapobieganie 14
zagrożeniom życia i zdrowia pracowników oraz poprawę warunków pracy
udział w ocenie założeń i dokumentacji dotyczących modernizacji zakładu
pracy albo jego części, a także nowych inwestycji, oraz zgłaszanie wniosków 13
dotyczących uwzględnienia wymagań BHP w tych założeniach i dokumentacji
współdziałanie z lekarzem sprawującym profilaktyczną opiekę
zdrowotną nad pracownikami, w szczególności przy 12
organizowaniu okresowych badań lekarskich pracowników
1
inicjowanie i rozwijanie na terenie zakładu pracy różnych form 11
popularyzacji problematyki BHP oraz ergonomii
doradztwo w zakresie organizacji i metod pracy na stanowiskach pracIy,
na których występują czynniki niebezpieczne, szkodliwe dla zdrowia 11
lub warunki uciążliwe, oraz doboru najwłaściwszych środków ochrony
I
zbiorowej i indywidualnej
udział w opracowywaniu planów modernizacji i rozwoju zakładu pracy oraz przedstawianie propozycji dotyczących uwzględnienia w tych planach 1O
I
rozwiązań techniczno�organizacyjnych zapewniających poprawę stanu BHP
I
zgłaszanie wniosków dotyczących wymagań BHP w stosowanych g l nowo wprowadzanych procesach produkcyjnych
przedstawianie pracodawcy wniosków dotyczących zachowania 8
I
wymagań ergonomii na stanowiskach pracy
współpraca z laboratoriami i innymi jednostkami zajmującymi się pomiarami
stanu środowiska naturalnego, działającymi w systemie państwowego 4
monitoringu środowiska, określonego w odrębnego przepisach
O 10 20 30 40 50 60
Rys. 9. Na które z zadań służby BHP wymienionych w Rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 2 września 1997 r. w sprawie służby bezpieczeństwa i higieny pracy poświęca Pan/Pani najwięcej zaangażowania i czasu w trakcie swojej pracy zawodowej?
Źródło: opracowanie własne.
Większość ankietowanych, tj. 56%, jest w stanie w pełni realizować zadania wymienione w Rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 2 września 1997 r. w spra- wie służby bezpieczeństwa i higieny pracy w czasie swojej pracy, co zostało przed- stawione na rysunku 10. Dodatkowo 69% ankietowanych przyznaje, że służba BHP obciążana jest dodatkowymi zadaniami niewynikającymi z przedmiotowego rozpo- rządzenia (rys. 11). Do najczęściej wymienianych dodatkowych zadań należy:
samodzielne opracowywanie dokumentacji oceny ryzyka zawodowego – 66 głosów,
prowadzenie postępowań powypadkowych w sprawie wypadków studentów i doktorantów – 61 głosów,
organizacja i szkolenie studentów/doktorantów w zakresie BHP oraz kontrola terminowości szkoleń BHP – po 55 głosów.
Pozostałe odpowiedzi na pytanie 12, w którym ankietowani mogli wskazać kilka odpowiedzi, ujęto w tabeli 1.
Rys. 10. Czy jest Pan/Pani w stanie zrealizować wszystkie zadania wymienione w Roz- porządzeniu Rady Ministrów z dnia 2 września 1997 r. w sprawie służby bezpieczeństwa i higieny pracy w czasie swojej pracy?
Źródło: opracowanie własne.
31%
69%
Tak Nie
Rys. 11. Czy pracownicy służby BHP obciążani są dodatkowymi zadaniami niewymie- nionymi w Rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 2 września 1997 r. w sprawie służby bezpieczeństwa i higieny pracy?
Źródło: opracowanie własne.
Tab. 1. Pytanie 12: Które z wymienionych poniżej dodatkowych zadań realizuje na uczelni służba BHP?
