Paulina Nowakowska* https://orcid.org/0000-0001-5316-3872 Uniwersytet Przyrodniczy w Lublinie

e-mail: paulina.nowakowska577@gmail.com

Koncepcja zrównoważonego rozwoju w systemach produktowo-usługowych

https://doi.org/10.25312/2391-5129.38/2024_05pno

Współczesny świat staje przed nieustannie rosnącymi wyzwa- niami związanymi ze zrównoważonym rozwojem, które obej- mują zmiany klimatyczne, degradację środowiska naturalnego oraz nierówności społeczne. W odpowiedzi na te wyzwania coraz więcej organizacji z różnych sektorów gospodarki włącza koncepcję zrównoważonego rozwoju w swoje strategie zarzą- dzania. Jednym z obszarów, gdzie ta koncepcja znalazła zasto- sowanie, są systemy produktowo-usługowe (PSS).

Systemy produktowo-usługowe, czyli PSS, to innowacyjne po- dejście projektowe, które koncentruje się na połączeniu trady- cyjnych produktów z usługami w celu dostarczenia klientom war- tości końcowej. W kontekście zrównoważonego rozwoju PSS oferuje obiecujące możliwości ograniczania negatywnego wpły- wu produktów na środowisko poprzez przedłużenie ich żywot- ności, zwiększanie efektywności wykorzystania zasobów oraz promowanie modeli konsumpcji opartych na dostarczaniu usług. Niniejszy artykuł ma na celu przedstawienie koncepcji zrówno- ważonego rozwoju w kontekście systemów produktowo-usługo- wych oraz analizę rozwiązań, korzyści i wyzwań, związanych z zastosowaniem PSS w osiąganiu celów zrównoważonego rozwoju.

Słowa kluczowe: zrównoważony rozwój, PSS, systemy pro- dukt-serwis, produkcja, usługi

* Paulina Nowakowska – magister inżynier, absolwentka Uniwersytetu Przyrodniczego w Lu- blinie, Studenckie Koło Naukowe Zarządzania i Ekonomii, Wydział Inżynierii Produkcji. Dziedzi- ny badawcze: zarządzanie, przedsiębiorczość, rozwój, ekonomia, HR, księgowość, zrównoważony rozwój, informatyka, cyfryzacja, robotyzacja.

Wprowadzenie

Współczesny świat narażony jest na wiele wyzwań związanych z zrównoważonym rozwojem, w tym na przykład na zmiany klimatyczne, zanieczyszczenia środowi- ska czy nierówności społeczne. W odpowiedzi na te wyzwania wiele organizacji w różnorodnych sektorach przyjęło w swojej strategii zarządzania koncepcję zrów- noważonego rozwoju. Jednym z obszarów, w którym właśnie ta koncepcja znalazła zastosowanie, są systemy PSS (ang. product service systems) (Mont, 2002). PSS, czyli systemy produktowo-usługowe, są innowacją projektową, która skupia się na łączeniu tradycyjnych form produktów z usługami w celu dostarczenia użytkowni- kowi-klientowi wartości końcowej (Morelli, 2006). PSS, uwzględniając kontekst zrównoważonego rozwoju, oferuje możliwość zmniejszania negatywnego wpły- wu produktów na środowisko poprzez przedłużenie ich żywotności, zwiększenie efektywności zasobów oraz promowanie modeli konsumpcji opartych na usługach (Tukker, 2004). Znaczenie koncepcji zrównoważonego rozwoju w systemach pro- duktowo-usługowych jest oczywiste. W obliczu globalnych wyzwań ekologicznych, społecznych oraz ekonomicznych konieczne jest poszukiwanie i tworzenie nowych rozwiązań, które pozwolą na prowadzenie zrównoważonego rozwoju całej gospodar- ki i społeczeństwa, PSS oferuje całościowo realizacje tego zagadnienia.

Celem artykułu jest przedstawienie koncepcji zrównoważonego rozwoju w kon- tekście systemów produktowo-usługowych oraz przeanalizowanie rozwiązań, korzy- ści, jak i wyzwań, które niesie ze sobą PSS w dążeniu do osiągnięcia celów zrówno- ważonego rozwoju.

Product-service systems (PSS) – charakterystyka

Rozpoczynając analizę działania koncepcji zrównoważonego rozwoju w systemach produktowo-usługowych, warto omówić, czym właściwie one są. Systemy PSS re- prezentują nowoczesny model biznesowy, który łączy fizyczne produkty z powiąza- nymi dla ich użytkowania usługami, tworząc w ten sposób spójne rozwiązania dla użytkowników. W świecie, gdzie złożoność i dynamika rynku stale rosną, PSS jest odpowiedzią na potrzebę bardziej zintegrowanych i adaptacyjnych rozwiązań.

Systemy produktowo-usługowe, znane również jako integracja produktowo-

-usługowa, zintegrowane rozwiązania, serwicyzacja i produktyzacja, użytkowane w organizacjach są od dawna, lecz ich popularność nabiera na sile dopiero w ostat- nich latach. Podstawą koncepcji PSS jest dodatkowe wsparcie usługami fizyczne- go przedmiotu, aby mógł on oferować klientowi nie tylko podstawowe funkcje, ale także wiele dodatkowych jeszcze długo po zakupie, lub odwrotnie – oferowanie do usług dodatkowych produktów w celu wzbogacenia ich działania (Tomczyk, 2020). Schemat integracji produktowo-usługowej przedstawiony jest na rysunku 1.

Rys. 1. Schemat integracji produktowo-usługowej

Źródło: Tomczyk, 2020.

Jednym z kluczowych aspektów systemów produktowo-usługowych jest ich ho- listyczna natura. Nie chodzi jedynie o produkt czy usługę jako oddzielne jednostki, ale o całościowe rozwiązanie, które może zawierać takie elementy, jak: wsparcie techniczne, konserwacja, szkolenia użytkowników, a nawet recykling po zakoń- czeniu cyklu życia produktu. Dzięki temu PSS może dostarczać wartość dodaną na każdym etapie interakcji z klientem (Mont, 2002). W erze rosnącej świadomo- ści ekologicznej i społecznej PSS oferuje możliwość tworzenia rozwiązań bardziej zrównoważonych. Poprzez integrację produktów i usług możliwe jest nie tylko za- spokojenie potrzeb klientów, ale także zminimalizowanie negatywnego wpływu na środowisko, redukowanie zużycia surowców oraz ograniczenie produkcji odpadów. Dodatkowo adaptacyjna natura PSS pozwala firmom na szybsze reagowanie na zmieniające się warunki rynkowe i oczekiwania klientów. Dzięki temu firmy mogą dostarczać spersonalizowane rozwiązania, które lepiej odpowiadają indywidualnym potrzebom użytkowników (Vezzoli i in., 2015).

Kolejnym ważnym aspektem PSS jest konieczność ścisłej współpracy między różnymi podmiotami, takimi jak producenci, dostawcy i klienci. Ta wielostronna współpraca daje efekty w tworzeniu wartości w ramach systemów produktowo-

-usługowych i prowadzi do innowacji w całym łańcuchu wartości (Morelli, 2006). PSS otwiera również drzwi do tworzenia nowoczesnych modeli biznesowych, które przekraczają tradycyjne podejście do projektowania produktów i usług. To pozwala firmom na eksplorowanie nowych źródeł przychodów i tworzenie długotrwałych re- lacji z klientami (Goedkoop i in., 1999).

Wykorzystanie systemów PSS w organizacji można prześledzić na przykładzie firmy Xerox – producenta kserokopiarek. Do swojej oferty firma Xerox zaczęła do- dawać usługi związane z drukowaniem i zarządzaniem dokumentami. Rezultatem jest to, że obecnie firma odnotowuje większy zarobek z wymienionych usług dodat- kowych niż ze sprzedaży samych urządzeń, czyli z tego, na czym głównie opierała swoją działalność. Ten przykład to wprowadzenie serwicyzacji w sprzedaż.

Wykorzystanie PSS w formie produktyzacji polega na tym, że firmy zajmujące się usługami dołączają do nich fizyczne produkty. Na przykład przedsiębiorstwa, takie jak Google, Amazon czy Apple posiadają w swoich usługach rozwiązania

asystentów głosowych, a dodatkowo wprowadziły produkty w postaci głośników wyposażonych w funkcje głosowe, które mogą być spójnie użytkowane wraz z usłu- gą asystenta głosowego (Tomczyk, 2020).

Koncepcja zrównoważonego rozwoju

Zrównoważony rozwój, będący w centrum globalnych dyskusji na temat przyszło- ści naszej planety, jest koncepcją, która odnosi się do zdolności społeczeństwa do rozwijania się w sposób, który zaspokaja potrzeby obecnych pokoleń, nie narażając jednocześnie przyszłych pokoleń na ryzyko niezaspokojenia ich własnych potrzeb (Brundtland, 1987). Jest to odpowiedź na rosnące wyzwania związane z degradacją środowiska, nierównościami społecznymi i ekonomicznymi oraz potrzebą tworzenia bardziej inkluzywnych społeczeństw. Początki koncepcji zrównoważonego rozwo- ju sięgają lat siedemdziesiątych XX wieku, kiedy społeczność międzynarodowa za- częła dostrzegać negatywne skutki intensywnego wzrostu gospodarczego. W ciągu kolejnych dekad pojęcie to ewoluowało, obejmując szerokie spektrum kwestii, od ochrony środowiska po sprawiedliwość społeczną i gospodarczą (Dobson, 1996). Zrównoważony rozwój opisywany jest różnie przez wielu autorów (tab. 1).

Tab. 1. Opis zrównoważonego rozwoju

Źródło: opracowanie własne.

Zrównoważony rozwój nie jest jedynie koncepcją ekologiczną. Chociaż ochrona środowiska jest jednym z jej kluczowych aspektów, to obejmuje ona również kwe- stie społeczne i ekonomiczne. W rzeczywistości jest to połączenie tych trzech wy- miarów, które czyni zrównoważony rozwój tak wyjątkowym i ważnym podejściem (Sachs, 2015).

Ekonomiczny aspekt zrównoważonego rozwoju koncentruje się na tworzeniu systemów, które promują długoterminowy wzrost i stabilność. Oznacza to inwesto- wanie w innowacje, edukację i infrastrukturę, które przyczyniają się do trwałego i silnego rozwoju gospodarczego, zapewniając przy tym jednocześnie, że korzyści z tego rozwoju są równomiernie rozprowadzane w społeczeństwie (Stiglitz, Sen, Fitoussi, 2009). Społeczny wymiar zrównoważonego rozwoju dotyczy tworzenia społeczeństw, które są sprawiedliwe i oparte na wzajemnym szacunku. Obejmuje to takie kwestie, jak równość płci, prawa człowieka, dostęp do edukacji i opieki zdro- wotnej oraz budowanie społeczności, które są odporne na kryzysy i katastrofy (Nuss- baum, 2011). Wymiar środowiskowy skupia się na ochronie planety i zapewnieniu wykorzystywania zasobów naturalnych w sposób odpowiedzialny i zrównoważony. Opiera się na działaniach na rzecz ochrony bioróżnorodności, walki ze zmianami klimatycznymi i promowania praktyk, które minimalizują negatywny wpływ na śro- dowisko (Rockström i in., 2009).

Zrównoważony rozwój stał się elementem globalnej agendy politycznej. Przy- kładem może być Agenda 2030 przyjęta Organizację Narodów Zjednoczonych, która określa 18 celów zrównoważonego rozwoju (SDGs). Te cele odzwierciedlają świa- towe dążenie do osiągnięcia równowagi między potrzebami ludzi a ochroną plane- ty (Transforming our world: the 2030 Agenda for Sustainable Development, 2015). Chociaż idea zrównoważonego rozwoju jest szeroko akceptowana, jej realizacja na- potyka liczne wyzwania. Krytycy zwracają uwagę na trudności w jednoznacznym zdefiniowaniu pojęcia oraz w praktycznym wdrażaniu zasad zrównoważonego roz- woju w różnych kontekstach. Prowadzona jest również debata na temat tego, czy zrównoważony rozwój jest w stanie pogodzić wzrost gospodarczy z ochroną środo- wiska (Redclift, 2005).

W kontekście PSS zrównoważony rozwój odgrywa kluczową rolę, kładąc nacisk na tworzenie wartości w sposób odpowiedzialny i długoterminowy. Dzięki integracji produktów i usług PSS może dostarczać wartość w sposób bardziej zintegrowany, przyczyniając się do osiągnięcia celów zrównoważonego rozwoju na poziomie lokal- nym i globalnym (Manzini, Vezzoli, 2003). Kolejny rozdział omówi konkretne zna- czenie koncepcji zrównoważonego rozwoju w systemach produkcyjno-usługowych oraz przedstawi przykłady jej realizacji.

Integracja zrównoważonego rozwoju z systemami produkcyjno-usługowymi

Zrównoważony rozwój stał się jednym z kluczowych celów współczesnego społe- czeństwa. W miarę jak rośnie świadomość wpływu działalności człowieka na środo- wisko naturalne, coraz większa liczba firm i organizacji dąży do wdrażania zrówno- ważonych praktyk zarówno w swoich procesach produkcyjnych, jak i w dostarczaniu usług. Jednym z podejść, które umożliwia osiągnięcie zrównoważonego rozwoju,

jest integracja zrównoważonych aspektów z systemami produkcyjno-usługowymi. Rozdział ten omówi różne aspekty tej integracji, w tym zrównoważone projektowa- nie PSS, wprowadzanie zrównoważonych praktyk we wdrażaniu PSS, utrzymanie PSS w duchu zrównoważonego rozwoju oraz wycofywanie PSS z uwzględnieniem zrównoważonych aspektów. Przedstawione zostaną również argumenty, dlaczego in- tegracja zrównoważonego rozwoju z systemami produkcyjno-usługowymi jest waż- na oraz jak może być zrealizowana w praktyce.

Zrównoważone projektowanie w product-service systems stanowi fundamental- ny krok w kierunku realizacji celów zrównoważonego rozwoju. To właśnie na etapie projektowania określa się większość aspektów, które będą miały istotny wpływ na środowisko naturalne i społeczeństwo na przestrzeni całego cyklu życia produktów i usług PSS. Poniżej przedstawiono kilka ważnych kwestii obejmujących zrównowa- żone projektowanie w PSS.

1. Analiza cyklu życia (LCA – ang. life cycle assessment)

   W procesie projektowania w PSS analiza cyklu życia staje się niezwykle istot- nym narzędziem. LCA pozwala na kompleksową ocenę wpływu danego produk- tu, usługi na środowisko naturalne, począwszy od pozyskiwania surowców, przez produkcję, dystrybucję, użytkowanie, aż po utylizację. LCA pomaga identyfikować obszary, w których można wprowadzić poprawki mające na celu zmniejszenie nega- tywnego wpływu na środowisko (Muñoz López i in., 2020).

2. Projektowanie ekologiczne (ecodesign)

   Projektowanie ekologiczne to podejście, które stawia na minimalizację zużycia surowców, energii i generacji odpadów już na etapie projektowania. W kontekście systemów produkcyjno-usługowych ecodesign może polegać na wybieraniu efek- tywniejszych materiałów, projektowaniu komponentów i produktów w taki sposób, aby były bardziej energooszczędne, czy też rozwijaniu usług, które promują współ- dzielenie zasobów. Produkty i usługi w systemach PSS, które uwzględniają koncep- cję ecodesignu, często mają niższy ślad ekologiczny niż tradycyjne produkty (Ecode- sign for Sustainable Products Regulation, 2023).

3. Zaangażowanie interesariuszy

   Zrównoważone projektowanie w PSS wymaga zaangażowania różnych interesa- riuszy, w tym ekspertów do spraw zrównoważonego rozwoju, inżynierów, projektan- tów, przedstawicieli społeczności lokalnych i konsumentów. Włączenie różnych per- spektyw może prowadzić do bardziej kompleksowego podejścia do projektowania, uwzględniającego różnorodne potrzeby i oczekiwania społeczeństwa.

4. Ciągłe doskonalenie

   Projektowanie zrównoważonych PSS to proces ciągłego doskonalenia. Firmy i organizacje powinny dążyć do monitorowania i oceny wpływu swoich PSS na śro- dowisko i społeczeństwo oraz wdrażać modyfikacje i usprawnienia na podstawie tych wyników. Warto również stosować koncepcje design thinking i design for circulari- ty, które promują innowacyjne podejście do projektowania systemów produkcyjno-

   -usługowych z uwzględnieniem kwestii zrównoważonego rozwoju.

   Podsumowując, zrównoważone projektowanie w PSS to kluczowy element in- tegracji zrównoważonego rozwoju z systemami produkcyjno-usługowymi. Dzięki zastosowaniu narzędzi, takich jak LCA, ecodesign, zaangażowanie interesariuszy i proces ciągłego doskonalenia, firmy mogą tworzyć PSS, które nie tylko generują zyski, ale także przyczyniają się do ochrony środowiska i poprawy jakości życia spo- łeczeństwa.

   Kolejnym ważnym krokiem jest wprowadzanie zrównoważonych praktyk w pro- cesie wdrażania product-service systems, który pozwala na osiągnięcie celów zrów- noważonego rozwoju. W tym kroku również można wyróżnić kilka wartościowych praktyk, takich jak:

   1. Optymalizacja logistyki

      Optymalizacja logistyki w PSS jest istotna z punktu widzenia zarówno efektyw- ności operacyjnej, jak i zrównoważonego rozwoju. Odpowiednio zaprojektowane i zarządzane sieci logistyczne w ramach PSS mogą znacznie zmniejszyć emisję CO2 poprzez minimalizację niepotrzebnego transportu i lepsze wykorzystanie zasobów (Su i in., 2019).

   2. Współdzielenie zasobów

      Wdrażanie modeli biznesowych opartych na współdzieleniu zasobów, zwane również ekonomią współdzielenia, jest ważnym aspektem zrównoważonego roz- woju w PSS. Dzielenie się produktami i usługami może znacznie zmniejszyć ilość odpadów oraz zużycie surowców, co jest zgodne właśnie z celami zrównoważonego rozwoju (Botsman, Rogers, 2010).

   3. Przedłużenie cyklu życia

      Wprowadzanie zrównoważonych praktyk w zakresie konserwacji, napraw i mo- dernizacji produktów w ramach PSS może istotnie wpływać na zmniejszenie ilości odpadów. Przedłużenie cyklu życia produktów ogranicza negatywny wpływ PSS na środowisko i przyczynia się do oszczędności surowców, ale nie tylko to jest zaletą. Dzięki temu, że produkty i usługi mogą służyć przez dłuższy okres poprzez moder- nizacje oraz utrzymywanie produktów, budowane są długotrwałe relacje z klientami (Roy, 2000).

   4. Edukacja klientów

Wprowadzanie zrównoważonych praktyk w PSS wymaga często również eduka- cji klientów. Klienci potrzebują informacji i zachęt do korzystania ze zrównoważo- nych produktów i usług. Edukacja może pomóc w zwiększeniu świadomości społe- czeństwa na temat wpływu ich wyborów konsumenckich na zrównoważony rozwój. Firmy mogą też organizować kampanie informacyjne, szkolenia, a także wprowa- dzać programy lojalnościowe, które zachęcają klientów do podejmowania bardziej zrównoważonych decyzji zakupowych (Jan, Ji, Yeo, 2019).

Utrzymanie product-service system (PSS) w duchu zrównoważonego rozwoju to równie ważny proces dla zapewnienia trwałości i długotrwałego pozytywnego wpły- wu tych systemów na środowisko i społeczeństwo. W szczególności należy położyć nacisk na takie działania, jak:

1. Adaptacja strategii zrównoważonych

   PSS powinny być elastyczne i gotowe do dostosowania się do zmieniających się warunków rynkowych oraz wymagań zrównoważonego rozwoju. Wdrażanie zrów- noważonych praktyk może wymagać dopasowania strategii biznesowej w odpowie- dzi na nowe wyzwania i możliwości. Firmy powinny mieć zdolność skutecznej ada- ptacji do każdych warunków, co pozwoli na skuteczne utrzymanie zrównoważonego rozwoju w PSS (Stewart, Niero, 2018).

2. Uwzględnienie opinii interesariuszy

   Utrzymanie PSS w koncepcji zrównoważonego rozwoju wymaga uwzględnie- nia opinii różnych grup interesariuszy, w tym klientów, dostawców, pracowników i społeczności lokalnych. Aktywne słuchanie i reagowanie na oczekiwania tych grup sprzyja budowaniu pozytywnych relacji i zminimalizowaniu konfliktów na każdym szczeblu. Duże znaczenie ma dialog między interesariuszami w kontekście zrówno- ważonego rozwoju (Ceulemans, Lozano, Alonso-Almeida, 2015).

3. Wdrażanie innowacyjnych rozwiązań

Warto wprowadzać innowacyjne rozwiązania zarówno technologiczne, jak i or- ganizacyjne. Firmy powinny dążyć do stałego doskonalenia i poszukiwania nowych metod zwiększenia efektywności ekologicznej i społecznej swoich usług. Innowacje są w dzisiejszych czasach bardzo ważnym narzędziem w osiąganiu zrównoważone- go rozwoju w PSS (De la Calle, Freije, Oyarbide, 2021).

Proces wycofywania product-service systems z rynku jest nieodłącznym elemen- tem cyklu życia tych systemów. Aby spełniać zrównoważone cele oraz minimali- zować negatywny wpływ na środowisko i społeczeństwo, wycofywanie PSS rów- nież wymaga szczególnego podejścia i uwzględnienia zrównoważonych aspektów. Proces wycofywania rozumiany jest tu jako zakończenie, zużycie bądź zaprzestanie działania danego produktu lub usługi, czego następstwem jest ich odpowiednia utyli- zacja albo odtworzenie. Oto główne kwestie związane z tym procesem:

1. Recykling i ponowne wykorzystanie

   W ramach zrównoważonego wycofywania PSS firmy powinny kierować się za- sadą „odzyskaj i ponownie wykorzystaj”. To oznacza, że materiały i komponenty wycofywanych PSS powinny być odpowiednio przetwarzane, aby mogły służyć do produkcji nowych produktów lub usług. Znaczące jest więc rozwijanie efektywnych procesów recyklingu w systemach produktowo-usługowych.

2. Minimalizacja odpadów

   Zrównoważone wycofywanie PSS obejmuje także minimalizację ilości odpa- dów generowanych w procesie wycofywania i zakończenia usługi czy użyteczności produktu. Firmy mogą projektować systemy PSS w taki sposób, aby były bardziej modułowe i prostsze w demontażu, co ułatwia odzyskiwanie przydatnych materia- łów. Minimalizacja jest istotnym celem zrównoważonego zakończenia cyklu życia produktu bądź usługi PSS (Bertoni, 2019).

3. Uwzględnienie wymogów regulacyjnych

   Firmy muszą śledzić przepisy regulacyjne dotyczące wycofywania produktów i usług oraz dostosowywać się do nich. Zgodność z przepisami jest niezbędna, aby uniknąć konsekwencji prawnych i społecznych.

4. Informowanie klientów

Najważniejszym aspektem jest informowanie klientów o procesie wycofywania i zakończenia życia produktu bądź usługi, a także zachęcanie ich do odpowiednie- go postępowania. Kampanie informacyjne i edukacyjne przyczyniają się do tego, że klienci wiedzą, jak prawidłowo pozbyć się wycofywanych PSS, minimalizując po- tencjalne ryzyko dla środowiska.

Integracja zrównoważonego rozwoju z product-service systems ma fundamen- talne znaczenie z wielu powodu, które wpływają korzystnie zarówno na środowisko naturalne, jak i na długoterminowy sukces biznesowy (tab. 2).

Tab. 2. Aspekty ważne w integracji zrównoważonego rozwoju z systemami produktowo-usługowymi

Źródło: opracowanie własne na podstawie Siuda, 2022; Wang i in., 2018; Brenner, 2018.

Aby zrozumieć, jak integracja zrównoważonego rozwoju z products systems (PSS) funkcjonuje w praktyce, warto przyjrzeć się kilku konkretnym przykładom firm, które wykorzystują te zasady w swojej działalności. Oto kilka przypadków:

1. Siemens Healthineers – PSS w medycynie

   Firma Siemens Healthineers oferuje rozwiązania medyczne, takie jak sprzęt do diagnostyki medycznej, jako usługę. W ramach tego modelu klienci płacą za ko- rzystanie z aparatury diagnostycznej, a firma zajmuje się serwisem, aktualizacjami i utrzymaniem (Siemens Healthineers, 2023).

2. Patagonia – PSS w odzieży outdoorowej

   Patagonia to firma odzieżowa, która od dawna koncentruje się na zrównoważo- nym rozwoju. Oferuje program Worn Wear, w ramach którego klienci mogą sprze- dawać używaną odzież z logo Patagonii z powrotem do firmy, która następnie ją na- prawia i sprzedaje ponownie. To model PSS, który promuje przedłużenie cyklu życia produktów i minimalizację odpadów (Jasek, 2022).

3. IKEA – PSS w branży meblarskiej

   Firma IKEA wprowadziła model biznesowy oparty na wynajmie mebli, który pozwala klientom korzystać z mebli przez określony czas, a potem zwrócić je do fir- my. To innowacyjne podejście do branży meblarskiej zmniejsza potrzebę produkcji nowych mebli i generuje mniej odpadów (Janik, 2019).

4. Caterpillar – PSS w branży budowlanej

   Caterpillar, firma specjalizująca się w maszynach budowlanych i górniczych, oferuje model biznesowy oparty na wynajmie swoich maszyn i urządzeń. Klienci mogą wynajmować sprzęt na potrzeby projektów budowlanych, co pozwala na bar- dziej efektywne wykorzystanie tych maszyn i ogranicza potrzebę zakupu nowego sprzętu (Wynajem maszyn budowlanych, 2023).

5. Zipcar – PSS w branży motoryzacyjnej

Zipcar to firma oferująca usługi car-sharingu. Klienci mogą wypożyczać samo- chody na potrzeby krótkotrwałego użytku, eliminując potrzebę posiadania własnego samochodu. To model PSS, który przyczynia się do zmniejszenia liczby samocho- dów na drogach i emisji CO2 (Zipcar, 2023).

Analiza korzyści i wyzwań wynikających z zastosowania koncepcji zrównoważonego rozwoju w systemach produktowo-usługowych

Zastosowanie koncepcji zrównoważonego rozwoju w systemach produktowo-usłu- gowych (PSS) przynosi wiele korzyści, takich jak:

• efektywność zasobów – promowanie efektywniejszego wykorzystania zaso- bów, prowadzące do zmniejszenia zużycia surowców i energii oraz umożli- wiające firmom osiąganie znacznych oszczędności kosztów i zwiększenie konkurencyjności (Tukker, 2015),

• redukcja odpadów – systemy PSS często skupiają się na przedłużeniu żywot- ności produktów i ich ponownym wykorzystaniu, co pozwala na zmniejszenie ilości odpadów (Mont, 2002),

• innowacyjność – PSS umożliwia tworzenie innowacyjnych modeli bizneso- wych, które koncentrują się na dostarczaniu wartości dla klienta w sposób bar- dziej zrównoważony (Baines i in., 2009),

• wzmocnienie relacji z klientem – długoterminowe umowy serwisowe w mo- delu PSS prowadzą do głębszych relacji z klientami, co daje korzyści zwią- zane z lojalnością klienta oraz powtarzalnością zakupów, dodatkowo specjal- nie personalizowane produkty z usługami są idealnie dopasowane do klienta, dzięki czemu jest on w pełni zadowolony z oferty firmy (Vezzoli i in., 2015),

• zmniejszenie śladu węglowego – poprzez integrację produktów i usług (efek- tywniejsze wykorzystanie zasobów i minimalizację odpadów) PSS może przyczynić się do zmniejszenia emisji CO2 (Smith, 2013),

• zwiększenie dostępu do dóbr i usług – PSS umożliwia zwiększenie dostępu do kluczowych dóbr i usług, zwłaszcza w społecznościach o niskich dochodach, dzięki modelowi dzielenia się i współużytkowania (Johnson, Suskewicz, 2019). Systemy produktowo-usługowe pomimo wielu korzyści niosą ze sobą wyzwa-

  nia, które również należy dokładnie przeanalizować i rozważyć przed implementacją PSS w swojej organizacji. Problemy, z jakimi można się zetknąć, to:

• kompleksowość projektowania – projektowanie w PSS wymaga uwzględnie- nia zarówno aspektów produktu, jak i usług, co może być bardziej skompliko- wane niż tradycyjne podejście (Meier, Roy, Seliger, 2010),

• zmiana modelu biznesowego – przejście na model PSS może wymagać zna- czących zmian w modelu biznesowym firmy, co wiąże się z dodatkowymi wy- datkami, ryzykiem i niepewnością (Tukker, 2015),

• wyzwania kulturowe i organizacyjne – wprowadzenie koncepcji PSS może napotkać opór ze strony pracowników i zarządu, którzy są przyzwyczajeni do tradycyjnych modeli biznesowych w firmie (Mont, 2002),

• ryzyko związane z długoterminowymi umowami – zawieranie długotermino- wych umów z klientami wiąże się z ryzykiem, zwłaszcza jeśli klient nie jest w stanie dotrzymać warunków umowy i firma ponosi przez to koszty (Baines i in., 2009),

• zmienność rynkowa – wprowadzenie modelu PSS niesie ryzyko związane z nieprzewidywalnością rynku i zmieniającymi się potrzebami klientów (Boc- ken i in., 2016),

• wysokie koszty początkowe – wprowadzenie modelu PSS może wymagać znaczących inwestycji początkowych w zakresie badań i rozwoju, szkolenia pracowników i zmiany infrastruktury (Tukker, 2015),

• złożoność zarządzania – zarządzanie złożonymi systemami produktowo-usłu- gowymi może być trudniejsze niż tradycyjne modele biznesowe i wymagać nowych umiejętności oraz podejść (Manzini, Vezzoli, 2003).

Podsumowanie

W artykule omówiono integrację zrównoważonego rozwoju z product-service sys- tems (PSS) jako kluczową koncepcję, która może przynieść znaczące korzyści dla środowiska naturalnego i biznesu. Przeanalizowane zostały różne aspekty tej integra- cji, co doprowadziło do sformułowania ważnych wniosków.

Integracja zrównoważonego rozwoju z PSS jest nie tylko teoretycznym podej- ściem, ale również praktycznym narzędziem, które może przyczynić się do rozwią- zania wielu problemów dotyczących procesu trwałego rozwoju. Zrównoważone projektowanie PSS jest kluczowym etapem tworzenia systemów produkcyjno-usłu- gowych, które od samego początku uwzględniają kwestie zrównoważonego rozwoju. To podejście pozwala na minimalizację niekorzystnego wpływu na środowisko i spo- łeczeństwo. Wprowadzanie zrównoważonych praktyk przy wdrażaniu PSS jest istot- ne dla osiągnięcia trwałego sukcesu. Skuteczne zarządzanie zasobami, redukcja mar- notrawstwa i minimalizacja negatywnego wpływu na środowisko są podstawowymi elementami tego procesu. Utrzymanie PSS w duchu zrównoważonego rozwoju jest zadaniem wymagającym ciągłego zaangażowania. Elementami przyczyniającymi się do długoterminowego sukcesu są innowacje, elastyczność i współpraca z interesariu- szami. Wycofywanie PSS z uwzględnieniem zrównoważonych aspektów to kolejny ważny etap cyklu życia tych systemów. Takie czynniki, jak recykling, minimalizacja odpadów czy przestrzeganie regulacji, pozwalają ograniczyć negatywny wpływ na środowisko.

Integracja zrównoważonego rozwoju z PSS jest istotna z wielu powodów. Przede wszystkim pozwala na redukcję negatywnego wpływu na środowisko i efektywne zarządzanie zasobami. Jednocześnie otwiera nowe rynki i możliwości biznesowe, przyciąga lojalnych klientów i minimalizuje ryzyko reputacyjne. Przykłady firm, które skutecznie wdrożyły zrównoważone podejście w ramach PSS, pokazują, że to podejście ma realne zastosowanie w różnych branżach. Firmy te osiągają sukces w biznesie, przyczyniając się zarazem do ochrony środowiska i tworzenia społecznej wartości.

Podsumowując, integracja zrównoważonego rozwoju z product-service systems to koncepcja, która ma ogromny potencjał. Firmy, które podejmują to wyzwanie, mogą nie tylko poprawić swoją efektywność operacyjną, ale także przyczynić się do realizacji celów zrównoważonego rozwoju na skalę globalną. Jest to droga do trwałego sukcesu biznesowego i lepszej przyszłości dla środowiska i społeczeństwa.

Bibliografia

Baines T.S., Lightfoot H.W., Benedettini O., Kay J.M. (2009), The servitization of manufacturing, „Journal of Manufacturing Technology Management”, vol. 20(5), s. 547–567.

Bertoni M. (2019), Multi-Criteria Decision Making for Sustainability and Value As- sessment in Early PSS Design, „Sustainability”, vol. 11(7), s. 1952– 1979.

Bocken N.M.P., Short S.W., Rana P., Evans S. (2016), A literature and practice re- view to develop sustainable business model archetypes, „Journal of Cleaner Production”, vol. 65, s. 42–56.

Botsman R., Rogers R. (2010), What’s Mine Is Yours: The Rise of Collaborative Con- sumption, Harper Business, New York.

Brenner B. (2018), Transformative Sustainable Business Models in the Light of the Digital Imperative – A Global Business Economics Perspective, „Sustaina- bility”, vol. 10, s. 4428.

Brundtland G. (1987), Our Common Future, World Commission on Environment and Development (WCED), Oxford University Press, Oxford.

Ceulemans K., Lozano R., Alonso-Almeida M.D.M. (2015), Sustainability Reporting in Higher Education: Interconnecting the Reporting Process and Organi- sational Change Management for Sustainability, „Sustainability”, vol. 7(7),

s. 8881–8903.

Daly H.E. (1990), Toward some operational principles of sustainable development,

„Ecological Economics”, vol. 2(1), s. 1–6.

De la Calle A., Freije I., Oyarbide A. (2021), Digital Product – Service Innovation and Sustainability: A Multiple-Case Study in the Capital Goods Industry,

„Sustainability”, 13(11), s. 6342.

Dobson A. (1996), Environmental sustainabilities: an analysis and a typology,

„Environmental Politics”, vol. 5(3), s. 401–428.

Ecodesign for Sustainable Products Regulation (2023), European Commission, https:// commission.europa.eu/energy-climate-change-environment/standards-tools- and-labels/products-labelling-rules-and-requirements/sustainable-products/ ecodesign-sustainable-products-regulation_en [dostęp: 25.09.2023].

Goedkoop M.J., van Halen C.J.G., te Riele H.R.M., Rommens P.J.M. (1999), Product Service System, Ecological and Economic Basic. The Report No. 1999/36 Submitted to Ministerje van Volkshuisvesting, Ruimtelijke Ordening en Mi- lieubeheer, Hague.

Goodland R. (1995), Environmental Sustainability in Agriculture: Diet Matters,

„Ecological Economics”, vol. 23(3), s. 189–200.

Jan I.U., Ji S., Yeo C. (2019), Values and Green Product Purchase Behavior: The Moderating Effects of the Role of Government and Media Exposure,

„Sustainability”, vol. 11(23), s. 6642.

Janik M. (2019), Ikea rusza z wypożyczalnią mebli. Wiemy, od kiedy usługa będzie dostępna w Polsce, https://innpoland.pl/151495,ikea-poszerza-profil-dzia- lalnosci-bedzie-testowac-w-polsce-leasing-mebli [dostęp: 28.09.2023].

Jasek M. (2022), „Repair is the new cool”. Patagonia otwiera centrum naprawy ubrań, https://fashionbiznes.pl/repair-is-the-new-cool-patagonia-otwiera- centrum-naprawy-ubran/ [dostęp: 28.09.2023].

Johnson M.W., Suskewicz J. (2019), Lead from the Future, Harvard Business Review Press.

Kates R.W., Parris T.M., Leiserowitz A.A. (2005), What is sustainable development? Goals Indicators, Values and Practice, „Environment: Science and Policy for Sustainable Development”, vol. 47(3), s. 8–21.

Lélé S.M. (1991), Sustainable development: A critical review, „World Develop- ment”, vol. 19(6), s. 607–621.

Manzini E., Vezzoli C. (2003), A strategic design approach to develop sustainable prod- uct service systems: examples taken from the ‘environmentally friendly innova- tion’ Italian prize, „Journal of Cleaner Production”, vol. 11(8), s. 851–857.

Meadows D.H., Meadows D.L., Randers J., Behrens W.W. (1972), The Limits to Growth, Universe, New York.

Meier H., Roy R., Seliger G. (2010), Industrial product-service systems – IPS2,

„CIRP Annals”, vol. 59(2), s. 607–627.

Mont O.K. (2002), Clarifying the concept of product – service system, „Journal of Cleaner Production”, vol. 10, s. 237–245.

Morelli N. (2006), Developing new product service systems (PSS): Methodologies and

operational tools, „Journal of Cleaner Production”, vol. 14, s. 1495–1501.

Muñoz López N., Santolaya Sáenz J.L., Biedermann A., Serrano Tierz A. (2020), Sustainability Assessment of Product–Service Systems Using Flows between Systems Approach, „Sustainability”, vol. 12(8), s. 3415.

Nussbaum M.C. (2011), Creating Capabilities: The Human Development Approach, Harvard University Press.

Redclift M. (2005), Sustainable development (1987–2005): an oxymoron comes of

age, „Sustainable Development”, vol. 13(4), s. 212–227.

Rockström J., Steffen W., Noone K., Persson Å., Chapin F.S., Lambin E.F., Nykvist

B. (2009), Planetary Boundaries: Exploring the Safe Operating Space for Humanity, „Ecology and Society”, vol. 14(2).

Roy R. (2000), Sustainable product-service systems, „Futures”, 32(3), s. 289–299. Saavedra García M.L. (2022), Business Sustainability and financial performance,

„Cuadernos De Administración”, vol. 38(72).

Sachs J. (2015), The Age of Sustainable Development, Columbia University Press, New York.

Siemens Healthcare, https://www.siemens-healthineers.com/ [dostęp: 28.09.2023].

Siuda D. (2022), The Role of Sustainable Consumption and Green Marketing in Con- sumers’ Purchase Decisions in the SMART Era, „European Management Studies”, vol. 20(96), s. 215–235.

Smith P. (2013), Sustainable Consumption and Production, Green Energy and Technology. Stewart R., Niero M. (2018), Circular economy in corporate sustainabilitystrate- gies: A review of corporate sustainability reports in the fast-movingcon-

sumer goods sector, „Business Strategy and the Environment”, vol. 27(7),

s. 1005–1022.

Stiglitz J.E., Sen A., Fitoussi J.P. (2009), Report by the Commission on the Measure- ment of Economic Performance and Social Progress, Commission on the Measurement of Economic Performance and Social Progress.

Su J., Li C., Zeng Q., Yang J., Zhang J. (2019), A Green Closed-Loop Supply Chain Coordination Mechanism Based on Third-Party Recycling, „Sustainability”, vol. 11(19), s. 5335.

Tomczyk J. (2020), Produkt jako usługa, czyli jak nowe technologie zmieniają prze- mysł, https://przemyslprzyszlosci.gov.pl/produkt-jako-usluga-czyli-jak-no- we-technologie-zmieniaja-przemysl/ [dostęp: 26.09.2023].

Transforming our world: the 2030 Agenda for Sustainable Development (2015), United Nations, A/RES/70/1.

Tukker A. (2004), Eight Types of Product-Service System: Eight Ways to Sustainabil- ity? Experiences from Suspronet, „Business Strategy and the Environment”, vol. 13, s. 246–260.

Tukker A. (2015), Product services for a resource-efficient and circular economy –

a review, „Journal of Cleaner Production”, vol. 97, s. 76–91.

Vezzoli C., Ceschin F., Diehl J.C., Kohtala C. (2015), New design challenges to wide- ly implement ‘Sustainable Product – Service Systems’, „Journal of Cleaner Production”, vol. 97, s. 1–12.

Wang C., Ghadimi P., Lim M.K., Tseng M.L. (2018), A literature review of sustain- able consumption and production: A comparative analysis in developed and developing economies, „Journal of Cleaner Production”, vol. 206, s. 741–754. Wynajem maszyn budowlanych, https://www.bm-cat.com/pl-pl/oferta/wynajem-ma-

szyn-budowlanych [dostęp: 28.09.2023].

Zipcar (2023), https://www.zipcar.com/ [dostęp: 28.09.2023].

Summary

The concept of sustainability in product and service systems

Today’s world is facing ever-increasing sustainability challeng- es that include climate change, environmental degradation and social inequalities. In response to these challenges, an increas- ing number of organisations in various economic sectors are integrating the concept of sustainability into their management strategies. One area where this concept has found application is in product-service systems (PSS).

Product-service systems, or PSS, is an innovative design ap- proach that focuses on combining traditional products with services to deliver end-value to customers. In the context of sustainability, PSS offers promising opportunities to reduce the negative environmental impact of products by extending their lifespan, increasing resource efficiency and promoting ser- vice-based consumption patterns.

This article aims to present the concept of sustainability in the context of product and service systems and to analyse the solu- tions, benefits and challenges associated with the application of PSS in achieving sustainability goals.

Keywords: sustainable development, PSS, product-service systems, manufacturing, services

About the Author

Paulina Nowakowska – MA eng., graduate of the University of Life Sciences in Lublin, Student Scientific Circle of Management and Economics, Faculty of Production Engineering, Research areas: management, entrepreneurship, development, econom- ics, HR, accounting, sustainable development, IT, digitalization, robotisation.

Ten utwór jest dostępny na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe.