e-mail: baranklaudia95@gmail.com
https://orcid.org/0000-0002-4884-5403
Uniwersytet Przyrodniczy w Lublinie
e-mail: agnieszka.dudziak@up.lublin.pl
https://doi.org/10.25312/2391-5129.37/2023_11KBAD
Z całą pewnością można stwierdzić, że transport jest jednym z najbardziej znaczących działów gospodarki dzisiejszych cza- sów. Bez niego większość przedsiębiorstw nie mogłaby funk- cjonować, co doprowadziłoby do zachwiania działalności całego rynku. Zadania należące do kierowcy w transporcie samocho- dowym nie kończą się jedynie na prowadzeniu samochodu cię- żarowego. Artykuł ma na celu przedstawienie zadań, barier oraz problemów, z jakimi na co dzień muszą się zmagać zawodowi kierowcy oraz możliwe kierunki rozwoju tej branży.
W pracy oparto się na raportach instytucji działających na rynku polskim, ale także europejskim oraz artykułach z portali branżo- wych. Całość zwieńczono podsumowaniem.
* Klaudia Baran – inżynier logistyki, studentka studiów II stopnia na kierunku transport i lo- gistyka o specjalności inżynieria transportu i spedycja na Wydziale Inżynierii Produkcji Uniwersy- tetu Przyrodniczego w Lublinie. Członek Studenckiego Koła Naukowego Zarządzania i Ekonomii.
** Agnieszka Dudziak – doktor nauk ekonomicznych w dyscyplinie nauki o zarządzaniu, ad- iunkt w Katedrze Energetyki i Środków Transportu, Zakładzie Logistyki i Zarządzania Przedsię- biorstwem na Wydziale Inżynierii Produkcji Uniwersytetu Przyrodniczego w Lublinie. Opiekun Studenckiego Koła Naukowego Zarządzania i Ekonomii. Autorka wielu artykułów w czasopi- smach naukowych, jak również w monografiach.
Transport drogowy towarów (w dalszej części nazywany też samochodowym), czyli rodzaj transportu polegający na przewożeniu towarów przy wykorzystaniu kołowych środków transportu, na przykład samochodów dostawczych i ciężarowych, po dro- gach lądowych, jest kluczowym rodzajem transportu w przewozach ładunków (Ka- raś i in., 2022).
Według danych Głównego Urzędu Statystycznego z raportu Przewozy ładunków i pasażerów w 2022 r. (2023) przy wykorzystaniu środków transportu samochodo- wego przewieziono 1 976 278 tys. ton ładunków, co stanowiło 87% towarów trans- portowanych tego roku. Liczba ta wzrosła o 3% względem danych z roku 2020 oraz o 1,2% względem roku 2021. Szczegółowy podział przewozów ładunków według rodzaju transportu przedstawia rysunek 1.
Rys. 1. Liczba przewożonych ładunków w tysiącach ton według rodzaju transportu
w 2022 roku
Źródło: opracowanie własne na podstawie raportu GUS Przewozy ładunków i pasażerów w 2022 r., 2023.
Ze względu na ciągły rozwój transportu samochodowego oraz wzrost zapotrze- bowania na przewozy ładunków transportem drogowym zawód kierowcy w ostatnich latach ciągle zyskuje na popularności (Janczewski, 2020). Średnie wynagrodzenie kierowców, które według autorów raportu Zarobki kierowców zawodowych w Polsce. Rynek pracy w branży TSL (Świeboda, Jemiołek, Łazarewicz, 2023) w roku 2022 wynosiło 7671 zł netto, z całą pewnością jest czynnikiem zachęcającym do podjęcia pracy kierowcy zawodowego. Zawód ten jest jednak związany z wieloma wyrze- czeniami oraz problemami, z których początkujący kierowcy często nie zdają sobie sprawy. Celem artykułu jest przedstawienie wyzwań towarzyszących kierowcom za- wodowym w ich pracy.
Praca kierowcy zawodowego wiąże się z przestrzeganiem wielu przepisów praw- nych z różnych dziedzin. Już na początku drogi należy spełnić szereg wymagań, żeby zostać kierowcą zawodowym. Należą do nich:
posiadanie prawa jazdy kategorii B,
zdobycie uprawnień do prowadzenia pojazdów ciężarowych (prawo jazdy ka- tegorii C lub C+E),
ukończenie odpowiedniego kursu w zależności od sytuacji kierowcy: kurs kwalifikacji wstępnej przyśpieszonej, kurs kwalifikacji wstępnej, kurs kwali- fikacji wstępnej uzupełniającej przyśpieszonej bądź kurs kwalifikacji wstęp- nej uzupełniającej,
wykonanie badań psychotechnicznych.
Ponadto każdy kierowca zawodowy zobowiązany jest do odbywania kurów okresowych co 5 lat lub w przypadku kierowców powyżej 60. roku życia co 30 mie- sięcy (Rozporządzenie (WE) nr 561/2006 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 15 marca 2006 r. w sprawie harmonizacji niektórych przepisów socjalnych odnoszą- cych się do transportu drogowego). Po spełnieniu wszystkich wymagań i otrzyma- niu pracy kierowca zawodowy zobligowany jest do przestrzegania wielu przepisów prawnych z dziedziny: przepisów prawa jazdy i ruchu drogowego, przepisów doty- czących czasu pracy i odpoczynku, przepisów z zakresu dbania o ładunek, a także przepisów wykonywania transportów międzynarodowych, jeżeli takie kierowca bę- dzie wykonywał.
Poza przepisami, które dotyczą wszystkich poruszających się po drogach, kie- rowcy samochodów ciężarowych muszą przestrzegać dodatkowych ograniczeń. Są nimi między innymi ograniczenia wagowe, ograniczenia prędkości czy ograniczenia w czasie poruszania się ciężarówek po drogach ze względu na wzmożony ruch samo- chodów osobowych w określonych dniach roku.
Ze względu na bezpieczeństwo oraz komfort pracy kierowców obowiązują re- strykcyjne zasady dotyczące między innymi czasu pracy kierowcy, czasu prowadze- nia pojazdu, czasu dziennego oraz tygodniowego odpoczynku czy zasad skrócenia dziennych i tygodniowych odpoczynków. Zasady te określone są w Rozporządze- niu (WE) 561/2006, które „[…] ma zastosowanie do przewozu drogowego rzeczy pojazdami o masie całkowitej przekraczającej 3,5 tony i do przewozu drogowego osób pojazdami przystosowanymi do przewozu więcej niż dziewięciu osób (łącznie z kierowcą); ma zastosowanie, począwszy od 1 lipca 2026 r., do przewozu rzeczy w międzynarodowym transporcie drogowym lub kabotażowym pojazdami o masie całkowitej przekraczającej 2,5 tony (łącznie z przyczepą lub naczepą); ma zasto- sowanie, niezależnie od kraju rejestracji pojazdu, do przewozu drogowego w Unii Europejskiej (UE) i między państwami członkowskimi UE, Szwajcarią i państwami należącymi do Europejskiego Obszaru Gospodarczego” (Czas prowadzenia pojazdu
i okresy odpoczynku w sektorze transportu drogowego, 2022). Rozporządzenie odno- si się przede wszystkim do takich kwestii, jak:
minimalny wiek,
przepisy dotyczące czasu prowadzenia pojazdu, przerw i okresów odpoczynku,
minimalne warunki wykonania rozporządzenia,
tachografy.
Zasady określone w Rozporządzeniu (WE) 561/2006 muszą być obligatoryjnie przestrzegane i mogą podlegać wyrywkowej kontroli przez takie jednostki, jak In- spekcja Transportu Drogowego, która może nakładać kary finansowe na przykład za zbyt długi czas prowadzenia pojazdu przez kierowcę bez wymaganej przerwy.