Odpowiedzi | |
Organizacja i prowadzenie szkoleń okresowych BHP | 59 |
Kontrola terminowości badań profilaktycznych | 15 |
Kontrola terminowości szkoleń BHP | 53 |
Opracowywanie instrukcji BHP | 55 |
Tworzenie zarządzeń wewnątrzuczelnianych | 53 |
Samodzielne opracowywanie dokumentacji oceny ryzyka zawodowego | 66 |
Organizacja i szkolenie studentów/doktorantów w zakresie BHP | 56 |
Organizacja i prowadzenie szkoleń z zakresu pierwszej pomocy przedmedycznej | 34 |
Prowadzenie postępowań powypadkowych w sprawie wypadków studentów i doktorantów | 61 |
Określanie czynników szkodliwych dla zdrowia występujących na poszczególnych kierunkach studiów | 34 |
Zamawianie i przydział pracownikom środków ochrony indywidualnej, odzieży i obuwia roboczego | 19 |
Zakup i dystrybucja środków ochronnych (maseczek, rękawiczek, płynów do dezynfekcji) w czasie pandemii | 13 |
Dodatkowe prace związane z ochroną przeciwpożarową | 27 |
Dodatkowe prace związane z ochroną środowiska | 12 |
Inne (między innymi wypadki w drodze do pracy i z pracy, zadania związane z zarządzaniem kryzysowym, obsługa bazy danych o odpadach, uzupełnianie rejestrów chemicznych, rozliczanie faktur i przygotowywanie przetargów, wybór jednostki medycyny pracy wykonującej badania profilaktyczne pracowników) | 7 |
Zdecydowana większość, bo aż 81% ankietowanych przyznaje, że za dodatkowo wykonywane zadania nie otrzymuje żadnego dodatkowego wynagrodzenia, nato- miast 19% pracowników jest dodatkowo wynagradzanych (rys. 12).
Rys. 12. Czy za dodatkowo wykonywane obowiązki pracownicy służby BHP otrzymują
dodatkowe wynagrodzenie?
Źródło: opracowanie własne.
Pytanie 17 było pytaniem wielokrotnego wyboru i dotyczyło najczęstszych pro- blemów, z jakimi stykają się respondenci w swojej pracy. Najwięcej głosów ankie- towani oddali na problem braku świadomości ze strony osób kierujących pracowni- kami – 61 głosów. Najmniejsza liczba głosów została oddana przez ankietowanych na problem związany ze zbyt małą liczbą pracowników służby BHP w stosunku do liczby pracowników uczelni – 1 głos.
Szczegóły odpowiedzi na pytanie 12 zamieszczono w tabeli 2.
Tab. 2. Pytanie 17: Z jakimi problemami spotyka się Pan/Pani w swojej pracy najczęściej?
Odpowiedzi | |
Brak świadomości ze strony osób kierujących pracownikami | 61 |
Brak wiedzy pracowników na temat bezpiecznych metod pracy | 39 |
Ograniczone środki finansowe na rzecz poprawy warunków pracy | 54 |
Brak autorytetu służby BHP wśród osób kierujących pracownikami i pracowników | 24 |
Dyskryminacja służby BHP ze względu na płeć | 5 |
Dyskryminacja służby BHP ze względu na wiek | 4 |
Brak komunikacji na linii pracownik służby BHP–osoby kierujące pracownikami | 25 |
Brak wypełnienia zaleceń zawartych w protokołach po audytach wewnętrznych | 31 |
Inne problemy (zbyt mała liczba pracowników służby BHP w stosunku do liczby pracowników uczelni) | 2 |
Pytanie 18, na które odpowiadali ankietowani, odnosiło się do osób kierujących pracownikami i ich stosunku do kwestii związanych z BHP w uczelni.
Najwięcej ankietowanych twierdzi, że osoby kierujące pracownikami w uczelni są świadome, ale nie podejmują żadnych dodatkowych działań związanych z BHP w celu podniesienia poziomu bezpieczeństwa – 42 osoby. Tylko według 17 respon- dentów osoby kierujące pracownikami są świadome obowiązków i odpowiedzialno- ści związanych z pełnioną funkcją i chętnie współpracują z służbą BHP w celu pod- niesienia poziomu bezpieczeństwa. Odpowiedzi zobrazowano na rysunku 13.
Rys. 13. Jaki jest stosunek osób kierujących pracownikami do kwestii związanych z BHP
w uczelni?
Źródło: opracowanie własne.
Doświadczenie zawodowe, analiza aktów prawnych i uzyskane wyniki badań upo- ważniają do sformułowania następujących wniosków:
Wśród zadań służby BHP określonych w par. 2.1 Rozporządzenia Rady Mi- nistrów z dnia 2 września 1997 r. w sprawie służby bezpieczeństwa i higieny pracy nie uwzględniono obowiązku prowadzenia instruktażu wstępnego ogól- nego, o którym mowa w Rozporządzeniu Ministra Gospodarki i Pracy z dnia 27 lipca 2004 r. w sprawie szkolenia w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy.
Szkolenia dotyczące bezpieczeństwa i higieny kształcenia organizowane i re- alizowane są przez pracowników służby BHP.
Program szkolenia dotyczący bezpieczeństwa i higieny kształcenia ustalany jest przez pracowników służby BHP.
Szkolenia dotyczące bezpieczeństwa i higieny kształcenia w większości uczelni publicznych realizowane są w formie samokształcenia.
Okoliczności i przyczyny wypadków studentów i doktorantów ustalane są przez pracowników służby BHP w dowolnej formie.
Część pracowników służby BHP zatrudnionych w uczelniach publicznych organizuje oraz realizuje szkolenia z zakresu pierwszej pomocy.
Liczba pracowników służby BHP zatrudnionych w uczelniach publicznych jest nieproporcjonalna do stanu zatrudnienia.
Znaczna część pracowników służby BHP zatrudnionych w uczelniach pu- blicznych nie jest w stanie realizować zadań określonych w przepisach w godzinach pracy.
Zdecydowana większość pracowników służby BHP zatrudnionych w uczel- niach publicznych obciążana jest dodatkowymi zadaniami wykraczającymi poza zakres ich pracy określony w Rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 2 września 1997 r. w sprawie służby bezpieczeństwa i higieny pracy.
Pracownicy służby BHP zatrudnieni w uczelniach publicznych za dodatko- wo wykonywane zadania nie otrzymują wynagrodzenia.
Zdecydowana większość osób kierujących pracownikami nie podejmuje działań związanych ze zwiększeniem poziomu bezpieczeństwa w środowi- sku pracy.
Jednym z najczęściej występujących problemów związanych z bezpieczeń- stwem na uczelniach publicznych są ograniczone środki finansowe na rzecz poprawy warunków pracy.
Proponowane rekomendacje dotyczące doskonalenia funkcjonowania służby bezpieczeństwa i higieny pracy w uczelniach publicznych:
Szkolenia dotyczące bezpieczeństwa i higieny kształcenia powinny być pro- wadzone w formie ustalonej w rozporządzeniu.
Szkolenia dotyczące bezpieczeństwa i higieny kształcenia powinny być or- ganizowane przez osoby wyznaczone przez pracodawcę, na przykład biuro obsługi studentów.
Szkolenia dotyczące bezpieczeństwa i higieny kształcenia powinny być pro- wadzone przez osoby posiadające wiedzę i doświadczenie w dziedzinie BHP.
Program szkolenia powinien być dostosowany do specyfiki danej uczelni i kierunku studiów.
Okoliczności i przyczyny wypadków studentów i doktorantów powinny być ustalone przez osoby wyznaczone przez pracodawcę, posiadające wiedzę i do- świadczenie w dziedzinie BHP.
Szkolenia z zakresu pierwszej pomocy powinny być organizowane przez kie- rowników komórek organizacyjnych, a realizowane przez osoby posiadające wiedzę, umiejętności i doświadczenie z zakresu pierwszej pomocy.
Liczba pracowników służby BHP powinna być proporcjonalna do stanu za- trudnienia.
Pracownicy służby BHP nie powinni być obciążani dodatkowymi zadaniami wykraczającymi poza zakres prac określony w Rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 2 września 1997 r. w sprawie służby bezpieczeństwa i higieny pracy.
Dodatkowe zadania zlecane pracownikom służby BHP powinny być realizo- wane poza godzinami pracy za dodatkowe wynagrodzenie.
Zatrudnienie pracownika posiadającego kwalifikacje służby BHP do reali- zacji zadań wyłącznie z zakresu bezpieczeństwa i higieny kształcenia.
Organizowanie spotkań z osobami kierującymi pracownikami i omawia- nie bieżących problemów wraz z propozycjami ich rozwiązania, mającymi na celu poprawę poziomu bezpieczeństwa.
Przeznaczenie puli środków finansowych do wykorzystania wyłącznie na poprawę warunków pracy.
Celem artykułu było przedstawienie specyfiki funkcjonowania służby BHP w uczel- niach publicznych. Zarówno analiza aktów prawnych, jak i przeprowadzone badania ankietowe pozwoliły zobrazować problemy, z jakimi spotykają się pracownicy służ- by BHP. Ściśle określone zadania służby BHP oraz nieprecyzyjne przepisy odnoszą- ce się do zapewnienia bezpiecznych warunków kształcenia stanowią problem w pra- widłowym funkcjonowaniu komórek BHP. Pracownicy służby BHP muszą mieć na uwadze nie tylko kwestie dotyczące zapewnienia bezpiecznych i higienicznych warunków pracy, ale także zapewnienia bezpiecznych i higienicznych warunków kształcenia studentów i doktorantów.
W przeprowadzonych badaniach ankietowych 39% respondentów odpowie- działo, że liczba zatrudnionych pracowników służby BHP nie jest proporcjonalna do stanu zatrudnienia w uczelni, co jest niezgodne z treścią rozporządzenia w spra- wie służby BHP. Z analizy przeprowadzonych badań wynika również, że pomimo odpowiedniego stażu pracy stanowiska pracowników służby BHP nie są adekwat- ne do określonych w Rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 2 września 1997 r. w sprawie służby bezpieczeństwa i higieny pracy.
Ponadto 44% badanych przyznaje, że nie są w stanie zrealizować wszystkich zadań służby BHP określonych w powyższym rozporządzeniu w czasie swojej pra- cy. Jednocześnie pracownicy służby BHP w uczelniach publicznych poza zakresem działań określonych w tym rozporządzeniu obciążani są szeregiem dodatkowych za- dań, za które nie otrzymują dodatkowego wynagrodzenia. Należą do nich między innymi prowadzenie postępowań powypadkowych w sprawie wypadków studentów i doktorantów oraz organizacja i szkolenie studentów/doktorantów w zakresie BHP. Szkolenia te na wielu uczelniach publicznych nie odbywają się jednak w formie wykładu, jak mówią przepisy Rozporządzenia Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyż- szego z dnia 30 października 2018 r. w sprawie sposobu zapewnienia w uczelni bez- piecznych i higienicznych warunków pracy i kształcenia, a realizowane są w formie samokształcenia. Ponadto brakuje przepisów wskazujących osoby mające w zakresie
swoich zadań szkolenie wstępne studentów i doktorantów.
Kolejnym problemem jest fakt, że kierownicy jednostek/komórek organizacyj- nych w uczelni nie mają świadomości ciążących na nich obowiązków i odpowie- dzialności w związku z pełnioną funkcją. Nie podejmują również działań związa- nych z bezpieczeństwem i higieną pracy w celu poprawy poziomu bezpieczeństwa. Konieczne jest więc zaangażowanie kierownictwa uczelni w kwestie przestrzegania obowiązujących przepisów prawa pracy, w tym bezpieczeństwa i higieny pracy. Za- angażowanie przełożonych w kwestie związane z BHP w widoczny sposób obrazuje troskę i zainteresowanie bezpieczeństwem podległych pracowników (Kochańska, Kowalski, 2021). Takie działania mogą z kolei przyczynić się do większej dbałości o przestrzeganie przepisów BHP i ogólnej poprawy warunków pracy.
Cieciora M. (2017), Wyzwania związane z zarządzaniem procesami na uczelniach wyższych w Polsce – wybrane zagadnienia, „Nauki Ekonomiczne”, t. 25,
s. 337–349.
Kochańska M., Kowalski C. (2021), Kultura bezpieczeństwa. Przegląd problematyki, https://www.researchgate.net/publication/354925301_Kultura_bezpieczen- stwa_Przeglad_problematyki_Safety_culture_Overview [dostęp: 5.03.2025].
Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 2 września 1997 r. w sprawie służby bezpie- czeństwa i higieny pracy (Dz.U. z 1997 r., nr 109, poz. 704 ze zm.).
Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 11 marca 1998 r. w sprawie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy w szkołach wyższych (Dz.U. z 1998 r., nr 37, poz. 209).
Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 31 grudnia 2002 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny w publicznych i niepublicznych szko- łach i placówkach (t.j. Dz.U. z 2020 r., poz. 1604 ze zm.).
Rozporządzenie Ministra Gospodarki i Pracy z dnia 27 lipca 2004 r. w sprawie szkolenia w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy (t.j. Dz.U. z 2024 r., poz. 1327).
Rozporządzenie Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego z dnia 5 lipca 2007 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy w uczelniach (Dz.U. z 2007 r., nr 128, poz. 897).
Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 1 lipca 2009 r. w sprawie ustalania okolicz- ności i przyczyn wypadków przy pracy (Dz.U. z 2009 r., nr 105, poz. 870).
Rozporządzenie Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego z dnia 30 październi- ka 2018 r. w sprawie sposobu zapewnienia w uczelni bezpiecznych i higie- nicznych warunków pracy i kształcenia (Dz.U. z 2018 r., poz. 2090).
Słownik języka polskiego PWN (b.r.), hasło: wykład, https://sjp.pwn.pl/sjp/wy- k%C5%82ad;2539398.html [dostęp: 5.03.2025].
Uczelnie medyczne (b.r.), https://www.gov.pl/web/zdrowie/uczelnie-medyczne1 [do-
stęp: 20.02.2025].
Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy (t.j. Dz.U. z 2025 r., poz. 277). Ustawa z dnia 30 października 2002 r. o zaopatrzeniu z tytułu wypadków lub cho-
rób zawodowych powstałych w szczególnych okolicznościach (t.j. Dz.U. z 2025 r., poz. 173).
Ustawa z dnia 20 lipca 2018 r. – Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce (t.j. Dz.U. z 2024 r., poz. 1571 ze zm.).
Wykaz uczelni publicznych nadzorowanych przez ministra właściwego ds. szkolnic- twa wyższego i nauki – publiczne uczelnie akademickie (b.r.), https://www. gov.pl/web/nauka/wykaz-uczelni-publicznych-nadzorowanych-przez-mini- stra-wlasciwego-ds-szkolnictwa-wyzszego-i-nauki-publiczne-uczelnie-aka- demickie [dostęp: 20.02.2025].
Wykaz uczelni publicznych nadzorowanych przez ministra właściwego ds. szkolnic- twa wyższego i nauki – publiczne uczelnie zawodowe (b.r.), https://www.gov. pl/web/nauka/wykaz-uczelni-publicznych-nadzorowanych-przez-ministra-
-wlasciwego-ds-szkolnictwa-wyzszego-i-nauki-panstwowe-wyzsze-szkoly-
-zawodowe [dostęp: 20.02.2025].
O autorach
About the Authors
neering and Industrial Automation. She has nine years of experi- ence in OHS. Her professional interests include chemical safety and particularly hazardous work.
Ten utwór jest dostępny na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe.