https://doi.org/10.25312/2391-5129.39/2024_05chzmp
W artykule przybliżono wybrane zagadnienia dotyczące definicji systemów produktowo-usługowych oraz ich powiązania z usłu- gami leśnymi. Zaprezentowano także specyfikę zakładów usług leśnych. Omówiono podstawowe różnice w zakresie maszyn le- śnych. Zastosowanie nowoczesnych maszyn leśnych jest nie- zbędnym aspektem rozwoju technicznego i organizacyjnego, mającym na celu poprawę poziomu bezpieczeństwa pracy w la- sach oraz podniesienie jakości wykonywania prac leśnych. Po- dano przykładową analizę dwóch maszyn leśnych niezbędnych w pracach związanych ze zrębkowaniem pozyskanego materia- łu drzewnego.
Słowa kluczowe: systemy produktowo-usługowe, gospodarka le- śna, usługi leśne, nowoczesne maszyny leśne, outsourcing leśny
* Zbigniew Chrulski – magister inżynier, absolwent studiów inżynierskich na Akademii Humanistyczno-Ekonomicznej w Łodzi, Wydział Techniki i Informatyki; autor pracy dyplomowej Przygotowanie obszaru leśnego pod nowe nasadzenia jako system produktowo-usługowy (2023).
** Maciej Puchała – doktor inżynier, adiunkt w Katedrze Systemów Transportu na Wydziale Techniki i Informatyki Akademii Humanistyczno-Ekonomicznej w Łodzi, promotor pracy dyplo- mowej Przygotowanie obszaru leśnego pod nowe nasadzenia jako system produktowo-usługowy (Chrulski, 2023).
W dzisiejszych czasach klienci coraz częściej oczekują oprócz produktów także usług, które towarzyszą im w procesie ich wykorzystywania. Coraz bardziej popularne stają się zatem systemy produktowo-usługowe, które łączą w sobie elementy zarówno pro- duktów, jak i usług. Systemy te wprowadzają na rynek nowe rozwiązania, które po- zwalają na zwiększenie konkurencyjności przedsiębiorstw i poprawę jakości obsługi klienta. W sektorze usług leśnych systemy produktowo-usługowe zyskują coraz więk- szą popularność. Stanowią istotną część działalności gospodarczej, a ich rozwój wiąże się z koniecznością inwestycji w nowoczesne maszyny i urządzenia. Dlatego posta- nowiono bliżej przyjrzeć się tematyce systemów produktowo-usługowych w sektorze usług leśnych oraz zastosowaniu nowoczesnych maszyn leśnych. Opisano specyfikę systemu produktowo-usługowego. Przybliżono pojęcie usług leśnych oraz określono, co wchodzi w skład usług leśnych i jakiej problematyki dotyczy. W dalszych rozwa- żaniach skupiono się na postępie technologicznym w sektorze usług leśnych, innowa- cyjności oraz systemie usługowym wynikającym ze specyficznej działalności.
Przedstawiono podstawowe informacje na temat wykorzystywanych maszyn leśnych (forwardery, harwestery), a następnie omówiono różne ich typy. Kolejne zagadnienie, dotyczące tej tematyki, to Machine Forest Sharing – innowacyjne roz- wiązanie, które łączy w sobie ideę udostępniania maszyn leśnych z systemem pro- duktowo-usługowym.
Na koniec zaprezentowano analizę porównawczą kosztów eksploatacji dwóch maszyn zrębkujących (recyklerów): Albach Diamant 2000 oraz Bruks 806 wraz z forwarderem John Deere. Skupiono się na kosztach związanych z eksploatacją obu maszyn leśnych. Przeanalizowano, jakie są koszty zakupu, utrzymania, serwisu i pa- liwa, a także jakie jest zużycie części zamiennych. Oprócz tego wymieniono czynni- ki wpływające na koszty eksploatacji tych maszyn leśnych, takie jak intensywność użytkowania czy warunki pracy.
Nazwa system produktowo-usługowy składa się z dwóch członów: produkt oraz usłu- ga. Zgodnie z definicją Krzysztofa Santarka produkt to komplet korzyści oferowa- nych klientowi, mający na celu zaspokojenie jego potrzeb oraz oczekiwań. Dzieli on produkty na materialne (wyroby) i niematerialne (usługi) (Santarek, Duda, Olesz- czek, 2022: 13). Inną definicję podaje Justyna Kozłowska, według której produkt po- siada swój określony kształt, barwę i wagę. Jest wynikiem produkcji odpowiednich materiałów. Jednak i ona uważa, że powinien „[…] zaspokajać określone potrzeby klienta […]” (Kozłowska, 2020: 29).
Drugim elementem jest usługa, która według Santarka może być działalnością lub korzyścią (brak struktury materialnej). Jej zadaniem jest zaspokajanie potrzeb
klienta (usługobiorcy) (Santarek, Duda, Oleszczek, 2022: 13). Cytowana już Ko- złowska również uważa, że usługa ma strukturę niematerialną. Jej definicja jest zbli- żona w swoim kształcie do definicji Santarka. Stwierdza, że posiadana przez usłu- gobiorcę usługa w procesie jej formułowania oraz świadczenie stanowi własność usługodawcy. Jest jego wartością dodaną (Kozłowska, 2020: 34).
Usługi stały się dziś koniecznym elementem każdego produktu. Najważniejsze jest obecnie, by poziom świadczonych usług był bardzo wysoki. Nie ma dwóch ta- kich samych usług ani dwóch takich samych usługobiorców. Wybierając usługę, kie- rujemy się swoimi indywidualnymi preferencjami, potrzebą chwili, jakością usługi oraz opinią na temat oferowanych usług. To wszystko przyczynia się do tego, że będziemy usługą zainteresowani, a po pewnym czasie z niej zadowoleni (Kołodziej- czak, 2019: 33).
Systemy produktowo-usługowe stały się odpowiedzią na zmieniające się oko- liczności gospodarcze. Trafną ocenę przeprowadziła Kozłowska, która uważa, że oferowane usługi lub wyniki połączenia usług z produktem mają związek przede wszystkim z umiejętnościami usługodawcy. Konsekwencją jest rozwój profesjonali- zmu oraz promowana przez niego wartość dodana (Kozłowska, 2020: 75). Najważ- niejszym aspektem jest budowanie relacji pomiędzy usługodawcą a usługobiorcą. Ważnymi zagadnieniami pozostają lojalność klienta oraz wzajemne zaufanie. Je- rzy Janczewski zauważa, że system produktowo-usługowy w założeniu ma ułatwić klientowi wybór nie tylko „czystego produktu”, ale także jakie funkcje ma spełnić, aby zapewnić komfort życia usługobiorcy (Janczewski, 2014: 53).
System produktowo-usługowy wiąże się z czystą i bardziej zrównoważoną pro- dukcją oraz konsumpcją. Umożliwia poszukiwanie innowacji produktowych, proce- sowych, organizacyjnych oraz marketingowych korzyści, takich jak:
wartość dodana do produktu,
rozwój innowacyjności produktu,
relacja z odbiorcą/klientem – bardzo dobry kontakt, stały przepływ informacji związanych z potrzebami oraz preferencjami,
przewaga konkurencyjna,
wielokrotne wykorzystanie produktu (Santarek, Salwin, 2017: 9).
Najważniejszym zagadnieniem związanym z systemem produktowo-usługowym jest integracja takich zagadnień, jak:
umiejętność modyfikacji i analizy danych informacji związanych z dostarcza- niem usług,
umiejętność modyfikacji i analizy stopnia ryzyka oraz jego minimalizacja lub łagodzenie skutków,
umiejętność modyfikacji usług,
umiejętność modyfikacji i analizy sprzedaży asortymentu produktowo-usłu- gowego,
umiejętność modyfikacji i analizy strat wynikających z niewywiązywania się z usług (Kozłowska, 2020: 78).
Usługi leśne to szerokie pojęcie, które obejmuje różnorodne działania związane z wykorzystaniem lasów. Mogą one dotyczyć zarówno produkcji surowca drzewne- go, jak i ochrony przyrody czy turystyki. Usługi leśne mogą być realizowane przez różne podmioty, w tym przez Lasy Państwowe, prywatnych przedsiębiorców oraz organizacje pozarządowe.