Według powszechnej opinii kierowca ma za zadanie przewiezienie ładunku na wy- znaczonej trasie w wyznaczonym czasie, natomiast z opisu pracy kierowcy w pu- blikacji INFOdoradca+ Informacje o zawodach dowiadujemy się, że ma on wiele innych obowiązków niezwiązanych bezpośrednio z samym przewozem ładunku, tyl- ko z czynnościami umożliwiającymi wykonanie tego w sposób bezpieczny, a także zgodny z przepisami. „Kierowca samochodu ciężarowego prowadzi pojazdy samo- chodowe, z wyjątkiem autobusów, o dopuszczalnej masie całkowitej przekraczają- cej 3,5 tony, z przyczepami i bez przyczep, przeznaczone do publicznego transportu drogowego. Pojazdami tymi przewozi różnego rodzaju ładunki w komunikacji kra- jowej i międzynarodowej. Nadzoruje załadunek i rozładunek oraz zabezpiecza prze- wożony ładunek przed uszkodzeniem, zniszczeniem i zaginięciem. Do obowiązków kierowcy należy także przygotowanie pojazdu do transportu oraz obsługa codzien- na, konserwacja i drobne naprawy usterek pojazdu powstałych podczas jazdy”. Poza tak wieloma obowiązkami oraz koniecznością przestrzegania przepisów prawnych różnych kategorii przed kierowcą zawodowym w transporcie drogowym stoi wiele wyzwań. Są nimi między innymi długie godziny pracy, kierowca w trakcie tygodnia może prowadzić pojazd maksymalnie 56 godzin, przy czym ta liczba nie może prze- kroczyć 90 godzin w trakcie dwóch kolejnych tygodni, a w ciągu dnia łącznie 9 go- dzin z 45-minutową przerwą po 4,5-godzinnym okresie prowadzenia pojazdu (Ko- złowski, Palczewska, 2015). Problemem z tym związanym, pojawiającym się wśród kierowców zawodowych jest zmęczenie, które autorzy raportu Zmęczenie kierowców w europejskim transporcie drogowym uznają za główny czynnik ryzyka, ograniczają- cy bezpieczeństwo na drogach i stanowiący zagrożenie nie tylko dla kierowców, lecz także dla wszystkich użytkowników dróg (Vitols, Voss, 2021).
Autorzy wspomnianego raportu zadali kierowcom samochodów ciężarowych następujące pytanie: Jak często prowadzi Pan/i pojazdy, gdy jest Pan/i zmęczony/a? Z odpowiedzi przedstawionych na rysunku 2 wynika, że aż 32% respondentów przy- znało, że był to co piąty–dziewiąty przejazd (czasem), 28% odpowiedziało, że było
to dość często (co czwarty przejazd lub częściej). Liczby te wzbudzają ogromny niepokój, szczególnie przy tak dużej grupie badawczej (2180 osób). Jako główne przyczyny zmęczenia wymieniane są przede wszystkim:
długie godziny pracy,
nieregularne i długie harmonogramy,
złe warunki odpoczynku,
niewystarczająca ilość odpoczynku i przerw.
Rys. 2. Wykres dotyczący zmęczenia kierowcy samochodu ciężarowego
Źródło: opracowanie własne na podstawie Vitols, Voss, 2021.
Praca kierowcy zawodowego związana jest z faktem, że po wykorzystaniu dzien- nego okresu prowadzenia pojazdu często nie ma on możliwości powrotu do miejsca swojego zamieszkania i udaje się na odpoczynek albo w kabinie samochodu cięża- rowego, albo w hotelu z dala od rodziny czy bliskich mu osób. Samotność jest więc kolejnym problemem wymienianym przez kierowców ciężarówek, szczególnie tych wyruszających w trasy międzynarodowe (Samotność w trasie i rozłąka z rodziną. Jak zbudować szczęśliwy związek, będąc kierowcą zawodowym?, 2021).
Kierowca zawodowy mierzy się w swojej pracy z momentami stresującymi oraz z presją czasu. Wynika to z konieczności dostarczenia załadunków na czas, dojecha- nia do miejsca docelowego przed zamknięciem czy wykorzystania przepisowych go- dzin prowadzenia pojazdu. Czynnikami w dużej mierze powodującymi stres są także konkurencja i presja rynkowa. Wszystkie te problemy mogą mieć wpływ na jakość oraz czas wykonywanej przez kierowcę pracy.
Ze względu na olbrzymie znaczenie transportu drogowego dla wszystkich gałęzi go- spodarki ważne jest, aby był on rozwijany i dostosowywany do rosnących wymagań. Usprawnienia wprowadzane w dziedzinie transportu drogowego mogą mieć pozy- tywny wpływ na eliminację problemów, z którymi na co dzień stykają się kierowcy. Wzrost innowacyjności oraz atrakcyjności transportu drogowego może być osiągany różnymi sposobami. Niektóre z nich to wprowadzanie do użytku technologii stoso- wanych w samochodach ciężarowych, używanie samochodów o bardziej ekologicz- nych napędach czy praca nad optymalizacją tras transportowych.
Jednym ze sposobów na udogodnienie pracy kierowcy zawodowego związa- nym z rozwojem technologii i automatyzacją są inteligentne systemy wspomagania kierowcy. Przykładowe rozwiązania z tego zakresu posiada w swojej ofercie marka samochodów ciężarowych MAN. Firma ciągle rozszerza swoją ofertę wyposażenia samochodów ciężarowych o różnego rodzaju udogodnienia, do których należą mię- dzy innymi:
Asystent jazdy w korku, którego zadaniem jest utrzymywanie pojazdu na swo- im pasie ruchu i w odpowiedniej odległości od pojazdu znajdującego się przed nim. Zastosowanie asystenta zmniejsza ryzyko kolizji poprzez zapobieganie najechaniu na inny pojazd. Do jego zadań zalicza się kontrola ruchu przed po- jazdem dzięki kamerze wbudowanej za przednią szybą, zatrzymywanie pojaz- du oraz ruszanie, utrzymywanie pasa ruchu z wykorzystaniem oznakowania jezdni.
Automatyczna skrzynia biegów MAN TipMatic, która nie tylko zwiększa komfort jazdy, ale także zmniejsza zużycie paliwa. Umożliwia ona dostoso- wanie strategii zmiany biegów do indywidualnych celów.
Asystent ruchu dalekobieżnego – pomaga kierowcom podczas jazdy w kor- kach lub w przypadku niezachowania wymaganego odstępu, zapobiegając wypadkom najechania na tył innego pojazdu. System dostosowuje prędkość pojazdu oraz odległość od pojazdu znajdującego się przed nim, a także utrzy- muje pojazd na swoim pasie.
Asystent skupienia uwagi kierowcy wykrywa charakterystyczne zmiany spo- sobu prowadzenia pojazdu, na przykład brak koncentracji czy zmęczenie, i ma za zadanie poinformować o tym kierowcę komunikatem na wyświetlaczu oraz sygnałem akustycznym.
Asystent zmiany pasa ruchu – dzięki wykorzystaniu czujników radarowych monitoruje boczne obszary pojazdu i w przypadku wykrycia niebezpiecznej sytuacji podczas rozpoczęcia zmiany pasa ruchu przez kierowcę ostrzega go w celu uniknięcia kolizji.
Tempomat o nazwie MAN EfficientCruise – wyposażony w GPS, który sprawdza przebieg trasy, biorąc pod uwagę wzniesienia oraz spadki terenu
z wyprzedzeniem do trzech kilometrów. Dzięki tym informacjom tempomat jest w stanie dopasować prędkość pojazdu oraz jego bieg w taki sposób, aby jazda przebiegała w sposób jak najbardziej ekonomiczny.
Wymienione systemy są tylko przykładem ogromnego rozwoju i postępu w dzie- dzinie transportu samochodowego towarów. Na rynku istnieją rozwiązania różnych przedsiębiorstw, są one ciągle ulepszane i dostosowywane do rosnących wymagań przedsiębiorstw transportowych (Janczewski, Janczewska, 2022).
Kolejnym aspektem w rozważaniach na temat kierunków rozwoju w pracy kie- rowcy zawodowego jest zagadnienie zrównoważonego transportu. W obliczu rosną- cej świadomości ekologicznej i dążenia do ograniczenia emisji gazów cieplarnianych rozwój zrównoważonego transportu nabiera coraz większego znaczenia. Kierowcy zawodowi mogą być zaangażowani w transport ekologiczny poprzez takie działania, jak używanie pojazdów z napędem elektrycznym bądź zasilanych wodorem, roz- wój infrastruktury ładowania pojazdów elektrycznych czy optymalizacja tras w celu zmniejszenia emisji CO2.
Ponadto firmy transportowe ciągle poszukują rozwiązań, które pozwolą na lep- sze planowanie tras, optymalizację ładunków, wykorzystanie nowych technologii informatycznych do zarządzania flotą oraz minimalizację czasu postoju i strat wyni- kających z niepotrzebnych przestojów w celu podniesienia efektywności i optymali- zacji operacji transportowych.
Praca kierowcy zawodowego jest w dzisiejszych czasach bardzo potrzebna, lecz czę- sto niedoceniana. Bez kierowców nie moglibyśmy na co dzień cieszyć się pełnymi półkami produktów w sklepach, a przedsiębiorstwa produkcyjne musiałyby zanie- chać swojej działalności ze względu na brak surowców. Do zadań kierowcy zawo- dowego należy nie tylko przewiezienie ładunku z punktu A do punktu B, ale także dbanie o ładunek w trakcie załadunku, podróży oraz wyładunku, załatwianie spraw formalnych, wypełnianie dokumentacji i jednocześnie przestrzeganie wszystkich obowiązujących przepisów prawnych. Kierowca musi posiadać zarówno umiejętno- ści prowadzenia samochodu ciężarowego, jak i radzenia sobie z samotnością, presją czasu, odpowiedzialnością, pracą w porach nocnych oraz trudnymi warunkami na drodze. Artykuł pokazał przykładowe problemy, które na swojej drodze napotykają kierowcy zawodowi. W najbliższych latach zawód ten będzie nadal potrzebny i wy- korzystywany do działania niemal każdej gałęzi gospodarki, dlatego tak ważny jest rozwój innowacji wprowadzanych na rynek transportu drogowego, które będą po- mocne w walce z barierami w pracy kierowcy zawodowego.
Asystent jazdy w korku MAN (b.r.), https://www.man.eu/pl/pl/samochod-ciezarowy/ systemy-wspomagania/asystent-jazdy-w-korku/asystent-jazdy-w-korku. html [dostęp: 30.06.2023].
Czas prowadzenia pojazdu i okresy odpoczynku w sektorze transportu drogowego
(2022), https://eur-lex.europa.eu/PL/legal-content/summary/driving-time
-and-rest-periods-in-the-road-transport-sector.html [dostęp: 29.06.2023].
Hyundai Xcient Fuel Cell – ogniwo wodorowe w ciężarówce dla Szwajcarii (2018), http://gashd.eu/2018/10/14/hyundai-xcient-fuel-cell-ogniwo-wodorowe-w
-ciezarowce-dla-szwajcarii/ [dostęp: 30.06.2023].
INFOdoradca+ Informacje o zawodach, https://psz.praca.gov.pl/rynek-pracy/ bazy-danych/infodoradca//-/InfoDoradcaPlus/zawod/833203?_occupa- tionPlusportlet_WAR_nnkportlet_backURL=https%3A%2F%2Fpsz.praca. gov.pl%2Frynek-pracy%2Fbazy-danych%2Finfodoradca%2F%2F-%2FIn- foDoradcaPlus%2Flitera%2FK&_occupationPlusportlet_WAR_nnkportlet_ description=about [dostęp: 30.06.2023].
Janczewski J. (2020), Mikromobilność w systemie transportowym miasta, „Przedsię- biorczość – Edukacja”, nr 16(1), s. 257–274.
Janczewski J., Janczewska D. (2022), Modele biznesowe współdzielonej mikromobil- ności, „Zarządzanie Innowacyjne w Gospodarce i Biznesie”, nr 35(2).
Karaś E., Giera J., Misiurski P., Rut J., Łukaniszyn-Domaszewska K. (2022), Roz- wiązania w zakresie transportu drogowego w przestrzeni miejskiej w kon- tekście rewolucji przemysłowej 4.0., „Ekonomika i Organizacja Logistyki”, nr 7(3), s. 59–71.
Kozłowski R., Palczewska A. (2015), Sposoby ograniczenia ryzyka pracy na stano- wisku kierowcy w firmie transportu drogowego towarów, [w:] Współczesne organizacje wobec wyzwań zarządzania ryzykiem – aspekty poznawcze, Wy- dawnictwo Politechniki Łódzkiej, Łódź, s. 44–53.
Przewozy ładunków i pasażerów w 2022 r. (2023), Główny Urząd Statystyczny, Urząd Statystyczny w Szczecinie, Szczecin.
Rozporządzenie (WE) nr 561/2006 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 15 mar- ca 2006 r. w sprawie harmonizacji niektórych przepisów socjalnych odno- szących się do transportu drogowego, Dz.U.UE.L.2006.102.1.
Samotność w trasie i rozłąka z rodziną. Jak zbudować szczęśliwy związek, będąc kie- rowcą zawodowym? (2021), https://trans.info/pl/samotnosc-w-trasie-i-roz- laka-z-rodzina-jak-zbudowac-szczesliwy-zwiazek-bedac-kierowca-zawodo- wym-246571 [dostęp: 25.06.2023].
Świeboda J., Jemiołek M., Łazarewicz P. (2023), Zarobki kierowców zawodowych w Pol- sce. Rynek pracy w branży TSL, Polski Instytut Transportu Drogowego, Wrocław.
Vitols K., Voss E. (2021), Zmęczenie kierowców w europejskim transporcie drogo- wym, Europejska Federacja Pracowników Transportu (ETF).
Summary
Challenges for the work of a professional driver in road transport of goods
It can certainly be said that transport is one of the most signifi- cant sectors of the economy today. Without it, most enterprises would not be able to function. This would lead to the disruption of the entire market. The tasks of a driver in road transport do not end only with driving a truck. This article aims to present the tasks, barriers and problems that professional drivers have to deal with on a daily basis and the possible directions for the development of this industry.
The article is based on reports of institutions operating on the Polish market, but also on the European market and articles on industry portals. The article concludes with a summary.
About the Authors
Klaudia Baran – logistics engineer. A student of second-degree studies in the field of Transport and Logistics, specializing in transport engineering and forwarding at the Faculty of Production Engineering of the University of Life Sciences in Lublin. Member of the Student Scientific Group of Management and Economics.
Agnieszka Dudziak – PhD in economics in the discipline of man- agement science. Assistant professor at the Department of Pow- er Engineering and Transportation, Subdepartment of Logistics and Business Management at the Faculty of Production Engi- neering of the University of Life Sciences in Lublin. Supervisor of the Student Scientific Group of Management and Economics. Author of many articles in scientific journals and monographs.
Ten utwór jest dostępny na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe.