Jacek Cheda https://orcid.org/0000-0003-2632-8090 Wyższa Szkoła Biznesu i Nauk o Zdrowiu w Łodzi

e-mail: mentoris@interia.pl

Bartosz Rzętkiewicz https://orcid.org/0000-0002-9395-8909 Wyższa Szkoła Biznesu i Nauk o Zdrowiu w Łodzi

e-mail: b.rzetkiewicz@wsbinoz.pl

Zarządzanie projektami w ramach realizacji polityki regionalnej Unii Europejskiej

na przykładzie Polski

https://doi.org/10.25312/2391-5129.35/2022_05jcbr

Skuteczne zarządzanie projektami współfinansowanymi ze środków Unii Europejskiej nie tylko wpływa na osiągane w nich rezultaty i wypełnienie wskaźników, ale także odgrywa praktycz- ną rolę we wdrażaniu celów strategicznych danego regionu oraz całej Wspólnoty. Celem artykułu jest przedstawienie procesów zachodzących w zarządzaniu projektami w ramach polityki re- gionalnej Unii Europejskiej na przykładzie Polski z perspekty- wy doświadczeń po 2004 roku. Są one skuteczne czy też nie? Dylemat ten jest podstawowym pytaniem badawczym. Z punktu widzenia polityki spójności Unii Europejskiej najważniejsze są czynniki rozwoju regionalnego, które można rozumieć jako in- dywidualne składowe regionu, które oddziałują na zmiany jego stanu, to znaczy wywierają wpływ na jego rozwój społeczno-

-gospodarczy. Władze regionu stają się fundamentalnym ogni- wem wytyczającym politykę rozwoju na swoim terytorium, jed- nocześnie będąc w pełni za nią odpowiedzialne. Zapewnienie skuteczności wiązało się z nastawieniem na cel: zarówno na polu formalnym (dokumenty programowe, procedury, kontrola instytucjonalna itd.), jak i w warstwie samego wdrażania pro- jektów przez wnioskodawców. Wzrost PKB w poszczególnych

 Dr Jacek Cheda, adiunkt w Instytucie Prawa i Kryminologii Wyższej Szkoły Biznesu i Nauk o Zdrowiu w Łodzi.

 Mgr Bartosz Rzętkiewicz, dyrektor Instytutu Bezpieczeństwa Wewnętrznego w Wyższej Szkole Biznesu i Nauk o Zdrowiu w Łodzi.

regionach i w całej Polsce możliwy był dzięki wysokiej stopie realizacji celów określonych dla danych priorytetów i działań. Wykonana analiza po zamknięciu Programu Operacyjnego Ka- pitał Ludzki potwierdza założenie, że polityka zarządzania przez cele była efektywna. Bez sprawnego sektora publicznego nie jest możliwe realizowanie działań na rzecz rozwoju społeczno-

-gospodarczego umożliwiającego konkurencję w skali europej- skiej i światowej. Rozwiązaniem gwarantującym taką sprawność jest właśnie zarządzanie przez cele, które – przyjęte w narzuco- nych przez UE standardach wdrażania projektów – wykazało skuteczność. Pozwoliło to na największy w historii kraju rozwój. Wnioski z wieloletniej analizy implementacji środków pomoco- wych są czytelne. Instytucje regionalne w Polsce skutecznie zarządzają środkami przeznaczonymi na projekty unijne, a za- stosowane procedury działają poprawnie.

Słowa kluczowe: zarządzanie, fundusze UE, polityka regional- na, zarządzanie przez cele

Wstęp

Niezależnie od opinii części polityków środki finansowe z funduszy Unii Europej- skiej odgrywają ważną rolę w finansowaniu zadań publicznych, szczególnie tych służących budowie infrastruktury drogowej, kolejowej, wodnej, ale także społecznej i edukacyjnej. Środki te są wykorzystywane zarówno do realizacji inwestycji cen- tralnych, jak i regionalnych czy lokalnych. Pozyskiwanie tych funduszy wymaga z jednej strony zabezpieczenia środków finansowych na wkład własny, z drugiej zaś przygotowania dobrego pod względem formalnym i merytorycznym wniosku o do- finansowanie.

Patrząc z szerokiej perspektywy, skuteczne zarządzanie projektami współfinan- sowanymi ze środków Unii Europejskiej przybliża do osiągnięcia określonych w nich rezultatów i wypełnienia wskaźników. Ich agregacja pozwala stwierdzić, jak dalece zostały wdrożone cele strategiczne – zarówno na poziomie regionalnym, jak i sze- rzej – na poziomie całej Wspólnoty. Bezsporną kwestią jest fakt, że podstawowym obszarem implementacji funduszy unijnych są regiony. Europa regionów to koncep- cja wypracowana na podstawie reform w ostatnich kilkudziesięciu latach. Polityka regionalna – choć jako taka wprost nie została zdefiniowana w żadnym kluczowym dokumencie – ma wpływ na podejmowane decyzje o wysokości i kierunku środków przekazywanych na poszczególne programy operacyjne, a w konsekwencji – realizo- wane projekty. Tak więc polityka regionalna oddziałuje na politykę spójności. Polity- ka ta – jak to ujął Medve-Bálint (2018: 220) – stała się podstawowym instrumentem wspierania rozwoju peryferyjnych państw członkowskich. W tym także Polski.

Jednolity akt europejski z 1986 roku precyzuje spójność społeczno-gospodarczą jako „zmniejszanie dysproporcji między regionami i przeciwdziałanie zacofaniu re-

gionów znajdujących się w niekorzystnej sytuacji”. Traktat lizboński z 2007 roku dodaje jeszcze spójność terytorialną, która znacząco rozszerzyła zasięg unijnej inter- wencji finansowej.

Warto również odpowiedzieć sobie na pytanie, czym jest projekt realizowany w ramach funduszy Unii Europejskiej. Z punktu widzenia praktycznego jest narzę- dziem akceleracyjnym zwiększającym konkurencyjność, zatrudnienie, rozwój cy- wilizacyjny lub podnoszącym poziom kwalifikacji. Z punktu widzenia zarządzania jest natomiast procesem posiadającym w swej strukturze diagnozę, cele, działania, wskaźniki, produkty, rezultaty, analizę ryzyka oraz plan finansowy. Trafną definicję wskazał Tarczydło (Tarczydło, 2009: 91–93), uznając, że projekt unijny to konkretne przedsięwzięcie, dofinansowane ze środków wspólnotowych. Obejmuje on swoim zakresem określony obszar działania, rozwoju lub też doskonalenia danej organizacji (publicznej bądź prywatnej), dla której został przygotowany.

Celem artykułu jest ukazanie procesów zarządzania projektami w ramach poli- tyki regionalnej Unii Europejskiej na przykładzie Polski z perspektywy doświadczeń po 2004 roku. Głównym pytaniem badawczym jest to, czy zarządzanie projektami unijnymi w ramach polityki regionalnej w Polsce jest skuteczne. Pytaniem szczegó- łowym jest natomiast to, jakie narzędzia gwarantują tę skuteczność. Autorzy artykułu uważają, że skuteczność wdrażania projektów jest wprost proporcjonalna do tego, w jaki sposób są one zarządzane przez administrację publiczną, a im efektywniejszy jest to proces, im bardziej nastawiony na osiąganie celów, tym w bardziej wyrów- nanym stopniu wzrastają poziomy regionalnego produktu krajowego brutto (PKB) w ramach polityki spójności.

Artykuł wykorzystuje takie metody badań naukowych, jak studia literaturowe, analiza materiałów i metody statystyczne.

Charakterystyka polityki regionalnej Unii Europejskiej

w kontekście polskich doświadczeń regionalnych wdrażania funduszy UE w latach 2007–2013

Podstawy prawne i instytucjonalne polityki regionalnej Unii Europejskiej można od- naleźć w traktacie rzymskim (1957), Jednolitym akcie europejskim (1986), Trakta- cie o Unii Europejskiej (1992), traktacie amsterdamskim (1997), traktacie nicejskim (2001) oraz traktacie lizbońskim (2007).

W odniesieniu do konkretnej rzeczywistości społeczno-gospodarczej będącej przedmiotem polityki rozwoju należy rozpoznać i dogłębnie przeanalizować czynni- ki oraz uwarunkowania rozwoju. Z punktu widzenia polityki spójności Unii Europej- skiej najważniejsze są czynniki rozwoju regionalnego, które za Churskim (2008: 33) można rozumieć jako te „składniki, własności regionu lub zdarzenia mające miejsce w jego granicach, które oddziałują na zmiany jego stanu, tj. wywierają wpływ na jego rozwój społeczno-gospodarczy”. Pietrzyk wyróżnia trzy główne grupy czynników

rozwoju regionalnego: infrastrukturę techniczną, kapitał ludzki i czynniki społeczne, w tym kapitał społeczny i innowacyjność. Rola tych ostatnich wydaje się wzrastać (Pietrzyk, 2006: 63). Próby głębszej systematyzacji czynników rozwoju regionalnego w odniesieniu do współczesnych realiów społeczno-gospodarczych naszego kraju podjął się Churski. Autor wyróżnił sześć głównych czynników znajdujących swoje źródło oraz uzasadnienie w teoriach i modelach rozwoju regionalnego. Są to kolejno:

1. Kapitał ludzki – zasoby ludzi, którzy aktywnie lub potencjalnie uczestniczą w działalności społeczno-gospodarczej ze względu na posiadane kwalifikacje, umiejętności i wiedzę. Kapitał ludzki bada się w aspekcie sytuacji ludnościo- wej, poziomu wykształcenia i dostępu do usług edukacyjnych oraz stanu ryn- ku pracy.

2. Kapitał materialny – środki trwałe, które stanowią podstawę do prowadzenia każdego rodzaju działalności gospodarczej. Zalicza się do nich zasoby natu- ralne, stan środowiska przyrodniczego, infrastrukturę techniczną i społeczną oraz środki trwałe przedsiębiorstw.

3. Kapitał finansowy – całość wolnych środków finansowych, z których mogą być realizowane nowe inwestycje powiększające kapitał materialny regionu, oraz środki przeznaczone przez mieszkańców na konsumpcję zwiększającą popyt zewnętrzny. Badanie tego czynnika rozwoju obejmuje analizę sytuacji finansowej samorządu terytorialnego i przedsiębiorstw, funduszy Unii Euro- pejskiej, dochodów ludności oraz poziomu nakładów inwestycyjnych.

4. Kapitał społeczny – normy, wartości, aktywność społeczna i zrozumienie zapewniające współpracę wewnątrz i między grupami społecznymi. Kapitał społeczny stwarza warunki dla rozwoju przedsiębiorstw oraz w istotny spo- sób sprzyja ich zakorzenianiu, wpływając na konkurencyjność i atrakcyjność regionu.

5. Innowacje technologiczne i organizacyjne – nowe rozwiązania techniczne i technologiczne, nowe formy organizacyjne, instytucjonalne i zarządcze. Czynnik ten rozpatrywany jest w aspektach: zdolności do generowania i ab- sorpcji innowacji, otoczenia biznesu, rozwoju sfery instytucjonalnej gospo- darki rynkowej oraz struktury gospodarki.

6. Zewnętrzne przepływy osób, kapitału i towarów – czynnik uzupełniający, analizowany w aspekcie migracji, inwestycji zagranicznych i handlu zagra- nicznego (Churski, 2008: 67–72).

Zadaniem władz publicznych każdego państwa jest stymulowanie działań zmie- rzających do trwałego i zrównoważonego rozwoju społeczno-gospodarczego. Rozwój jest podstawowym celem działań zarówno na poziomie krajowym, jak i regionalnym oraz lokalnym. Odkąd Polska wstąpiła w 2004 roku do Unii Europejskiej, szczególne- go znaczenia w rządzeniu krajem nabrała polityka rozwoju regionów, zwana polityką regionalną. Polityka ta, sięgająca początków Unii Europejskiej, stała się na począt- ku XXI wieku najważniejszą polityką tej organizacji, a Polska, chcąc partycypować

w jej realizacji i być podmiotem wsparcia finansowego, musiała dostosować się do unijnych wymagań instytucjonalno-prawnych (Churski, 2012: 25). Polityka regionalna to całokształt świadomych działań władz publicznych, mających na celu inny sposób funkcjonowania i rozwój regionów, rozumianych jako terytorialne wspólnoty (systemy społeczne), niż miałby miejsce bez tej interwencji (Dutkowski, 2008: 37).

Jak wskazuje Dahlke (Dahlke, 2017: 26), „regiony, a dokładnie ujmując samo- rząd terytorialny danego regionu, staje się głównym podmiotem kreującym polity- kę rozwoju na swoim obszarze, ponosząc pełną odpowiedzialność za swoje decyzje z tym związane”. W tym kontekście ważne jest odwołanie do zasady subsydiarności (inaczej pomocniczości) oznaczającej, że wszelkie działania powinny być podejmo- wane na możliwie najniższym szczeblu, który jest zdolny do ich realizacji w obrębie regionu lub państwa członkowskiego. Innymi słowy, jest to decentralizacja decyzji i idącej za tym odpowiedzialności za ich skutki. Skuteczne zarządzanie, w szczegól- ności środkami finansowymi, jest dla Unii Europejskiej związane z bliskością pro- blemu, które mają one rozwiązywać. To szczebel samorządowy jest odpowiedzialny za sprawy rozwojowe i publiczne – możliwie najbliżej obywatela, natomiast Wspól- nota Europejska wspiera i koordynuje te działania (Ćwikliński, 1997: 169).

W Polsce regionami w kontekście polityki regionalnej jest 16 województw. Po- lityka interregionalna obejmuje z kolei działania państwa wobec regionów. Państwo tworzy ramy prawne, wyznacza priorytety rozwoju oraz zapewnia dystrybucję środ- ków przeznaczonych na politykę regionalną. Ważne jest odpowiednie łączenie dzia- łań polityki intraregionalnej i interregionalnej. Od momentu wstąpienia Polski do Unii Europejskiej zupełnie inną rolę odgrywa też ponadnarodowa polityka regional- na, gdyż to na poziomie europejskim ustalane są jej cele, źródła, formy i sposoby do- finansowania. Działania krajowe i subkrajowe (inter- i intraregionalne) uzupełniane są przez działania samorządu lokalnego i ponadlokalnego: gminnego i powiatowego, głównych realizatorów polityki rozwoju wewnątrz regionów i częstych beneficjen- tów środków (Churski, 2012: 27).

Efektywność w polityce regionalnej jest rozumiana jako zwiększanie wkła- du regionów w krajowy wzrost gospodarczy, podczas gdy cel konwergencji często oznacza zmniejszanie różnic społeczno-ekonomicznych między regionami (Bachtler, Méndez, Vironen, 2014: 30–31). Polityka ta, której rolą jest pełne wykorzystanie zasobów terytoriów dla rozwoju regionalnego, jest jedną z form polityki publicz- nej ukierunkowanej terytorialnie, charakteryzującą się specyficznym zbiorem zasad i reguł postępowania. Do cech wyróżniających politykę regionalną można zaliczyć:

• podejście terytorialne do zagadnień rozwojowych,

• organizację systemu planowania i podstawowych decyzji zarządczych na po- ziomie regionalnym,

• wielopoziomowy system zarządzania opierający się na tworzeniu i utrwalaniu szerokich partnerstw między instytucjami demokratycznego państwa i społe- czeństwa,

• umiejscowienie planowania i realizacji na najbardziej adekwatnym do zadań poziomie zarządzania sferą publiczną (subsydiarność) – tam, gdzie jest to możliwe i zasadne, wzmacnianie tej władzy publicznej, która posiada pocho- dzącą z wyboru legitymację demokratyczną,

• podejście integrujące w odniesieniu do terytorium różne wymiary rozwoju: społeczny, gospodarczy, środowiskowy i kulturowy,

• stabilność celów i przewidywalność finansową opartą na wieloletnim syste- mie planistycznym (Krajowa Strategia Rozwoju Regionalnego 2010–2020: regiony, miasta, obszary wiejskie, 2010: 73).

Jak słusznie zauważa Dahlke (Dahlke, 2017: 91), „to wspólnota samorządowa potrafi najtrafniej określić hierarchię potrzeb wymagających zaspokojenia czy pro- blemów koniecznych do rozwiązania. Ponadto społeczeństwo chętniej angażuje się w rozwiązywanie lokalnych problemów, wykazując tym samym większą inicjatywę i zainteresowanie sprawami publicznymi”. Widzimy to dokładnie, dokonując analizy osiągnięcia wskaźników w poszczególnych programach operacyjnych w okresie pro- gramowania 2007–1013 oraz wskaźnikach poziomu PKB w poszczególnych regio- nach na początku i na końcu wdrażania funduszy UE we wspominanych latach. Na potrzeby artykułu przyjęto komponent regionalny Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki (dalej: PO KL), który miał takie same zasady wdrażania w każdym woje- wództwie – co w dużym stopniu ułatwia obiektywne porównanie.

W Sprawozdaniu końcowym z wdrażania Programu Operacyjnego Kapitał Ludz- ki 2007–2013 (2017: 106) podano, że „w całym okresie członkostwa Polski w UE zmniejszył się dystans dzielący nasz kraj od średniego unijnego poziomu rozwo- ju gospodarczego mierzonego PKB na mieszkańca z uwzględnieniem różnic w sile nabywczej walut. W 2015 r. wskaźnik ten wyniósł dla Polski 69% średniej UE-28. Co więcej, w zakresie tempa konwergencji z UE w okresie perspektywy 2007–2014 Polska wyprzedziła pozostałe nowe kraje członkowskie. Wyniki modelowania ma- kroekonomicznego wskazują, że wpływ funduszy unijnych na wskaźnik konwer- gencji wynosił ponad 4 p.p.” Dane dotyczące zmiany PKB można przeanalizować również, patrząc na nie w formie komparatystycznej. Porównanie z innymi krajami UE-28 pokazuje, jak duże znaczenie dla polskiej gospodarki miały środki pochodzą- ce z funduszy unijnych. Polska, jako jeden z ich największych beneficjentów w okre- sie programowania 2007–2013, mogła stać się – jak to określali politycy – „zieloną wyspą” wśród krajów ogarniętych kryzysem ekonomicznym tamtych lat. Nie byłoby to możliwe, gdyby nie skuteczne wdrażanie projektów. Skuteczność ta wiązała się z nastawieniem na cel: zarówno w warstwie dokumentacyjnej (kluczowe dokumenty programowe, procedury wyboru i rozliczania, bieżąca kontrola instytucjonalna itd.), jak i – co wymuszała ta pierwsza – w warstwie wdrażania poszczególnych projektów przez wnioskodawców.

Rys. 1. Zmiana PKB per capita w PPS – standard siły nabywczej (UE-28 = 100) w latach 2007–2015 w UE (w pkt proc.)

Źródło: opracowanie na podstawie Sprawozdanie końcowe z wdrażania Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki 2007–2013, 2017: 106.

W kontekście polityki regionalnej na terenie Polski jeszcze bardziej interesująco wygląda porównanie poszczególnych województw pokazujące zmianę wartości PKB per capita w okresie dziesięciu lat po przystąpieniu do struktur Unii Europejskiej

(2004–2014). Równomierność wzrostu (z pominięciem trzech województw: ma- zowieckiego, dolnośląskiego i wielkopolskiego, które historycznie – Dolny Śląsk, Wielkopolska – oraz Warszawa jako stolica są obszarami wyższego rozwoju gospo- darczego w porównaniu do reszty kraju) daje podstawę do twierdzenia, że był on stymulowany w dużej mierze przez działające w tym okresie pieniądze w ramach realizowanych projektów współfinansowanych ze środków UE. Zapóźnienie woje- wództw tak zwanej ściany wschodniej było widoczne od początku ich powołania (i z pewnością również wcześniej). Proporcjonalne do potrzeb, wielkości wolume- nu ludności oraz poziomu PKB rozmieszczenie środków – chociażby w ramach szesnastu Regionalnych Programów Operacyjnych oraz komponentu regionalnego PO KL – stały się impulsem wzrostu. Ta proporcjonalność zwyżki odzwierciedliła się w opisanej wcześniej równomierności rozłożenia pomocy.

Rys. 2. Średni wzrost PKB per capita w PPS (UE-28 = 100) w regionach w latach 2004–2014 (w pkt proc.)

Źródło: opracowanie na podstawie Sprawozdanie końcowe z wdrażania Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki 2007–2013, 2017: 106.

Wzrost PKB w poszczególnych regionach, a tym samym w całej Polsce, był możliwy dzięki wysokiej realizacji celów określonych dla danych priorytetów i dzia- łań. Analiza ex ante, która przeprowadzona została na potrzeby dokumentacji przy- gotowującej PO KL, dała podstawę do ustalenia z Komisją Europejską (konkretnie: DG Regio, czyli Dyrektoriatem ds. Regionalnych) celów i wskaźników. Tylko w ten sposób można było zagwarantować skuteczność wdrażania dotacji. Ograniczenie ry- zyka wystąpienia przesunięć, zmian czy odwrotnych tendencji, dawały procedury monitorujące cały program operacyjny. Na niższych poziomach (instytucjonalnych oraz samych beneficjentów pomocy) została przyjęta podobna filozofia sposobu za- rządzania. Efektem tego są chociażby dane przedstawione w tabeli 1. Prezentuje ona stopień realizacji celów dla poszczególnych priorytetów komponentu regionalnego PO KL ze Sprawozdania końcowego z wdrażania Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki 2007–2013 (2017). Ta analiza ex post potwierdza wcześniej opisane założe- nie, że przyjęta polityka zarządzania przez cele przyniosła efekt.

Tab. 1. Stopień realizacji celów dla poszczególnych priorytetów komponentu regionalnego PO KL w latach 2007–2013 dla najistotniejszych wskaźników

Źródło: opracowanie własne na podstawie Sprawozdanie końcowe z wdrażania Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki 2007–2013, 2017.

Zarządzanie przez cele w administracji publicznej w Polsce jako następstwo wdrażania funduszy Unii Europejskiej

Usprawnienie funkcjonowania instytucji publicznych to jedno z największych wy- zwań, przed którym stoi dziś Polska. Bez sprawnego sektora publicznego nie da się ani zrealizować niezbędnych działań na rzecz rozwoju kapitału ludzkiego, ani popra- wić infrastruktury, ani zapewnić biznesowi korzystnych warunków działania umoż- liwiających konkurencję w skali globalnej (Orłowski, 2012: 7). W warunkach rozwi- jającej się na świecie gospodarki opartej na wiedzy jakość zarządzania publicznego staje się kluczowa dla rozwoju kraju, regionu, powiatu i gminy. Niezbędne jest to również ze względu na sprawność implementacji kolejnych, potencjalnych środków płynących z Unii Europejskiej. Stało się bowiem jasne, że jest to zarówno efektyw- ne, jak i konieczne. Konieczność ta wynika z procedur unijnych – jak zwykło się je nieformalnie określać – czyli zespołu prawodawstwa, interpretacji, wytycznych i procedur niezbędnych do wdrażania funduszy UE. Zdaniem Rybińskiego organi- zacje publiczne i ich administracja stają się jedną z głównych przeszkód w realizacji modelu wzrostu organizacji opartej na wiedzy i innowacji (Rybiński, 2016: 155). Dlatego też jakość zarządzania publicznego zależy w dużym stopniu od umiejętnego wprowadzania do organizacji publicznych rozwiązań z sektora prywatnego, zwłasz- cza rozwiązań z teorii i praktyki zarządzania korporacyjnego. Takim rozwiązaniem jest zarządzanie przez cele (w skrócie: ZPC) – systemowa metoda zarządzania, któ- rej wdrożenie może uruchomić mechanizm poprawy i doskonalenia pracy organiza- cji publicznej, prowadząc tym samym do zwiększenia skuteczności i efektywności jej działań (Piasny, 2016: 344). Zarządzanie przez cele jest techniką kompleksową, zorientowaną na wynik, możliwą do stosowania nie tylko w organizacjach przemy- słowych, ale także w instytucjach publicznych. Zgodnie z tą koncepcją przełożony z podwładnym w sposób systematyczny ustala cele dla podwładnego. Cele powinny mieć umiarkowany stopień trudności, być skonkretyzowane, a zarazem takie, aby pracownik skłonny był je zaakceptować i zaangażować się w ich realizację. Stoso- wanie nagrody powinny być bezpośrednio związane i ekwiwalentne do celów osią- gniętych przez pracownika. Teoria ta pomaga kierownikom w dopasowaniu nagród do indywidualnych potrzeb pracowników, wyjaśnia oczekiwania, zapewnia sprawie- dliwość nagradzania (Matras, Korcyl, Kilar, 2021).

Zarządzanie przez cele jako koncepcja zarządzania została po raz pierwszy opi- sana w 1954 roku w książce The Practice of Management autorstwa Petera F. Druc- kera. Pisał on, że „skuteczne zarządzanie musi kierować wizję i wysiłek całej kadry kierowniczej ku wspólnemu celowi”. Koncepcja przedstawiona w książce została na- zwana zarządzaniem przez cele i samokontrolę. Atrakcyjność techniki ZPC wynika z przyjętego w niej założenia, że organizacja dąży do połączenia rezultatów indywi- dualnych we wspólny wysiłek zapewniający sukces całej organizacji. Każdy pracow- nik ma za zadanie wnieść określony wkład w efektywność swojej jednostki organiza- cyjnej. Jeśli wszyscy pracownicy osiągną własne cele, zostaną wówczas zrealizowane

cele poszczególnych komórek organizacyjnych, a dzięki temu – cele organizacji. Za- rządzanie przez cele jest techniką kompleksową, zorientowaną na wynik, możliwą do zastosowania w każdej organizacji. ZPC funkcjonuje już od kilku dekad w sektorze prywatnym i publicznym oraz w organizacjach pozarządowych na całym świecie. Wdrażając ZPC w organizacji, należy każdorazowo uwzględnić specyfikę i sposób jej funkcjonowania oraz dostosować założenia modelu do uwarunkowań organiza- cyjnych. Odnosi się to w szczególności do urzędów administracji publicznej, które są szczególnym typem organizacji, specyficznym ze względu na rodzaj oraz rangę reali- zowanych celów, dlatego też w ich przypadku technika ZPC powinna zostać w pełni dostosowana do standardów i procedur funkcjonujących w administracji publicznej (Wróblewska, Gochnio, 2011: 3). Prawidłowo wprowadzone zarządzanie przez cele jest przenikającym całą organizację systemem umożliwiającym znaczne usprawnie- nie krótkoterminowego i długoterminowego planowania oraz, co być może najważ- niejsze, koncentrację na działaniach istotnych z perspektywy racjonalności firmy jako całości. Pozwala ponadto na wyartykułowanie oczekiwań wobec pojedynczego pracownika i ich egzekwowanie. Prowadzi do optymalizacji struktury organizacyjnej – zakresy odpowiedzialności stają się precyzyjne i rzeczywiście przestrzegane, nastę- puje wspomaganie trudnego dla wielu menedżerów delegowania uprawnień i zadań (Matras, Korcyl, Kilar, 2021). ZPC jest metodą stosowaną w większości przypad- ków w Komisji Europejskiej. Udzielanie funduszy europejskich nie polega przecież jedynie na prostym przekazaniu pieniędzy na rynek regionalny bez oczekiwania na efekt czy osiągnięcie zamierzonego celu. ZPC wymaga w swojej konstrukcji analizy sytuacji teraźniejszej. Na jej bazie można przygotować – realne, osiągalne, mierzalne i określone w czasie – cele. W zarządzaniu niezbędne jest zapewnienie realizacji ce- lów projektu oczekiwanych przez beneficjenta; powinno też być kompatybilne z za- łożeniami programowymi, środki zaś muszą zostać przeznaczone ściśle na założenia projektowe (Bizon-Górecka, 2010: 331–333). Skonstruowany w ten sposób system ZPC, oprócz potwierdzonej skuteczności przy wdrażaniu funduszy unijnych, może być elementarnym procesem w administracji publicznej. Kluczem do powodzenia jest wola polityczna i jakość kapitału ludzkiego. Fundusze unijne niejako zmuszają do zarządzania przez cele ze względu na źródło środków finansowych i funkcjonują- ce procedury Komisji Europejskiej.

Implementacja polityki regionalnej w Polsce w okresie 2014–2020

Od momentu podpisania traktatu lizbońskiego podstawą prawną realizacji polityki regionalnej Unii Europejskiej jest zapis stanowiący, że w celu wzmocnienia spójno- ści gospodarczej, społecznej i terytorialnej Unia zmierza do zmniejszenia zróżnico- wań w poziomach rozwoju różnych regionów ze szczególnym uwzględnieniem ob- szarów wiejskich, obszarów podlegających przemianom przemysłowym i regionów,

które cierpią na skutek poważnych i trwałych niekorzystnych warunków przyrodni- czych lub demograficznych (Klimowicz, Pacześniak, 2014: 227). Rozpoczęta jesie- nią 2007 roku debata nad przyszłym kształtem polityki regionalnej Unii Europejskiej napotkała wyzwania, które ze względu na kryzys gospodarczo-finansowy wymagają sprawniejszych i efektywniejszych działań. Rezultatem dla polityki regionalnej była zmiana jej paradygmatu dotyczącego celów, priorytetów, narzędzi, podmiotów oraz terytorialnych obszarów interwencji (Żmija, 2010: 218).

W Polityce regionalnej Unii Europejskiej na lata 2014–2020 wprowadzono pew- ne nowości:

1. Większe skupienie na wynikach – jasne, przejrzyste i wymierne cele oraz większa odpowiedzialność.

2. Uproszczenie – te same przepisy dla pięciu funduszy.

3. Warunki – określenie konkretnych wstępnych warunków przyznawania środków.

4. Wzmocniony wymiar miejski i walka o włączenie społeczne – minimalna kwota środków z EFRR i EFS zarezerwowana na zintegrowane projekty ma- jące na celu wsparcie zmarginalizowanych społeczności w miastach.

5. Związek z reformą gospodarczą – Komisja może zawiesić przekazywanie finansowania dla państwa członkowskiego, które nie przestrzega unijnych zasad gospodarczych (Wprowadzenie do unijnej polityki spójności na lata 2014–2020, 2022).

   Wprowadzono także priorytety polityki spójności. Na lata 2014–2020 w ramach polityki spójności ustalono 11 celów tematycznych wspierających wzrost gospodar- czy. Wskazano, że środki z EFRR będą inwestowane we wszystkie 11 celów:

   1. Wspieranie badań naukowych, rozwoju technologicznego i innowacji.

   2. Zwiększanie dostępności, stopnia wykorzystania i jakości technologii infor- macyjno-komunikacyjnych.

   3. Podnoszenie konkurencyjności małych i średnich przedsiębiorstw.

   4. Wspieranie przechodzenia na gospodarkę niskoemisyjną.

   5. Propagowanie przystosowywania się do zmian klimatu, zapobiegania zagro- żeniom i zarządzania ryzykiem.

   6. Ochrona środowiska naturalnego i wspieranie efektywności wykorzystywa- nia zasobów.

   7. Promowanie zrównoważonego transportu oraz poprawa najważniejszych in- frastruktur sieciowych.

   8. Promowanie trwałego i wysokiej jakości zatrudnienia oraz wspieranie mo- bilności siły roboczej.

   9. Promowanie włączenia społecznego oraz zwalczanie ubóstwa i wszelkich form dyskryminacji.

   10. Inwestowanie w edukację, umiejętności i uczenie się przez całe życie.

   11. Poprawa wydajności administracji publicznej.

Za główne priorytety inwestycyjne uznano cele 1–4. Głównymi priorytetami dla EFS były cele 8–11, chociaż wsparcie z funduszu miało objąć także cele 1–4.

Natomiast wsparcie z Funduszu Spójności dotyczyło celów 4–7 i 11 (Priorytety na lata 2014–2020, 2021).

Polityka regionalna w Polsce w latach 2014–2020 realizowana była w oparciu o Krajową Strategię Rozwoju Regionalnego 2010–2020: regiony, miasta, obszary wiejskie (KSRR). Jest to dokument określający cele i sposób działania podmiotów publicznych, a w szczególności rządu i samorządów województw, w odniesieniu do polskiej przestrzeni dla osiągnięcia strategicznych celów rozwoju kraju. Projekt wy- znacza cele polityki rozwoju regionalnego, w tym wobec obszarów wiejskich i miej- skich, oraz definiuje ich relacje w odniesieniu do innych polityk publicznych o wy- raźnym ukierunkowaniu terytorialnym. Celem strategicznym polityki regionalnej, określonym w KSRR, jest efektywne wykorzystywanie specyficznych regionalnych oraz terytorialnych potencjałów rozwojowych dla osiągania celów rozwoju kraju – wzrostu, zatrudnienia i spójności w horyzoncie długookresowym. KSRR ustala trzy cele szczegółowe do 2020 roku:

1. Wspomaganie wzrostu konkurencyjności regionów.

2. Budowanie spójności terytorialnej i przeciwdziałanie procesom marginaliza- cji na obszarach problemowych.

3. Tworzenie warunków dla skutecznej, efektywnej i partnerskiej realizacji dzia- łań rozwojowych ukierunkowanych terytorialnie.

Powyższy dokument zawierał także wyzwania polityki regionalnej.

1. Lepsze wykorzystanie potencjałów najważniejszych obszarów miejskich do kreowania wzrostu i zatrudnienia oraz stymulowania rozwoju pozostałych ob- szarów.

2. Zapewnienie spójności wewnętrznej kraju. Niedopuszczenie do nadmiernych zróżnicowań przestrzennych:

   1. zapewnienie województwom o najniższym poziomie rozwoju społeczno-

      -gospodarczego odpowiedniego potencjału do zwiększenia udziału w two- rzeniu wzrostu i zatrudnienia,

   2. zwiększenie perspektyw rozwojowych na zapóźnionych obszarach wiej- skich o najgorszych wskaźnikach sytuacji społeczno-gospodarczej i naj- niższym poziomie dostępu mieszkańców do usług i dóbr warunkujących możliwości rozwojowe,

   3. przeciwdziałanie zagrożeniu utraty dotychczasowych funkcji społeczno-

      -gospodarczych niektórych obszarów miejskich i innych obszarów,

   4. zwiększanie potencjału rozwojowego i przeciwdziałanie marginalizacji ob- szarów przygranicznych,

   5. zwiększenie dostępności transportowej do miast wojewódzkich.

3. Zwiększenie potencjału do tworzenia, dyfuzji i absorpcji innowacji.

4. Przeciwdziałanie negatywnym trendom demograficznym oraz pełniejsze wy- korzystanie zasobów pracy.

5. Poprawa jakości zasobów pracy.

6. Odpowiedź na zmiany klimatyczne i zapewnienie bezpieczeństwa energe- tycznego.

7. Ochrona i racjonalne wykorzystanie zasobów przyrodniczych.

8. Wykorzystanie potencjału kulturowego i turystycznego dla rozwoju regio- nalnego.

9. Wspieranie rozwoju kapitału społecznego.

10. Zapewnienie odpowiedniej infrastruktury transportowej i teleinformatycz- nej do wspierania konkurencyjności i zapewniającej spójność terytorialną kraju.

11. Podwyższenie zdolności instytucjonalnej do zarządzania rozwojem na po- ziomie krajowym i regionalnym (Krajowa Strategia Rozwoju Regionalnego 2010–2020: regiony, miasta, obszary wiejskie, 2010).

Wdrażane poprzez realizację projektów środki pochodzące z funduszy UE w omawianej perspektywie zorientowane były również na ZPC. Dzięki doświadcze- niu poprzedniej perspektywy (pomimo zawirowań politycznych na szczeblu central- nym i samorządowym: liczne zmiany ministerstw, próby centralizacji zarządzania funduszami Unii Europejskiej, liczne zmiany na stanowiskach osób kierujących wdrażaniem na wszystkich szczeblach, polityczne zwolnienia i przesunięcia pracow- ników) programy operacyjne dalej spełniają swoją funkcję – choć w niewspółmiernie trudniejszych warunkach ekonomicznych, zwłaszcza w ostatnich latach działania. Wpływają na te warunki nie tylko czynniki zewnętrzne (agresja Federacji Rosyjskiej na Ukrainę, wzrost cen ropy naftowej), ale także wewnętrzne: inflacja, niekontro- lowany dodruk pieniędzy, populistyczne programy socjalne zakładające cyrkulację pieniędzy z podatków ponownie do obywateli, błędne decyzje kierownictwa Naro- dowego Banku Polskiego i Rady Polityki Pieniężnej (zbyt późne podnoszenie stóp procentowych) i inne. Na ostateczne rozliczenie z osiągniętych celów i przedstawie- nie wskaźników trzeba będzie poczekać do zamknięcia okresu programowania oraz jego ewaluacji. Wydaje się jednak, że koncepcja ZPC – podobnie jak w poprzednim okresie – znów okaże się skuteczna.

Przyszłość europejskiej i polskiej polityki regionalnej 2020–2027

Przyszłość polityki regionalnej w Polsce podlega uwarunkowaniom wewnętrznym, ale także w istotny sposób uwarunkowaniom zewnętrznym ze względu na dużą zależ- ność w obecnym okresie od europejskiej polityki spójności i jej kształtu w przyszło- ści. Uwarunkowania zewnętrzne nie tylko wyznaczają punkt wyjścia do koniecznych zmian, ale również definiują wyzwania dla jej zrewidowania. Kluczowe uwarunko- wania zewnętrzne dla trajektorii rozwojowych polskich regionów w XXI wieku to megatrendy występujące zarówno w skali światowej, jak i w skali Unii Europejskiej.

Najważniejsze z nich są w ostatnich dwu dekadach niekorzystne dla Europy, a także dla Polski i jej regionów. Polegają one między innymi na:

• zasadniczym osłabieniu pozycji gospodarczej Unii Europejskiej i jej państw członkowskich w relacji do innych wysoko rozwiniętych państw świata oraz do tak zwanych nowych państw przemysłowych, takich jak Chiny, Indie, Brazylia;

• konsekwencjach kryzysu, który rozwinął się po roku 2007, dewastując gospo- darkę Unii Europejskiej i większości starych państw członkowskich;

• zmianach związanych z rozpowszechnianiem informacyjnych i komunikacyj- nych technologii, co stwarza nowe szanse rozwojowe, także dla peryferyjnie położonych obszarów;

• zmianach klimatycznych i konieczności ich spowalniania ze względu na ro- snącą częstotliwość ekstremalnych zjawisk pogodowych typu: huragany, po- wodzie, susze i inne, oraz promowania rozwiązań typu circular economy;

• krwawych konfliktach zbrojnych występujących na obrzeżach Unii Europej- skiej, generujących w olbrzymiej skali potoki uchodźców i migrantów;

• niekorzystnym przebiegu procesów demograficznych w Europie, czego wyra- zem są niskie stopy przyrostu naturalnego, starzenie się społeczeństwa, znie- kształcone piramidy wiekowe ludności; w ramach Unii Europejskiej, niezależ- nie od presji zewnętrznej, rejestrujemy w olbrzymiej skali jednokierunkowe przemieszczenia roczników młodzieży w kierunku bogatszych regionów;

• kryzysie tożsamości Unii Europejskiej, czego najbardziej wyrazistymi przeja- wami są brexit oraz tendencje autarkiczne i odśrodkowe, reprezentowane nie tylko przez ruchy populistyczne (Szlachta, Zaleski, 2017: 338).

  Z kolei uwarunkowania wewnętrzne można podzielić na następujące kategorie:

• zwiększanie się różnic rozwojowych w co najmniej trzech wymiarach: wo- jewództwa zachodnie i centralne versus Polska wschodnia, obszary miejskie versus obszary wiejskie, metropolie versus pozostałe obszary kraju,

• brak skutecznych mechanizmów zwiększania mobilności przestrzennej lud- ności wewnątrz kraju oraz dyfuzji procesów rozwojowych z obszarów wiodą- cych na pozostałe części kraju,

• wyczerpywanie się „imitacyjnej innowacyjności” jako napędu rozwojowego polskiej gospodarki,

• spowolnienie rozwoju i społeczna percepcja stagnacji w zwiększaniu się do- brobytu i zmniejszaniu dystansu w zamożności do państw Unii Europejskiej uważanych za bogate,

• emigracja zarobkowa w ogromnej skali około 1 miliona osób w wieku pro- dukcyjnym (Szlachta, Zaleski, 2017: 339).

  Oprócz wskazanych powyżej czynników rozwoju regionalnego nie tylko Polski, ale i całej Unii Europejskiej należy dodać pandemię koronawirusa. Dokonując bo- wiem podziału środków z funduszy unijnych na lata 2021–2027, należało uwzględ- nić również środki na walkę ze skutkami pandemii. Unijna perspektywa finansowa

  na lata 2021–2027 zakłada utrzymanie udziału procentowego dla regionalnych pro- gramów operacyjnych analogicznie, jak miało to miejsce w poprzednich edycjach. To pozwoli samorządom na kontynuację planów, w szczególności w zakresie inwe- stycji, które nie zostały zakończone lub w ogóle nie miały szansy na zrealizowanie. Na większy przydział środków będą mogły liczyć obszary słabiej rozwinięte. W ra- mach unijnej polityki spójności i Funduszu na rzecz Sprawiedliwej Transformacji do dyspozycji jest 76 mld euro, to w przeliczeniu ponad 770 mld zł. Podobnie jak w po- przedniej perspektywie również w obecnej około 60% funduszy z polityki zostanie rozdysponowane na poziomie krajowym. Tym samym 40% trafi do dyspozycji mar- szałków województw na realizację programów regionalnych. W co polskie regiony będą inwestować fundusze europejskie? Umowa partnerstwa docelowo będzie okre- ślać zarówno cele, jak i sposób inwestowania środków z funduszy unijnych. Warto zaznaczyć, że fundusze przypadające dla Polski są największe w historii. To łącznie 76 mld euro, w tym 72,2 mld euro to środki w ramach funduszy unijnych z polity- ki spójności oraz 3,8 mld euro z Funduszu na rzecz Sprawiedliwej Transformacji. Określenie sposobu inwestowania środków unijnych nie wynika jedynie z określo- nych potrzeb rozwojowych Polski. Tu znaczenie mają przede wszystkim zdefinio- wane priorytety unijne. Te w nowej perspektywie finansowej ukierunkowane są na badania, innowacje, cyfryzację, klimat i środowisko. Regulacje unijne wskazują na przykład, że środki z unijnego budżetu na poziomie 30% powinny stanowić wspar- cie dla działań Unii Europejskiej w obszarze klimatu. Tym samym środki finansowe przyznane w ramach polityki spójności polski rząd ukierunkował właśnie na realiza- cję inwestycji w innowacje, przedsiębiorczość, cyfryzację, infrastrukturę, ochronę środowiska, energetykę, edukację i sprawy społeczne. Z kolei środki z Funduszu na rzecz Sprawiedliwej Transformacji będą wspierać działania związane z łagodzeniem skutków transformacji w kierunku gospodarki neutralnej dla klimatu. Z tych środ- ków skorzystają tylko wybrane województwa, mianowicie śląskie, dolnośląskie, ma- łopolskie, wielkopolskie, lubelskie i łódzkie (Maliszewski, 2021).

  W kontekście interesu jednostek samorządu terytorialnego najważniejsza na tym etapie jest informacja, jakimi kwotami będą dysponowały poszczególne wojewódz- twa. O ile dalsze procedowanie będzie sprawnie przebiegać, pierwsze dotacje w ra- mach regionalnych programów operacyjnych będą mogły być przyznawane w ostat- nim kwartale tego roku. W ramach dokonanego podziału największym regionalnym beneficjentem środków unijnych w nadchodzącym okresie programowania będzie województwo śląskie z pulą 2,365 mld euro. Najmniej środków przypadnie dla wo- jewództwa opolskiego – 763 mln euro. W projekcie Umowy partnerstwa znalazły się zapisy o planowanych wskaźnikach, które mają zdefiniować cele do osiągnię- cia w ramach nowej perspektywy finansowej 2021–2027. Jedne z bardziej istotnych wskaźników to na przykład:

  – PKB na jednego mieszkańca w relacji do średniej unijnej na poziomie 95% – do osiągnięcia w 2030 roku (dla porównania w roku 2019 wskaźnik ten kształ- tował się na poziomie 72%),

• stopa inwestycji na poziomie 25% – do osiągnięcia w 2030 roku (dla porów- nania w roku 2019 było to 18,6%),

• nakłady na B+R w relacji do PKB (GERD) na poziomie 2,5% – do osiągnięcia w 2030 roku (dla porównania w roku 2019 relacja ta była na poziomie 1,21%) (Maliszewski, 2021).

Podsumowanie

Wdrożone w polskiej gospodarce poprzez projekty, a pochodzące z funduszy Unii Europejskiej, setki miliardów euro pozwoliły na największy w historii kraju rozwój. Wnioski po analizie wielu lat tej implementacji są jasne: polskie instytucje regional- ne skutecznie zarządzają środkami skierowanymi na projekty unijne, a zastosowane procedury działają poprawnie. Najlepszym narzędziem do zapewniania prawidło- wości jest zarządzanie przez cele – ze wszystkimi koniecznymi elementami składo- wymi. Dzięki temu wzrosły poziomy regionalnego PKB, a polityka spójności Unii Europejskiej odniosła sukces.

Trudności, które rozpoczęły się wraz z pandemią koronawirusa, wzrostem ten- dencji autorytarnych i antyunijnych w samej Europie oraz wojną na Ukrainie, są wy- zwaniem dla polityków i rządzących, ale również dla samorządów.

Prowadzenie efektywnej polityki regionalnej wymaga rozumienia zjawisk i pro- cesów, jakie zachodzą w otaczającym nas świecie i wpływają na zachowania eko- nomiczne ludzi, zwłaszcza na decyzje inwestycyjne. Nadrzędnym celem polityki regionalnej Unii Europejskiej jest wykorzystanie zróżnicowanych cech, zasobów i predyspozycji regionów jako czynników wysokiego tempa i trwałości wzrostu go- spodarczego. Można zatem uznać, że regionalna polityka unijna jest ściśle skore- lowana z politykami gospodarczymi UE, a więc zarówno procesy integracyjne, jak i strategie rozwoju ugrupowania mają bezpośredni wpływ na kształtowanie celów i narzędzi tejże polityki. W tym zakresie obserwujemy w Unii Europejskiej istotną ewolucję poglądów. Jest to szczególnie zauważalne obecnie, gdy cały świat zmaga się z pandemią koronawirusa, z konsekwencjami wojny w Ukrainie, a z ich skutka- mi będziemy się borykać przez długie lata. Unia Europejska musi dokonać zmian również w polityce regionalnej, kierując wsparcie do regionów najbardziej poszko- dowanych. Pamiętać jednak należy, że w dobie kryzysu zdecydowanie wzrasta in- terwencjonizm państwowy, a polityka gospodarcza wyznacza ramy świadomego oddziaływania władz państwowych na gospodarkę narodową, a więc na jej dyna- mikę, strukturę, funkcjonowanie, na stosunki gospodarcze w kraju, na relacje z za- granicą. Właśnie z takim interwencjonizmem mamy obecnie do czynienia. Niestety nasz kraj należy do tej grupy państw, w których ten interwencjonizm jest największy. Oczywiście, jeśli służy walce z pandemią oraz skutkami wojny w Ukrainie, to na- leży go zaakceptować, ale jeżeli służy rządzącym do całkowitego przejęcia władzy, nacjonalizacji gospodarki, to trzeba go zanegować. W tym zakresie doświadczenia

Unii Europejskiej nie mogą być podstawą do oceny działań poszczególnych krajów członkowskich. Dla przykładu Unia Europejska bardzo pozytywnie postrzega wy- korzystanie agencji do realizacji zadań specjalistycznych. Apolityczność działania agencji Unii Europejskiej wiąże się bezpośrednio ze zjawiskiem decentralizacji. Ich głównym zadaniem jest koordynowanie działań agencji narodowych, tworzenie sys- temu relacji sieciowych, działającego elastycznie i wymuszającego odpowiednią ja- kość działań narodowych. Funkcjonowanie agencji Unii Europejskiej może więc być uznane za zgodne z zasadami pomocniczości i proporcjonalności (Surdej, 2004: 97). W Polsce agencje tworzone przez rząd są instytucjami politycznymi, służącymi cen- tralizacji władzy, a tym samym osłabiają samorządy terytorialne, również w zakresie kreowania i realizacji polityki regionalnej.

Unia Europejska, widząc te zagrożenia, wprowadziła kryterium praworządności przy rozdziale środków unijnych na lata 2021–2027, chcąc dzięki temu ograniczyć z jednej strony wydatkowanie tych środków niezgodnie z prawem unijnym (patrz przypadek Węgier), z drugiej zaś strony – przeznaczanie tych środków na działa- nia polityczne mające na celu ograniczanie demokracji i praworządności w krajach członkowskich (niestety, przypadek Polski). Czy Unia Europejska będzie konse- kwentna do końca? Trudno powiedzieć. Na podstawie dotychczasowych działań Ko- misji Europejskiej można wywnioskować, że praworządność jest w dalszym ciągu nadrzędnym kryterium podziału środków. Na razie Polska nie spełnia wymogów Unii Europejskiej i nie otrzymała środków zarówno z KPO, jak i z unijnych fundu- szy strukturalnych. Jednakże prace nad pozyskaniem tych środków trwają i wcze- śniej czy później mogą one trafić do naszego kraju. To, czy wówczas nasze regiony skorzystają ze środków unijnych, zależy nie tylko od tego, czy Polska otrzyma środ- ki, ale również od decyzji, kto i jak będzie je dzielił (rząd czy samorządy). Jeśli miał- by dzielić je rząd, to mamy jeszcze w pamięci, jak rozdysponowane zostały środki pomiędzy samorządy na walkę z pandemią. Jak ten podział wyglądał i które samo- rządy skorzystały – wszyscy pamiętamy. Dlatego, jeżeli podział środków na rozwój regionalny miałby być dokonywany według „klucza partyjnego”, a nie w oparciu o faktyczne potrzeby regionów, to realizacja celów rozwoju regionalnego nie będzie możliwa – niezależnie od funkcjonujących narzędzi, między innymi takich jak zarzą- dzanie przez cele. Należy jednak mieć nadzieję, że tak się nie stanie.

Bibliografia

Bachtler J., Méndez C., Vironen H. (2014), Regional development and policy in Eu- rope, Madryt.

Bizon-Górecka J. (2010), Wymiary dojrzałości projektowej przedsiębiorstw, [w:]

R. Borowiecki, A. Jaki (red.), Restrukturyzacja w obliczu nowych wyzwań

gospodarczych. Zarządzanie – strategia – analiza, Uniwersytet Ekonomicz- ny w Krakowie, Katedra Ekonomiki i Organizacji Przedsiębiorstw, Fundacja Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie, Kraków.

Churski P. (2008), Czynniki rozwoju regionalnego i polityka regionalna w Polsce w okresie integracji z Unią Europejską, Wydawnictwo Naukowe Uniwersy- tetu im. Adama Mickiewicza, Poznań.

Churski P. (2012), Polityka regionalna w Unii Europejskiej i w Polsce, „Rozwój Re- gionalny i Polityka Regionalna”, nr 19.

Ćwikliński H. (red.) (1997), Polityka gospodarcza, Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, Gdańsk.

Dahlke P. (2017), Samorząd terytorialny w procesie rozwoju gospodarczego regionu na przykładzie województwa wielkopolskiego, Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa im. Stanisława Staszica, Piła.

Dutkowski M. (2008), Problemy ewaluacji polityki regionalnej, [w:] T. Stryjakie- wicz, T. Czyż (red.), O nowy kształt badań regionalnych w geografii i gospo- darce przestrzennej, Komitet Przestrzennego Zagospodarowania Kraju PAN, Warszawa.

Klimowicz M., Pacześniak A. (red.) (2014), Ewolucja celów polityki regionalnej Unii Europejskiej w procesie integracji gospodarczej, OTO, Wrocław.

Krajowa Strategia Rozwoju Regionalnego 2010–2020: regiony, miasta, obszary wiejskie (2010), Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, Warszawa.

Maliszewski P. (2021), Fundusze unijne dla samorządów 2021–2027, https://samo- rzad.infor.pl/sektor/rozwoj_i_promocja/fundusze_unijne/5229838,Fundusze

-unijne-dla-samorzadow-20212027.html [dostęp: 15.05.2021].

Matras P., Korcyl P., Kilar A. (b.r.), Zarządzanie przez cele, https://mfiles.pl/pl/index. php/Zarz%C4%85dzanie_przez_cele [dostęp: 15.05.2021].

Medve-Bálint G. (2018), The Cohesion Policy on the EU’s Eastern and Southern Periphery: Misallocated Funds?, „Studies in Comparative International De- velopment”, Vol. 53.

Orłowski W.M. (2012), Wizja zrównoważonego rozwoju dla polskiego biznesu: klu- czowe wyzwania, [w:] Wizja zrównoważonego rozwoju dla polskiego biznesu 2050, Ministerstwo Gospodarki, Warszawa.

Piasny B. (2016), Doskonalenie zarządzania organizacjami publicznymi w Polsce,

„Nierówności Społeczne a Wzrost Gospodarczy”, nr 48(4).

Pietrzyk I. (2006), Polityka regionalna UE i regiony w państwach członkowskich,

Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.

Rybiński K. (2016), Czas na administrację 2.0, „Organizacja i Kierowanie”, nr 3(146).

Sprawozdanie końcowe z wdrażania Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki 2007– 2013 (2017), Ministerstwo Rozwoju, Warszawa.

Surdej A. (2004), Rola wyspecjalizowanych agencji w funkcjonowaniu Unii Europej- skiej: stan obecny i kierunki rozwojowe, „Zeszyty Naukowe Akademii Eko- nomicznej w Krakowie”, nr 654.

Szlachta J., Zaleski J. (2017), Wyzwania polskiej polityki regionalnej w kontekście polityki spójności po roku 2020, „Prace Naukowe Uniwersytetu Ekonomicz- nego we Wrocławiu”, nr 498.

Tarczydło B. (2009), Udział w projekcie unijnym a zmiany w organizacji, [w:] J. Ska- lik (red.), Zmiana warunkiem sukcesu. Rozwój i zmiany w małych i średnich przedsiębiorstwach, Wydawnictwo Uniwersytetu Ekonomicznego we Wro- cławiu, Wrocław.

Wprowadzenie do unijnej polityki spójności na lata 2014–2020 (2022), Komisja Eu- ropejska, https://op.europa.eu/pl/publication-detail/-/publication/a5f9f410-f- f67-4fae-b9d2-5cba1254975b/ [dostęp: 31.10.2022].

Wróblewska A., Gochnio M. (2011), Zarządzanie przez cele, Kancelaria Prezesa Rady Ministrów, Warszawa.

Żmija D. (2010), Współczesne wyzwania polityki regionalnej Unii Europejskiej, [w:]

M. Klamut, E. Szostak (red.), Jaka polityka spójności po roku 2013?, Wy- dawnictwo Uniwersytetu Ekonomicznego, Wrocław.

Summary

Project management as part of the implementation of the European Union’s regional policy: The example of Poland

Effective management of projects co-financed by the European Union not only influences the results achieved and the fulfilment of indicators, but also plays a practical role in the implementa- tion of strategic objectives of a given region and the entire Com- munity. The aim of this article is to present the processes taking place in project management under the European Union re- gional policy. Post-2004 Poland is used as an example. Are the processes effective or not? This dilemma is the basic research question. From the point of view of the European Union’s co- hesion policy, the factors of regional development are the most important, which can be understood as individual components of a region that influence changes in its condition, i.e., influence its socio-economic development. The authorities of the region become the fundamental basis that sets out the development policy in their territory, while being fully responsible for it. Ensur- ing effectiveness was related to being goal-oriented: both in the formal field (programming documents, procedures, institution- al control, etc.) and in the layer of the very implementation of projects by applicants. The GDP increase in individual regions and throughout Poland was possible thanks to the high rate of achievement of the objectives set for the given priorities and measures. The analysis performed after the closure of the Hu- man Capital Operational Program confirms the assumption that the management by objectives policy was effective. Without an efficient public sector, it is not possible to implement activities

for socio-economic development that would enable competition on a European and global scale. The solution that guarantees such efficiency is management by objectives, which, adopted in the standards of project implementation imposed by the EU, has proven to be effective. This allowed for the greatest devel- opment in the history of the country. The conclusions from the long-term analysis of the implementation of aid measures are clear. Regional institutions in Poland effectively manage funds allocated to EU projects, and the applied procedures work cor- rectly.

Keywords: management, EU funds, regional policy, manage- ment by objectives