Współczesne podejście do usług leśnych zakłada ich zrównoważony rozwój, czyli wykorzystanie lasów w sposób ekonomiczny, społeczny i ekologiczny zgod- ny z zasadami trwałego rozwoju. Oznacza to, że działalność związana z lasami po- winna przynosić korzyści gospodarcze, jednocześnie zapewniając ochronę przyrody i zrównoważony rozwój społeczności lokalnych. Usługi leśne są ważnym elementem gospodarki leśnej, mają duże znaczenie dla rozwoju regionów zalesionych. Oferują wiele możliwości zarówno dla przedsiębiorców, jak i dla osób poszukujących pracy w sektorze leśnym. Wraz z postępem technologicznym i zwiększającym się zapo- trzebowaniem na produkty i usługi związane z lasami rozwój sektora usług leśnych może stać się jeszcze bardziej dynamiczny i zróżnicowany. Usługi leśne zostały za- początkowane po 1989 roku, kiedy Lasy Państwowe postanowiły zredukować kadrę robotników leśnych i przekazać im działalność usługową. Gospodarka Lasów Pań- stwowych jest specyficzna. Jednak pomimo to znalazła swoje miejsce w realizacji zadań gospodarki rynkowej i obrała własną ścieżkę związaną z przemianami organi- zacyjno-ekonomicznymi (Kocel, 2013: 19–20).
Sektor usług leśnych jest kształtowany przez głównych decydentów tego procesu, czyli Państwowe Gospodarstwo Leśne Lasy Państwowe. Należy wyraźnie podkreślić, że wzrost znaczenia usług w gospodarce leśnej był związany, jak wcześniej wspo- mniano, ze zmianami ustrojowymi. W konsekwencji spowodowało to zwiększenie zainteresowania tego typu usługami. Przyczyniło się także bezpośrednio do rozwoju przedsiębiorstw usługowych, których zadaniem było świadczenie usług leśnych.
Usługi leśne służą przede wszystkim prowadzeniu odpowiedniej gospodarki le- śnej. Do działań tych zaliczamy:
pozyskanie drewna,
zrywkę drewna,
przygotowanie powierzchni pod nowe nasadzenia,
sadzenie.
Ważnym zadaniem jest umiejscowienie usług leśnych w systemach produktowo-
-usługowych.
Analizując literaturę związaną z systemami produktowo-usługowymi oraz ich poszczególnymi typami, zauważa się zależność pomiędzy systemem produktowo-
-usługowym a usługami leśnymi. Janczewski, opisując systemy produktowo-usłu- gowe, podaje, że trzecią kategorią usług są te zorientowane na wynik lub rezultat, gdzie usługodawca przekazuje część swoich zadań innemu usługobiorcy. Mowa tu o outsourcingu (Janczewski, 2014: 56–57).
O outsourcingu w usługach leśnych wspomina Janusz Kocel w publikacji Firmy leśne w Polsce. Stwierdza on, że zaletą tego typu usług w leśnictwie jest całkowita dowolność wyboru sposobu wykonywania usług. Lasy Państwowe są zwolennikiem outsourcingu. W czasie wykonywania usług oczekują od usługobiorców określo- nych rezultatów (Janczewski, 2014: 171). Teoria outsourcingu nie jest ideą nową. Jej początek przypada na wiek XVIII, okres rozwoju wytwórczości rzemieślniczej. Wytwórca (rzemieślnik) był wówczas zależny od dostaw surowców niezbędnych do wytworzenia produktu, lecz przede wszystkim był uzależniony od odbiorców. Taki układ był nazywany kooperacyjnym (Trocki, 2001: 41) W Polsce zagadnieniem outsourcingu zajmował się Michał Trocki, który w wydanej w 2001 roku książce Outsourcing. Metoda restrukturyzacji działalności gospodarczej pisał, że istotą tego zagadnienia jest „[…] wydzielenie ze struktury organizacyjnej przedsiębiorstwa ma- cierzystego realizowanych przez nie funkcji i przekazanie ich do realizacji innym podmiotom gospodarczym […]” (Trocki, 2001: 13).
Usługi leśne są formą outsourcingu. Inicjatywę związaną z outsourcingiem w działalności Lasów Państwowych przejęły wspomniane firmy leśne – zakłady usług leśnych, znające specyfikę prac leśnych, uzależnione od swojego usługodaw- cy – PG Lasów Państwowych. Celem outsourcingu w Lasach Państwowych jest przekazanie usług firmom zewnętrznym, skupienie się na podstawowej działalności Lasów, związanej na przykład z dystrybucją drewna.
Lasy Państwowe, wychodząc naprzeciw tym oczekiwaniom, stworzyły warunki działalności outsourcingowej. Z jednej strony pozwoliło to na obniżenie kosztów dzia- łalności firmy, a z drugiej – na skoncentrowanie się Lasów Państwowych na innych aspektach swojej działalności. Anna Grześ uważa, że w działalności ekonomicznej przedsiębiorstwa outsourcing jest bardzo opłacalny, uzyskane koszty w ramach usługi będą niższe niż wytworzone we własnym zakresie. Ta opinia potwierdza się w zmianie polityki gospodarczej Lasów Państwowych na outsourcing leśny (Grześ, 2017: 41–42). Outsourcing musi być powiązany z korzyściami świadczącymi o jego opłacalności.
Z outsourcingu wynikają następujące rodzaje korzyści:
Zysk priorytetowy, gdzie głównym zagadnieniem pozostaje skupienie się na kluczowym rodzaju działalności przedsiębiorstwa. Nie pomijamy rozwoju w kierunku innych obszarów. Następnym aspektem jest dostęp do zasobów ludzkich oraz sprzężonych, których usługodawca nie posiada. Ostatnią korzy- ścią strategiczną jest inwestycja usługodawcy w rozwój technologiczny oraz zasoby ludzkie.
Zysk logistyczny, związany bezpośrednio z działalnością firmy. Jego zada- niem jest podniesienie jakości oraz konkretyzacja związana z realizacją pro- cesów logistycznych przedsiębiorstw.
Zysk ekonomiczno-finansowy.
Zmiana struktury organizacyjnej firmy, jej uproszczenie. Konsekwencją jest zmiana procedur w firmie. Następnym elementem jest ograniczenie
w zatrudnieniu pracowników usługodawcy. Spowoduje to przeniesienie pra- cowników do realizacji innych zadań.
Zmiana techniczno-technologiczna, wykorzystanie firm mających sprzęt nie- zbędny do realizacji usługi oraz pozyskanie usługobiorców posiadających od- powiednie referencje oraz certyfikaty.
Odpowiedzialność prawna usługodawcy za realizację funkcji usługowej przed usługobiorcą (Matejun, 2015: 12–13).
Outsourcing usług leśnych jest rozwiązaniem wartym zasygnalizowania. Wzrost zainteresowania tym rodzajem systemów produktowo-usługowych przyczynił się do wzrostu rozwoju branży usług leśnych.
Trocki podaje dwa przykłady outsourcingu:
całkowity – polegający na likwidacji wszystkich powiązań w firmie poza strukturą zadaniową związaną bezpośrednio ze strukturą przedsiębiorstw,
częściowy – polegający na realizacji wyodrębnionej z przedsiębiorstwa dzia- łalności, wykonywanej przez podmiot zewnętrzny na „[…] majątku stanowią- cym własność przedsiębiorstwa macierzystego, czyli pozostawionym w jego strukturze […]” (Trocki, 2001: 58).
Outsourcing częściowy ma zastosowanie w Lasach Państwowych. Majątkiem jest infrastruktura leśna (drzewostan, powierzchnie pozrębowe itp.). Usługi leśne wykonywane są przez zewnętrzne firmy – zakłady usług leśnych – na majątku stano- wiącym własność Skarbu Państwa.
Outsourcing leśny polega na przekazywaniu niektórych zadań lub funkcji zwią- zanych z zarządzaniem lasami firmom zewnętrznym, które specjalizują się w tych dziedzinach. Przykładowe usługi outsourcingowe obejmują ochronę lasu przed szko- dnikami, wycinkę drzew, transport drewna, sprzedaż drewna i innych produktów leśnych. Jest stosowany w celu zwiększenia efektywności zarządzania lasami oraz zmniejszenia kosztów ich utrzymania. Firma leśna może zapewnić specjalistyczną wiedzę i doświadczenie, które przyniesie korzyści dla lasów i ich użytkowników.
Do korzyści outsourcingu leśnego należą:
Specjalistyczna wiedza i doświadczenie. Firma zewnętrzna, specjalizująca się w pracach leśnych, może zapewnić specjalistyczną wiedzę i doświadczenie, których nie posiada firma macierzysta. Mogą to być na przykład umiejętności z zakresu ochrony lasów przed szkodnikami, innowacyjne metody wycinki drzew czy technologie związane z przetwarzaniem drewna.
Zwiększenie efektywności. Usługobiorca może oferować lepszą organizację pracy, zoptymalizowane procesy oraz bardziej wydajną pracę, co przyczyni się do oszczędności czasu i kosztów.
Oszczędność kosztów. Outsourcing leśny może przynieść korzyści finanso- we poprzez zmniejszenie kosztów utrzymania. Firma leśna może oferować wykorzystanie własnego parku maszynowego w oparciu o bardziej wydajne rozwiązania, co przyczyni się do obniżenia kosztów.
Poprawa jakości pracy. Wybierając rzetelną firmę, można oczekiwać lepszej jakości usług (Chądrzyński, 2011: 111–112).
Angelika Wodecka-Hyjek (2008: 14) wyróżnia takie zalety outsourcingu leśne- go, jak:
niższe finansowo wykonanie usługi,
specjalizacja firmy w zakresie wykonywanych przez usług,
jakość i wydajność prac zleconych na bardzo wysokim poziomie,
zwiększenie liczby konkurentów jako warunek rozwoju firmy,
znalezienie przez firmę usługową innych źródeł przychodów u tego samego zleceniodawcy.
Wady outsourcingu leśnego według cytowanej autorki to:
niebezpieczeństwo zależności od innych przedsiębiorstw,
niewywiązanie się z warunków umowy,
cennik usług ustalony przez usługodawcę, w niektórych przypadkach unie- możliwiający realizację usług,
wewnątrz firmy usługowej brak motywacji do pracy u pracowników,
ryzyko konfliktu między usługodawcą a usługobiorcą (Wodecka-Hyjek, 2008: 14).
Zakłady usług leśnych zaczęły powstawać na początku lat dziewięćdziesiątych XX wieku w wyniku przemian ustrojowych oraz organizacyjnych w Lasach Pań- stwowych. Według Dariusza Zastockiego granicą rozpoczynającą ten okres jest rok 1996. Wówczas trzon firm leśnych stanowili byli pracownicy Lasów Państwowych zwolnieni w ramach restrukturyzacji przedsiębiorstwa.
W tym czasie nowo powstałe firmy nie były jeszcze przygotowane do funkcjo- nowania w nowej rzeczywistości gospodarczej. Brak było środków finansowych, lecz przede wszystkim zaplecza technicznego (Zastocki i in., 2012: 2). Wówczas Lasy Państwowe postanowiły wspomóc powstające firmy, wydając Zarządzenie nr 36 Dyrektora Lasów Państwowych z 16 maja 2002 roku1, którego zadaniem było sformułowanie roli oraz zadań Lasów Państwowych w rozwoju zakładów usług le- śnych. Zarządzenie określało, że wszystkie jednostki organizacyjne Lasów Państwo- wych w ramach współpracy z zakładami usług leśnych będą dążyć do tworzenia wa- runków dla rozwoju firm usługowych, których zadaniem jest:
korzystanie z najnowszej techniki i technologii, uwzględniającej zasady pro- wadzenia gospodarki leśnej oraz przyjaznej dla środowiska,
uczestnictwo usługodawców leśnych w organizowanych przez Lasy Państwowe formach uzupełniania wiedzy leśnej i podnoszenia kwalifikacji zawodowych,
1 Akt utracił moc.
odpowiednie wykonywanie powierzonych zadań oraz wyróżnianie się rzetel- nością i fachowością usług w dotychczasowej działalności.
Firmy leśne należą do sektora małych i średnich przedsiębiorstw. Sektor ten od- grywa znaczącą rolę w działalności gospodarczej Polski, między innymi:
pełni funkcję kreatora nowych miejsc pracy,
jest wytwórcą produktu krajowego brutto,
wpływa na poziom eksportu, importu oraz nakładów inwestycyjnych,
przyczynia się do podnoszenia kwalifikacji kadry,
jest inwestorem w maszyny i urządzenia,
wykorzystuje niszę rynkową,
wpływa na rozwój regionów,
dba o ochronę środowiska (Świeszczak, 2016: 37).
MSP mają fundamentalne znaczenie w przeobrażaniu polskiej gospodarki. Sła- womir Ignatiuk twierdzi, że poprzez przystosowawczość oraz duże tempo reakcji na zmiany małe i średnie przedsiębiorstwa stają się: „[…] bardziej elastyczne […] są zdolne do zapewnienia klientom większej wartości dodanej niż oferowane przez konkurentów produkty lub usługi z sektora dużych przedsiębiorstw […]” (Ignatiuk, 2018: 13–14). Działalność sektora MSP to ciągły proces tworzenia, bycia kreatywnym i otwartym na nowości. To stanowi o sile i wartości przedsiębiorstwa. Wartości po- zwalają kształtować wzajemne relacje w firmie i poza nią. W takiej firmie pracownicy chcą pracować i podnosić swoje kwalifikacje. System wartości pozwala właścicielowi na właściwe zarządzanie firmą. Tworzy przejrzyste zasady. W ocenie usługobiorców takie wartości przedsiębiorstwa stanowią o chęci współdziałania w długiej perspekty- wie (Danielak, Mierzwa, Bartczak, 2017: 34). Cechą wyróżniającą firmy leśne wśród innych firm usługowych MSP jest fakt zawężenia rynku usług. Jest to swoisty ro- dzaj usług, gdzie występuje tylko jeden usługodawca – Lasy Państwowe. Można to nazwać usługami niszowymi. Firmy leśne w Polsce to właściwie mikroprzedsiębior- stwa, czyli przedsiębiorstwa zatrudniające nie więcej niż dziewięć osób.
Rocznik Statystyczny Leśnictwa 2023 przedstawia statystykę dotyczącą liczby przedsiębiorstw, w których zatrudnionych jest do dziewięciu osób w sektorze leśnic- twa (w tym w usługach leśnych).
Tab. 1. Liczba mikroprzedsiębiorstw w leśnictwie w latach 2010–2022
Rok | Liczba mikroprzedsiębiorstw |
2015 | 8762 |
2020 | 7565 |
2021 | 7235 |
2022 | 6907 |
Źródło: opracowanie własne na podstawie Rocznik Statystyczny Leśnictwa 2023, 2023: 236.
Powyższe dane pokazują tendencję zniżkową wśród firm leśnych zatrudniają- cych do dziewięciu osób. Powodów takiego stanu może być kilka:
brak zainteresowania ze strony osób fizycznych tym rodzajem działalności usługowej,
usługi leśne należą do prac ciężkich fizycznie i nie każdy ma predyspozycje do ich wykonywania,
brak zainteresowania ze strony młodych osób pracą w lesie,
zwiększające się nakłady finansowe związane z zakupem sprzętu niezbędnego do wykonywania prac leśnych,
pandemia COVID-19.
Struktura firm leśnych zatrudniających powyżej 10 osób ma tendencję zwyżko- wą, co pokazuje tabela 2.
Tab. 2. Liczba przedsiębiorstw sektora leśnego zatrudniających powyżej 10 osób
Rok | Liczba przedsiębiorstw zatrudniających 10–49 osób | Liczba przedsiębiorstw zatrudniających powyżej 50 osób |
2020 | 707 | 299 |
2021 | 670 | 292 |
2022 | 678 | 315 |
Źródło: opracowanie własne na podstawie Rocznik Statystyczny Leśnictwa 2023, 2023: 183.
Należy zwrócić uwagę, że firmy leśne to przedsiębiorstwa o małym zasięgu działalności, głównie regionalnym. Ich zaletą jest zdolność do zmian w zakresie usług. Firmy leśne są bardziej elastyczne, otwarte na postęp technologiczny oraz organizacyjny (Chybicki, 2015: 1). Przedsiębiorcy leśni polegają głównie na swojej kreatywności. Ważnym aspektem pozostają kontakty z kontrahentem – Lasami Pań- stwowymi. Zakłady usług leśnych to w przeważającej części firmy rodzinne, gdzie wiedza oraz baza technologiczna jest przekazywana z pokolenia na pokolenie. Kocel uważa, że „[…] istotę przedsiębiorstwa rodzinnego stanowi zarówno udział rodzin- ny w kapitale, jak i zaangażowanie w działalność przedsiębiorstwa […] w małych przedsiębiorstwach rodzinnych granica między sferą życia familijnego a działalno- ścią gospodarczą jest niewyraźna. Firma stanowi często bazę i centrum życia rodzin- nego, wpływa na losy jej członków […] jest często dziełem życia założyciela […]” (Kocel, 2013: 32).
Kolejnym zagadnieniem związanym z działalnością firm leśnych jest proces wdrażania nowoczesnych technologii. Ma to związek z postulatem zwiększenia bezpieczeństwa prac leśnych oraz poprawy wydajności, głównie przy pozyskiwa- niu i zrywce drewna. Te dwa działy są przedmiotem najintensywniejszego rozwoju technologicznego. Nazywamy to procesem wprowadzania innowacji technicznych. Jest to zabieg niezbędny dla rozwoju każdego przedsiębiorstwa. Marika Świeszczak stwierdza, że wprowadzanie innowacji w przedsiębiorstwach MSP jest „sposobem na
ich przetrwanie […] są to procesy wymagające wiedzy i doświadczenia pracowników, wyposażenia w nowoczesne technologie […]” (Świeszczak, 2016: 83). Proces ten ma na celu sprostanie wymaganiom usługobiorców i podniesienie efektywności swoich działań. Ważnym aspektem związanym z wdrażaniem innowacji pozostaje fakt kon- kurencyjności. Firmy konkurują między sobą, wprowadzając nowoczesne rozwią- zania. Magda Wojdyła-Bednarczyk uważa, że innowacyjność to umiejętność uza- sadniona chęcią poszukiwania oraz komercyjnego wykorzystania badań naukowych, nowych technologii, prowadząca do „wzrostu poziomu nowoczesności” (Wojdyła-
-Bednarczyk, 2014: 163–175). Inwestycje w innowacyjne rozwiązania są dla wielu przedsiębiorców bardzo ryzykowne. Decydując się na poprawę jakości wykonywa- nia usług, należy wziąć pod uwagę możliwości finansowe oraz wysokość oczekiwa- nych rezultatów po określonym czasie użytkowania.
Innowacyjne rozwiązania w firmach leśnych wiążą się głównie z pozyskiwa- niem i zrywką drewna. Metody tradycyjne zostały zastąpione zastosowaniem ma- szyn wielooperacyjnych (takich jak harwestery2, forwardery3). W tym aspekcie leśnictwo polskie korzysta przede wszystkim ze zdobyczy technicznych wprowadzo- nych w Skandynawii – głównie Finlandii oraz Szwecji, gdzie całość prac zrębowych jest wykonywana w 90% przez czynnik techniczny.
Maszyny te nie należą do tanich. Jednak właściciele zakładów usług leśnych decydują się na zakup bądź wynajem ze względu na możliwość zmniejszenia zatrud- nienia kosztem zwiększenia wydajności pracy (Kocel, 2013: 155).
Metoda pozyskiwania drewna za pomocą maszyn zrębowych przyczyniła się do zmniejszenia wypadków w pracach leśnych. Kocel uważa, że są jeszcze inne czyn- niki determinujące wprowadzenie nowoczesnych maszyn i urządzeń do realizacji usług leśnych. Wymienia między innymi:
brak rąk do pracy,
odpływ młodych ludzi ze wsi do miast, wynikający z mniejszej gwarancji zna- lezienia pracy na terenach wiejskich,
rygorystyczne normy prac leśnych,
wymagania związane z hodowlą oraz ochroną lasu (Kocel, 2013: 163).
Właściciele firm leśnych zwracają uwagę, że utrudnieniem przy wprowadzaniu maszyn leśnych do realizacji zadań usługowych jest obowiązek uczestnictwa usługo- biorcy w przetargach na wykonanie usług leśnych. Niesie to ze sobą ryzyko niewy- korzystania w znaczący sposób maszyn i urządzeń leśnych (Kocel, 2013: 158–159). Niestety, innowacyjność techniczna ma też swoje wady. Wynajem lub kupno sprzętu używanego wiąże się czasami ze złym stanem technicznym, co w konsekwencji po- woduje bardzo wysoką awaryjność. Następną barierą są stawki za wykonanie okre-
2 Harwester – maszyna leśna, wielooperacyjna, wykorzystywana przy pozyskiwaniu drewna. Jej zadaniem jest ścinka drzew, ich przemieszczenie i obalanie, okrzesanie i wyrzynka (Harwester, b.r.).
3 Forwarder – ciągnik przystosowany do prac przy zrywce drewna, wyposażony w żuraw hy- drauliczny i ramę nośną z kłonicami, używany do jednoosobowej zrywki kłód (Ciągnik nasiębier- ny, forwarder, b.r.).
ślonej usługi, które narzucają Lasy Państwowe, co wymaga kalkulacji opłacalności danego przedsięwzięcia (Kocel, 2013: 164–165). Inwestycje w sprzęt leśny zwracają się po upływie 3–4 lat od momentu ich wprowadzenia.
Kolejnym elementem działalności usługowej firm leśnych jest konkurencyjność w stosunku do pozostałych przedsiębiorstw. Czynnikami wpływającymi na konku- rencyjność są:
zasoby firmy (materialne i niematerialne) będące w posiadaniu firmy,
struktura organizacyjna, odpowiednia dla danego typu firmy,
system informacyjny,
system motywacyjny (Wallis, 2018: 318).
W sektorze usług leśnych wzrost zainteresowania zwiększeniem ilości pozyska- nia drewna i zrywki przez maszyny wielooperacyjne spowodował rozwój konku- rencji. Firmy, które chciały być konkurencyjne, stworzyły parki maszynowe zgodne z zapotrzebowaniem usługobiorcy i z powodzeniem wyparły firmy, które nie posia- dały odpowiedniego sprzętu. Specyfika otoczenia przedsiębiorstw leśnych wskazała na rozwiązania strategiczne niezbędne do tego, aby stać się firmą konkurencyjną. Do działań tych zaliczamy:
specjalizację firmy – dane typy usług (pozyskanie, zrywka, wywóz, zrębko- wanie itp.),
strategię niskich kosztów,
niszę rynkową,
dywersyfikację (Wallis, 2018: 318).
Ewa Runo (2018: 354) uważa, że determinantami przewagi nad konkurencją na rynku usług, w tym również w sektorze usług leśnych, są między innymi:
redukcja wydatków – koszty niższe niż u konkurencji, ale jednocześnie akcep- towalne i opłacalne dla firmy,
zróżnicowanie działalności usługowej,
uwaga skoncentrowana na danej dziedzinie usługowej, poszukiwanie nowych rozwiązań, odróżnienie się w ten sposób od konkurencji.
Należy podkreślić, że podczas konkurowania firm sukces są w stanie odnieść mniejsze przedsiębiorstwa, albowiem mogą w optymalny sposób wykorzystać swoje zasoby, do których zaliczają się elastyczność działania i szybkość w podejmowaniu decyzji (głównie jednoosobowo). Odnosi się wrażenie, że potrafią również szybciej dostosować się do przemian zachodzących w przestrzeni gospodarczej (Danielak, Mierzwa, Bartczak, 2017: 68). Na gruncie firm leśnych czynnikiem wymuszającym konkurencyjność jest udział w przetargach, których organizatorem są Lasy Państwo- we (nadleśnictwa). Wymaga to analizy kosztów połączonej z oferowanymi usługami.
Do nowoczesnych, obecnie używanych maszyn leśnych należą harwestery. Są to maszyny wielooperacyjne przeznaczone do wykonywania kilku operacji w trakcie pozyskiwania masy drzewnej. Do zadań maszyn wielooperacyjnych należy również sortymentacja drewna, czyli pozostawienie na powierzchni zrębowej (przy pniu lub przy szlaku zrywkowym) sortymentów ściętego drewna, takich jak kłody, wyrzynki, wałki, dłużyce (Skarżyński, Brzózko, 2010: 1).
Cykl pracy harwestera obejmuje następujące czynności: ścinkę i okrzesywanie drewna, przerzynkę, przejazdy niezbędne do zmiany ustawienia maszyny na powierzch- ni leśnej. Harwestery pojawiły się w Polsce pod koniec lat osiemdziesiątych XX wieku. Są maszynami samojezdnymi, to znaczy, posiadają własny napęd silnikowy.
Ze względu na układ jezdny dzielimy je na:
harwestery kołowe (cztero-, sześcio-, ośmiokołowe),
harwestery gąsienicowe,
miniharwestery.
W Polsce wyróżniamy następujące klasy harwesterów:
uniwersalne – o dużym wysięgu żurawia (około 12 metrów),
trzebieżowe.
Czynnikami, które decydują o wyborze rodzaju harwestera w pracach leśnych, są: wielkość ścinanych drzew, odległość między drzewami, stopień trudności terenu (Skarżyński, Brzózko, 2010: 3).
Rys. 1. Zespoły robocze harwestera
Źródło: opracowanie własne na podstawie Tuchliński, 2019: 19.
Do prac leśnych używa się głównie harwesterów wysięgnikowych. Ich konstruk- cja opiera się na trzech podstawowych zespołach:
zespole nośnika,
zespole wysięgnikowym,
zespole głowicy roboczej.
Zespół nośnika to pojazd, na którym zamontowano cały układ harwestera. Układ ten składa się z kabiny operatora, silnika spalinowego, nadwozia, podwozia, układu napędu, układu jezdnego. Układ wysięgnikowy to nic innego jak elementy wysię- gnika wraz z układem hydraulicznym. Głowica robocza jest elementem wykonują- cym działania związane ze ścięciem drzewa, okrzesaniem i przerzynką (Tuchliński, 2019: 19).
Prace leśne to nie tylko pozyskiwanie drewna, lecz również zrywka, która należy do najtrudniejszych i najcięższych prac leśnych. Do zrywki używane są specjalne ciągniki zrywkowe. Dzielimy je na forwardery, klembanki4 oraz skidery5. Forwar- dery i klembanki mają dodatkowo zamontowane żurawie przeładunkowe HDS (hy- drauliczny dźwig samochodowy). Są to maszyny samojezdne, których zadaniem jest załadunek, rozładunek drewna oraz przemieszczanie się w terenie leśnym. Mogą pracować w każdych warunkach leśnych, trudno dostępnych terenach, pokonywać wzniesienia o nachyleniu 30–40% (Tuchliński, 2019: 111). Forwardery dzielą się na kołowe oraz gąsienicowe (Maszynowe vademecum, 2015: 1).
Ze względu na ładowność wyróżnia się następujące klasy forwarderów:
małe – do 5 ton,
średnie – od 6 do 12 ton,
duże – powyżej 15 ton.
Forwardery stosuje się do zrywki i przewozu sortymentów krótkich. Są to ma- szyny samozaładunkowe oraz samorozładowujące się. Umożliwiają one:
załadunek krótkich sortymentów przy pomocy żurawia,
przemieszczanie się na powierzchni leśnej,
rozładunek drewna przy pomocy żurawia.
Typowy forwarder składa się z dwóch członów głównych (Maszynowe vademe- cum, 2015: 12):
ramy połączonej przegubem skrętnym; przedni człon złożony jest z kabiny operatora i silnika;
przestrzeni ładunkowej, wyznaczonej kratą oporową oraz kłonicami (4–8 sztuk); przed kratą oporową znajduje się żuraw HDS.
4 Klembank – specjalistyczny ciągnik zrywkowy do zrywki całych drzew, posiada kleszcze (Klembank, b.r.).
5 Skider – ciągnik zrywkowy przeznaczony do zrywki półpodwieszonej drewna lub całych drzew; posiada konstrukcję przegubową zapewniającą mu dużą zwrotność (Skider, b.r.).
Rozwiązanie przegubowe ma to samo zastosowanie jak w przypadku harwestera. Jedyną różnicą jest to, że w forwarderze układ napędowy stanowi ciągnik znajdujący się z przodu, w harwesterze zaś część napędowa położona jest z tyłu pojazdu.
Podstawowe zespoły konstrukcyjne forwardera to: leśny ciągnik siodłowy, połą- czenie przegubowe, naczepa do przewozu drewna okrągłego, żuraw przeładunkowy.
Wypożyczanie maszyn zamiast ich kupowania pozwala na obniżenie kosztów in- westycyjnych i operacyjnych dla przedsiębiorstw, szczególnie dla początkujących przedsiębiorców, którzy nie dysponują dużym kapitałem na start działalności. Wy- pożyczanie maszyn leśnych umożliwia również efektywne wykorzystanie zasobów, szczególnie w przypadku, gdy maszyny są wykorzystywane tylko okresowo.
Ważnym aspektem ekonomii współdzielenia maszyn leśnych jest zmniejszenie wpływu na środowisko naturalne poprzez minimalizowanie ilości zużytych zasobów i redukcję ilości odpadów. Jednak, jak w przypadku każdej usługi, wypożyczanie maszyn leśnych może wiązać się z pewnym ryzykiem. Dlatego ważne jest, aby ko- rzystać z usług zaufanych firm, które stosują odpowiednie procedury bezpieczeństwa i utrzymują swoje maszyny w dobrym stanie technicznym. Wypożyczanie maszyn leśnych może również wymagać dodatkowych umiejętności i doświadczenia ze stro- ny użytkownika, aby zapewnić bezpieczeństwo podczas pracy.
Najbardziej obecnie znanym przykładem współdzielenia jest carsharing, polega- jący na wspólnym użytkowaniu pojazdów samochodowych. Jest systemem płatnym, obecnie bardzo szeroko wykorzystywanym.
Głównym powodem popularności tego rodzaju usługi jest przede wszystkim ochrona środowiska, jedno auto może bowiem zastąpić pięć samochodów innych użytkowników. Najważniejszym aspektem pozostaje kryterium finansowe. Każdy z podróżujących partycypuje w kosztach (Sędzierska, 2009). Samochody w tej dzia- łalności pozostają własnością firmy prywatnej lub grupy osób. Wypożyczanie może zostać podzielone czasowo: na minuty, godziny, dni. Wszelkiego rodzaju opłaty związane z wypożyczaniem pojazdu ponoszą jego użytkownicy. Po czasie użytko- wania zwracają pojazd właścicielowi.
Korzyści wynikające z systemu carsharingu to:
perspektywa korzystania z samochodu niebędącego własnością osoby zainte- resowanej carsharingiem,
możliwość wypożyczenia samochodu nie tylko osobowego,
podział kosztów na wielu użytkowników,
realność kosztów, sporadyczne korzystanie przez klientów z własnych pojazdów,
możliwość sprzedaży prywatnego pojazdu i przejście na oparty na carsharingu sposób przemieszczania się (Nosal, 2016: 17).
Takie rozwiązanie jest dostępne także w sektorze maszyn leśnych. Maszyny te są obecnie bardzo drogą inwestycją, wymagającą kredytu bankowego bądź leasin- gu. Posiadanie takiego sprzętu stawia właściciela w pozycji uprzywilejowanej. Jedna maszyna leśna, na przykład harwester, przez ośmiogodzinny dzień pracy pozyskuje więcej drewna niż kilku robotników leśnych (pilarzy). Jest maszyną bardzo wydajną i ekonomiczną pomimo wysokich kosztów utrzymania. Istotnym zagadnieniem jest także czas niezbędny do wykonania danej usługi leśnej. Również pod tym wzglę- dem maszyna sprawdzi się lepiej – wykonuje pracę w krótszym czasie, dzięki czemu szybciej może zostać wykorzystana do realizacji kolejnych usług.
Idea wypożyczania maszyn leśnych została wykorzystana w Japonii, gdzie gru- pa właścicieli lasów w prefekturze Shizuoka opracowała system współdzielenia ma- szyn leśnych. Celem tego systemu była poprawa wydajności pracy oraz zacieśnienie współpracy z samorządem lokalnym. Zaletą tego rozwiązania był koszt współdzie- lenia maszyn leśnych niższy od pierwotnego kosztu (kosztu powszechnej dzierżawy maszyn). Zaoszczędzone w ten sposób środki finansowe stanowiły przyczynek do dalszego rozwoju oraz dokonywania inwestycji (Yoshida, Kohroki, 2018).
Na gruncie polskim ta idea jest nowością. W literaturze przedmiotu trudno zna- leźć informację na temat forestsharingu. Analiza stron internetowych przedsiębiorstw zajmujących się produkcją maszyn leśnych spowodowała zainteresowanie powyższą tematyką. Pandemia w roku 2020 oraz wojna w Ukrainie doprowadziły do zahamo- wania produkcji komponentów i całych maszyn (nie tylko leśnych). Zachwianie ryn- ku przyczyniło się do poszukiwania niezbędnego sprzętu w inny sposób.
Maszyny stwarzają warunki do realizacji usług leśnych. Pojawiły się firmy, które deklarowały sprzedaż maszyn i urządzeń leśnych używanych lub ich wypożycza- nie. Przykładem takiej firmy jest Ośrodek Techniki Leśnej w Jarocinie, który wynaj- muje maszyny leśne odpłatnie w systemie dobowym. W ofercie wynajmu znajdują się między innymi pługi dwuodkładnicowe, pługofrezarka, rozdrabniacz z zębami stałymi, zgrabiarka, sadzarka. Wynajem odbywa się na terenie Ośrodka Techniki Le- śnej w Jarocinie. Szczegóły wypożyczenia maszyn ustala się osobiście lub telefo- nicznie. Doba wynajmu trwa od godziny siódmej rano do siódmej dnia następnego. Po okresie wynajmu usługobiorca protokołem zdawczo-odbiorczym zwraca maszy- nę właścicielowi.
Zakup maszyny leśnej wymaga od inwestora sporego wkładu finansowego. Na- leży jednak zauważyć, że wydatek ten zwraca się w krótkim czasie. Ponadto produ- cenci maszyn leśnych przy zakupie zapewniają odpowiednio długi czas gwarancji, co w konsekwencji powoduje budowanie zaufania do sprzedawcy i stanowi zabezpie- czenie dla klienta (Zastocki i in., 2012: 2). Sprzedawcy zapewniają podczas awarii pełną bezpłatną obsługę serwisową.
Wynajem maszyn leśnych jest dodatkową opcją dla przedsiębiorców zajmują- cych się wykonywaniem usług leśnych. Jest to możliwość warta rozważenia w przy- padku osób rozpoczynających swoją działalność i nieposiadających odpowiedniego
kapitału niezbędnego do zakupu nowego sprzętu. Decydując się na wynajem maszyn leśnych, należy wziąć pod uwagę wydajność i jakość danej maszyny oraz to, czy spełnia kryteria właściciela zainteresowanego wynajmem.
Leśnictwo w Polsce charakteryzuje się obecnie w dużym stopniu mechanizacją. Za- kłady usług leśnych są właścicielami maszyn leśnych: harwesterów, forwarderów, maszyn zrębkujących. Maszyny wielooperacyjne wykorzystywane w pracach le- śnych nie należą do maszyn tanich. Zakup to koszt kilku milionów złotych. Okres opłacalności zakupu następuje po upływie 3–4 lat. Koszty eksploatacji oraz utrzyma- nia maszyn zajmują więc znaczącą pozycję w kosztach pozyskania i zrywki drewna (Szewczyk, Kulak, 2013: 3). Udział kosztów mechanizacji prac leśnych w ogólnych wydatkach to około 35% ogółu kosztów.
W ostatnich latach rynek maszyn leśnych stał się bardziej zróżnicowany, a do- stępne na nim maszyny charakteryzują się różnymi parametrami technicznymi, ce- nami i kosztami eksploatacji. W takim przypadku dokładna analiza przed zakupem maszyny leśnej może pomóc w dokonaniu najlepszego wyboru.
Niniejszy rozdział przedstawia porównanie dwóch popularnych maszyn leśnych: Albach Diamant 2000 oraz zestawu Bruks 806 z forwarderem John Deere. W zesta- wieniu uwzględniono koszty zakupu, koszty eksploatacji, wydajność i efektywność, przewidywany okres użytkowania oraz inne ważne czynniki wpływające na opłacal- ność eksploatacji.
Dane do obliczeń kosztów eksploatacji maszyn wielooperacyjnych uzyskano za zgodą właściciela firmy Quercus od pracowników działu transportu. Badanie kosz- tów przeprowadzono na terenie firmy Quercus w Pasymiu.
Koszty związane z eksploatacją dzielimy na koszty utrzymania oraz koszty użytko- wania.
Ke = KUT + KUŻ,
gdzie:
Ke – koszty eksploatacji, KUT – koszty utrzymania, KUŻ – koszty użytkowania.
Do kosztów utrzymania zaliczamy koszt amortyzacji, koszt przechowywania i konserwacji oraz koszt ubezpieczenia. Są one ponoszone przez właściciela maszy- ny leśnej niezależnie od stopnia wykorzystania w ciągu okresu eksploatacji.
Drugi rodzaj kosztów związany z maszynami leśnymi to koszty ich użytkowania. Są to koszty uwzględniające okres użytkowania danej maszyny i mają zmienny cha- rakter (dlatego nazywane są kosztami zmiennymi). Zaliczamy do nich koszty napraw i koszty paliwa. Poziom kosztów zmiennych uzależniony jest przede wszystkim od tego, w jakim stopniu i do jakich prac zostaną wykorzystane maszyny.
Wymienione powyżej koszty amortyzacji są wynikiem utraty wartości maszyny w czasie jej eksploatacji. Koszt amortyzacji w przeliczeniu na rok możemy wyliczyć za pomocą wzoru:
A
K � CM, T
gdzie:
KA – koszt amortyzacji,
CM – cena zakupu maszyny (zł),
T – przewidywany okres użytkowania (lata).
Kolejnym kosztem jest koszt przechowywania i konserwacji. Jest on uzależnio- ny od wskaźnika wynoszącego 2% ceny maszyny rocznie.
Kp = k · CM,
gdzie:
Kp – koszt przechowywania i konserwacji,
k – wskaźnik kosztów przechowywania i konserwacji – 0,04% dla drogich maszyn leśnych,
CM – cena zakupu maszyny (zł).
Kosztem uwzględnionym w trakcie eksploatacji maszyny jest koszt jego ubez- pieczenia.
KU = U.
Kwotę ubezpieczenia podajemy w złotówkach na rok.
Łączne koszty utrzymania maszyny w roku są sumą kosztów amortyzacji, prze- chowywania, ubezpieczenia, podzieloną przez przewidywaną liczbę godzin pracy maszyny w roku.
W
KUT � KA�KP�KU.
R
Następnym rodzajem kosztów uwzględnionych przy ogólnych kosztach eksplo- atacji są koszty zmienne – koszty użytkowania.
Koszt paliwa zależy od zużycia godzinowego paliwa i jego ceny. Obliczamy go za pomocą poniższego wzoru (Dyduch, 2011: 135–136):
Kp = GE · CP · 1,06,
gdzie:
Kp – koszt paliwa, GE – zużycie paliwa, CP – cena paliwa,
1,06 – narzut kosztów w firmie.
Kolejnym kosztem są koszty napraw, obejmujące naprawy bieżące oraz przeglą- dy, które są wykonywane na terenie firmy lub zlecane kontrahentom zewnętrznym.
T
k�� � �� � �M,
�
gdzie:
knp – koszty napraw,
CM – cena maszyny,
Th – normatywne wykorzystanie maszyny (h).
Koszty użytkowania to KUŻ = KP + knp.
Dane niezbędne do dokonania obliczeń:
Albach Diamant 2000
CM – cena zakupu maszyny – 3 135 000 zł,
T – przewidywany okres użytkowania – 8 lat,
k – wskaźnik kosztów przechowywania i konserwacji – 0,04%, KL – koszt rat leasingowych – 438 900 zł,
KP – koszt paliwa – 34 272 zł,
GE – zużycie paliwa – 50 038 litrów,
CP – cena paliwa – 6,80 zł,
Th – normatywne wykorzystanie maszyny (h) – 11 520 mth, WR – wykorzystanie roczne maszyny – 1440 mth.
Zestaw: forwarder John Deere + recykler Bruks
CM – cena zakupu maszyny – 1 472 500 zł + 2 850 000 zł = 4 322 500 zł, T – przewidywany okres użytkowania – 8 lat,
k – wskaźnik kosztów przechowywania i konserwacji – 0,04%,
KL – koszt rat leasingowych – 206 148 zł + 399 000 zł = 605 148 zł, KP – koszt paliwa – 22 848 zł,
GE – zużycie paliwa – 30 332 litry + 38 164 litry = 68 496 litrów,
CP – cena paliwa – 6,80 zł,
Th – normatywne wykorzystanie maszyny (h) – 14 016 mth + 12 768 mth = 26 784 mth,
WR – wykorzystanie roczne maszyny – 1752 mth + 1596 mth.
Kalkulacja kosztów eksploatacji
Albach Diamond 2000
koszty utrzymania:
– koszt amortyzacji
A
K � � ��� ��� �� � ��� ��� ������,
� ���
koszt przechowywania i konserwacji
KP = 0,04% · 3 135 000 zł = 1254 zł/rok,
koszt ubezpieczenia
koszty utrzymania
KU = 27 348 zł/rok,
K � ��1 �7� zł � 12�4 zł � 27 �4� zł � 420 477 zł � 2�1��� zł�mth�
UT 1440 mth 1440 mth
koszty użytkowania:
koszty paliwa
koszty napraw
KP = 35 litrów · 6,8 zł · 1,06 = 252,28 zł/h,
��
k � ��� � � ��� ��� �� � ������ ������,
�� ��� ���
koszty użytkowania
KUŻ = 252,28 zł + 244,92 zł = 497,2 zł/mth,
koszty eksploatacji – Albach Diamond 2000
�
K � ������ zł
mth
� ����� zł
mth
� ���� � �ł�����
Zestaw: forwarder John Deere + recykler Bruks
koszty utrzymania:
– koszt amortyzacji
KAB
� 2 850 000 zł � �5� 250 zł�����
8 lat
AF
K � � ��� ��� �ł � �8� 0�2�5 zł����,
� ���
KA = 356 250 zł + 184 062,5 zł = 540 312,5 zł/rok,
– koszt przechowywania i konserwacji
KPB = 0,04% · 2 850 000 zł = 1140 zł/rok,
KPF = 0,04% · 1 472 500 zł = 589 zł/rok,
P
K � � ��� zł
rok
� ��� zł
rok
� � ��� zł�rok�
– koszt ubezpieczenia
koszty utrzymania
KUB = 12 890 zł/rok,
KUF = 28 500 zł/rok,
KU = 41 390 zł/rok,
K � 54� 31�,5 zł � 1 ��� zł � 41 3�� zł � 583 431,5 zł � 1�4,�� zł�mth,
UT 3 348 mth 3 348 mth
koszty użytkowania:
koszty paliwa
KPB = 19 litrów · 6,8 zł ·1,06 = 137 zł/mth, KPF = 21 litrów · 6,8 zł ·1,06 = 151,4 zł/mth,
koszty napraw
K � ��� zł
P
mth
� ����� zł
mth
� ����� zł�mth�
k���
� 0�� � 2 8�0 000 zł � 200�8� zł�mth� 12 768 mth
k���
� 0�� � 1 472 �00 zł � �4��� zł�mth� 14 016 mth
k��
� 200�8� zł
mth
� �4��� zł
mth
� 2���44 zł�mth�
koszty użytkowania
KUŻ
� ����� zł
mth
� ��� zł
mth
� ����� zł�mth�
koszty eksploatacji zestawu forwarder John Deere i recykler Bruks
�
K � ����� zł
mth
� ����� zł
mth
� ���� � �ł�����
Koszty eksploatacji Albach Diamant 2000 wynoszą 789,2 zł/mth, natomiast suma kosztów eksploatacji zestawu dwóch maszyn Bruks 806 i forwardera John Deere wy- nosi 938,3 zł/mth. Oznacza to, że koszty eksploatacji Albach Diamant 2000 są niższe niż suma kosztów eksploatacji Bruks 306 i forwardera John Deere.
Należy pamiętać, że koszty eksploatacji zależą od wielu czynników, takich jak intensywność użytkowania, warunki terenowe, ilość zrębkowanego materiału drzew- nego, ceny paliwa i innych. W związku z tym ostateczny koszt eksploatacji może się różnić w zależności od konkretnych potrzeb i warunków eksploatacyjnych.
Warto zwrócić uwagę na inne czynniki, które mogą mieć wpływ na opłacalność eksploatacji maszyn leśnych. Na przykład Albach Diamant 2000 ma większą wydaj- ność niż Bruks 806 z forwarderem John Deere, co może przekładać się na zwiększo- ną produkcję i zyski. Z drugiej strony Bruks 806 z forwarderem John Deere może być bardziej praktyczny w terenach o dużym nachyleniu dzięki lepszej trakcji i więk- szej stabilności.
Podsumowując, przed dokonaniem wyboru trzeba dokładnie przeanalizować swoje potrzeby i warunki eksploatacyjne, aby wybrać maszynę, która będzie najle- piej odpowiadać naszym oczekiwaniom i zapewniać opłacalność eksploatacji.
Tematyka niniejszego opracowania dotyczy roli i znaczenia usług w sektorze leśnym ze szczególnym uwzględnieniem outsourcingu leśnego. Omówiono zagadnienia związane z charakterystyką systemów produktowo-usługowych, specyfiką usług le- śnych w kontekście outsourcingu oraz rolą klienta w usługach. Skupiono się również na sektorze usług leśnych i działalności zakładów usług leśnych. Zwrócono uwagę na wykorzystywane w pracach leśnych specjalistyczne maszyny, takie jak harwestery, forwardery i rębarki, a także na nowy model biznesowy, jakim jest Machine Forest Sharing w sektorze leśnym oraz korzyści i wyzwania związane z tym rozwiązaniem. Ważnym zagadnieniem stały się kwestie związane z kosztami eksploatacji ma- szyn leśnych, które zaprezentowano na przykładzie Albach Diamant 2000 oraz Bruks 806 z forwarderem John Deere. Zaznaczono, że opłacalność eksploatacji maszyn le- śnych oraz sektora usług leśnych zależy od wielu czynników. Dlatego przed podję- ciem decyzji o zakupie maszyn lub zleceniu usługi potrzebna jest dokładna anali- za. Dzięki odpowiedniemu planowaniu i wykorzystaniu nowoczesnych technologii eksploatacja maszyn leśnych i realizacja usług leśnych może być bardzo opłacalna.
Zwrócono uwagę na konieczność stosowania zasad zrównoważonego rozwoju oraz na wprowadzenie innowacyjnych rozwiązań w sektorze usług leśnych.
W pracy podkreślono znaczenie poprawy jakości usług między innymi poprzez zwiększenie bezpieczeństwa pracy oraz ochrony środowiska. Wskazano również na konieczność uwzględnienia wymagań społecznych i środowiskowych w działalności gospodarczej związanej z sektorem leśnym.
Chądrzyński M. (2011), Outsourcing. Rola i perspektywy rozwoju, „Prace Naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu”, nr 166, s. 107–119, https:// dbc.wroc.pl/Content/73855/Chadrzynski_Outsourcing_Rola_i_Perspekty- wa_Rozwoju_2011.pdf [dostęp: 25.11.2024].
Chrulski Z. (2023), Przygotowanie obszaru leśnego pod nowe nasadzenia jako sys- tem produktowo-usługowy, Praca dyplomowa inżynierska na Wydziale Tech- niki i Informatyki Akademii Humanistyczno-Ekonomicznej w Łodzi, Łódź (maszynopis niepublikowany).
Chybicki G. (2015), Wpływ małych i średnich przedsiębiorstw na zatrudnienie w wo- jewództwie mazowieckim, [w:] M. Kludacz (red.), Wiedza, innowacje, przed- siębiorczość a rozwój regionalny, Politechnika Warszawska, Kolegium Nauk Ekonomicznych i Społecznych w Płocku, Płock 2015.
Ciągnik nasiębierny, forwarder (b.r.), https://www.lasy.gov.pl/pl/edukacja/slownik/c/ ciagnik-nasiebierny-forwarder [dostęp: 25.11.2024].
Danielak W., Mierzwa D., Bartczak K. (2017), Małe i średnie przedsiębiorstwa w Pol- sce. Szanse i zagrożenia rynkowe, Wydawnictwo Exante, Wrocław 2017.
Dyduch A. (2011), Koszty stałe i zmienne w przedsiębiorstwie sektora usług leśnych,
„Prace Naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu”, nr 182,
s. 131–140, https://dbc.wroc.pl/Content/73975/Dyduch_Koszty_stale_i_
zmienne_w_przedsiebiorstwie.pdf [dostęp: 25.11.2024].
Grześ A. (2017), Outsourcing w kształtowaniu zatrudnienia oraz kosztów produktyw- ności pracy w przedsiębiorstwach, Wydawnictwo Uniwersytetu w Białym- stoku, Białystok 2017.
Harwester (b.r.), [hasło w:] Encyklopedia Leśna, https://www.encyklopedialesna.pl/ haslo/harwester/ [dostęp: 25.11.2024].
Ignatiuk S. (2018), Konkurencyjność przedsiębiorstw z sektora MSP na rynku pol- skim, „Ekonomia i Zarządzanie”, vol. 3(3), s. 7–18.
Janczewski J. (2014), Systemy produktowo-usługowe w transporcie – wybrane przykła- dy, „Zarządzanie Innowacyjne w Gospodarce i Biznesie”, nr 1(18), s. 51–61.
Klembank (b.r.), [hasło w:] Encyklopedia Leśna, https://www.encyklopedialesna.pl/ haslo/klembank/ [dostęp: 25.11.2024].
Kocel J. (2013), Firmy leśne w Polsce, Centrum Informacyjne Lasów Państwowych, Warszawa.
Kołodziejczak M. (2019), Zmieniająca się natura usług. Studium usług produkcyj- nych w rolnictwie krajów Unii Europejskiej, Wydawnictwo Uniwersytetu Przyrodniczego w Poznaniu, Poznań, https://wes.up.poznan.pl/sites/default/ files/u86/Kolodziejczak_M_zmieniajaca_sie_natura_uslug.pdf [dostęp: 25.11.2024].
Kozłowska J. (2020), Metodyka analizy strategicznej przedsiębiorstwa na potrzeby integracji produktowo-usługowej, Oficyna Wydawnicza Politechniki Biało- stockiej, Białystok.
Maszynowe vademecum (2015), „Drwal”, nr 7.
Matejun M. (2015), Outsourcing, [w:] K. Szymańska (red.), Kompendium metod i technik zarządzania. Teoria i ćwiczenia, Oficyna a Wolters Kluwer busi- ness, Warszawa, s. 211–239, http://www.matejun.com/pubs-pl/2015_Ma- rek_Matejun_Outsourcing.pdf [dostęp: 25.11.2024].
Nosal K. (2016), Stan rozwoju carsharingu w Europie. Carsharing – warsztaty sieci Civitet Polska, https://docplayer.pl/6844239-Stan-rozwoju-systemow-car- sharing-w-europie.html [dostęp: 25.11.2024].
Poświata W. (2016), Koszty eksploatacji maszyn rolniczych, Kujawsko-Pomorski Ośrodek Doradztwa Rolniczego w Minikowie, Minikowo, https://www. kpodr.pl/wp-content/uploads/2016/11/koszty-eksploatacji-maszyn.pdf [do- stęp: 25.11.2024].
Rocznik Statystyczny Leśnictwa 2023 (2023), https://stat.gov.pl/obszary-tematycz- ne/roczniki-statystyczne/roczniki-statystyczne/rocznik-statystyczny-lesnic- twa-2023,13,6.html [dostęp: 25.11.2024].
Runo E.G. (2012), Współzależności pomiędzy inwestycją a konkurencyjnością i przeżywalnością prywatnych firm leśnych, „Zarządzanie Ochroną Przyrody w Lasach”, nr 6, s. 350–363.
Santarek K., Duda J., Oleszczek S. (2022), Zarządzanie cyklem życia produktu, Pol- skie Towarzystwo Ekonomiczne, Warszawa.
Santarek K., Salwin M. (2017), Systemy produktowo-usługowe, http://46.242.185.119/ off_ptzp.org.pl/files/konferencje/kzz/artyk_pdf_2018/T1/2018_t1_678.pdf [dostęp: 21.01.2023].
Sędzierska M. (2009), Carsharing, czyli samochodowa komuna, https://www. dw.com/pl/carsharing-czyli-samochodowa-komuna/a-4870100 [dostęp: 25.11.2024].
Skarżyński J., Brzózko J. (2010), Harwestery do pozyskiwania drewna stosowane w polskich lasach. Cz. 1. Charakterystyka ogólna – nośniki, „Technika Rol- nicza, Ogrodnicza, Leśna”, nr 6, s. 11–14.
Skider (b.r.), [hasło w:] Encyklopedia Leśna, https://www.encyklopedialesna.pl/ haslo/skider/ [dostęp: 25.11.2024].
Szewczyk G., Kulak D. (2013), Kosztochłonność pozyskania drewna harwesterem w drzewostanach przebudowanych z zastosowaniem cięć częściowych, „Syl- wan”, nr 157, s. 243–252.
Świeszczak M. (2016), Potencjał innowacyjny firm z sektora małych i średnich przedsiębiorstw: przykład województwa łódzkiego, Wydawnictwo Uniwer- sytetu Łódzkiego, Łódź.
Trocki M. (2001), Outsourcing. Metoda restrukturyzacji działalności gospodarczej, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa.
Tuchliński R. (2019), Maszyny leśne zrębowe, Wydawnictwo i Handel Książkami KaBe, Krosno.
Wallis A. (2018), Innowacyjność narzędziem kształtowania przewagi konkurencyjnej przedsiębiorstwa w XXI wieku, „Zeszyty Naukowe Wydziału Nauk Ekono- micznych”, nr 1(20), s. 311–325.
Wodecka-Hyjek A. (2008), Ewolucja koncepcji outsourcingu, „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Naukowego w Krakowie”, nr 775, s. 97–115.
Wojdyła-Bednarczyk M. (2014), Konkurencyjność i innowacyjność jako wyzwanie dla małych i średnich przedsiębiorstw w Polsce, „Przegląd Naukowo-Meto- dyczny. Edukacja dla Bezpieczeństwa”, nr 1(22), s. 163–175.
Yoshida M., Kohroki K. (2018), Forestry machine sharing system in self-employed forestry, „Journal of Forest Research”, vol. 24(2), s. 71–76, https://www.re- searchgate.net/publication/330518673_Forestry_machine_sharing_system_ in_self-employed_forestry [dostęp: 25.11.2024].
Zastocki D., Moskalik T., Sadowski J., Mokrzyński Ł., Dytkowski M. (2012), Lokal- ne uwarunkowania rozwoju prywatnych firm leśnych na przykładzie wybra- nego nadleśnictwa, „Studia i Materiały CEPL w Rogowie”, R. 14, z. 32(3),
s. 231–237, https://docplayer.pl/13768827-Lokalne-uwarunkowania-rozwo- ju-prywatnych-firm-lesnych-na-przykladzie-wybranego-nadlesnictwa.html [dostęp: 25.11.2024].
Summary
Forest services in the product and service system
This article presents selected issues regarding the definition of product and service systems and their connections with fo- rest services. The specificity of forest service facilities was also presented. The basic differences in forest machinery were di- scussed. The use of modern forest machines is a necessity in technical development and organization, aimed at improving the level of work safety in forests and increasing the quality of forest work. An exemplary analysis of two forest machines necessary in work related to chipping harvested wood material is provided.
Keywords: product and service systems, forest management, forest services, modern forest machines, forest outsourcing
About the Authors
Zbigniew Chrulski – master of Library and Information Scien- ce, Transport engineer, certified teacher at the School Complex in Zechlin and at the Public Primary School in Orątki. Research areas: Polish literature of the 19th century, forest outsourcing.
Maciej Puchała – PhD, assistant professor at the Department of Transport Systems at the Faculty of Technology and Compu- ter Science of the University of Humanities and Economics in Lodz, supervisor of the diploma thesis (Chrulski Z. 2023).
Ten utwór jest dostępny na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe.