e-mail: b.wojtowicz@yahoo.co.uk
https://doi.org/10.25312/2391-5129.36/2023_06bw
Artykuł stanowi dogłębne spojrzenie na wpływ sankcji w odnie- sieniu do przepływów metali szlachetnych z Rosji. Jest to jed- nocześnie próba zmierzenia się z zagadnieniem skuteczności mechanizmów sankcyjnych oraz uporządkowania okresu boga- tego w wydarzenia w przyczynowo-skutkowym ciągu chronolo- gicznym.
Analiza rozpoczyna się od osadzenia wydarzeń w kontekście. Zaznacza się uwarunkowania makroekonomiczne oraz wyda- rzenia rynkowe mające miejsce w 2021 r. i wcześniej. Wpłynę- ły one na stabilność logistyki oraz przepływów surowcowych. W rezultacie miało to odzwierciedlenie w napięciu rynków i miej- scowych brakach lub opóźnieniach. Poza tłem zostają przedsta- wione ruchy cenowe metali szlachetnych wraz z wytłumacze- niem, jakie czynniki natury fundamentalnej sprawiały, iż rynki wyceniały te aktywa w dany sposób.
W kolejnym rozdziale następuje opis ekstremalnych ruchów cenowych na metalach szlachetnych, będących odpowiedzią rynków na wybuch wojny w Ukrainie. Powyższe ma miejsce ze szczególnym uwzględnieniem palladu, którego ruchy cenowe były najmocniejsze.
W dalszej części tekstu autor skupia się na ruchach cenowych i przepływach okresu wiosennego, kiedy było już wiadomo, że wojna nie zakończy się natychmiastowym zwycięstwem Rosji, lecz przekształci się w długoterminowy konflikt. Było to okres wzmożonych zakupów inwestycyjnych, które dopiero z czasem
* Mgr Bolesław Wójtowicz, współtwórca i autor na blogu finansowo-geopolitycznym boga- ty.men, współpracował z portalem finansowym bithub.pl, i technologicznym crn.pl, współpracuje z Instytutem Nowej Europy. Niezależny analityk surowcowy, historyk, księgowy.
osłabły. W tym kontekście dokonano analizy przepływów rosyj- skiego złota na metalowe rynki londyńskie. Jednocześnie nastę- puje odniesienie się do efektu pierwszych mechanizmów sank- cyjnych wdrożonych przez Wielką Brytanię i Unię Europejską oraz próby stabilizacji rubla za pomocą złota.
Oburzenie rosyjską napaścią dotyka również rynków metali szlachetnych. Wynikiem tego jest oddolny ostracyzm metali ro- syjskiego pochodzenia przez rynki metali szlachetnych w Lon- dynie i USA. Na tym skupia się kolejny rozdział analizy. Pozycja Rosji jako dostawcy metali jest jednak bardzo silna, w związku z czym tego typu działanie jest problematyczne do wykonania na rynku palladu i platyny, nie pozostając bez wpływu na sektor motoryzacyjny.
Konkluzją analizy jest stwierdzenie, że pierwsze miesiące wojny przyniosły zaskoczenie dla strony rosyjskiej, a rządy zachodnie dokonały szybkiego wdrożenia sankcji. Te jednak nie tylko ude- rzały w finanse Federacji Rosyjskiej, lecz także pośrednio w eu- ropejski sektor przemysłowy, trapiony od kilku lat problemami natury kosztowej i komponentowej.
Celem niniejszej pracy jest analiza i rozważenie uwarunkowań, celowości oraz sku- teczności międzynarodowych sankcji skierowanych w przepływy rosyjskich metali szlachetnych, wprowadzonych przez kolektywnie rozumiane kraje Zachodu, w kon- tekście rosyjskiego ataku na Ukrainę. Analiza ta dotyczy 2022 r. Dla jej potrzeb zo- stały sformułowane poniższe cele i zapytania, których interpretacja pozwoli nam zrozumieć szersze implikacje opisywanego zagadnienia.
Tematem głównym jest próba odpowiedzi na pytanie dotyczące skuteczności efektów międzynarodowych sankcji skierowanych w przepływy rosyjskich metali szlachetnych. Z powyższego wynikają również takie zagadnienia szczegółowe, jak:
określenie spektrum sankcji dotyczących przepływów rosyjskich metali szla- chetnych;
przedstawienie, jak zmiana przepływów wpływa na europejskich odbiorców rosyjskiego złota, srebra, palladu i platyny, ze szczególnym uwzględnieniem londyńskiego i szwajcarskiego rynku metali szlachetnych oraz europejskiego sektora samochodowego;
zarysowanie reakcji cenowych, będących odpowiedzią rynkową na przedsię- wzięte działania;
określenie skuteczności sankcji w kontekście użycia złota jako medium płat- niczego w wymianie bilateralnej Federacji Rosyjskiej z partnerami;
prezentacja działań i trendów kontrsankcyjnych stosowanych przez Federację Rosyjską.
W procesie badawczym wykorzystano zestawienia danych oraz ich analizę staty- styczną i faktograficzną publikowaną przez podmioty rynkowe oraz instytucje celne; analizę aktów prawnych powstałych na gruncie brytyjskim, amerykańskim, między- narodowym i unijnym oraz analizę problemową opracowań (ujęto opracowania z za- kresu ekonomii i analizy finansowej).
Analiza została pomyślana jako spójna całość, jednak wydawnicze wymogi for- malne spowodowały konieczność dokonania podziału. Podjęto zatem decyzję o do- konaniu go w taki sposób, aby wejście w życie siódmego pakietu sankcji, określane- go mianem „utrzymanie i dostosowanie” stanowiło tu wyraźną cezurę podziałową. Zakres czasowy niniejszej części zawiera się zatem w okresie luty–czerwiec 2022 r. Jednocześnie konieczne wydawało się rozbudowanie powyższego poprzez dodanie rozdziału zarysowującego wydarzenia z 2021 r. jako bezpośrednio dotykające oma- wianych surowców i wytwarzające napięcia rynkowe.
Praca nie ma wydźwięku geopolitycznego, inaczej należałoby się pokusić o poszerzenie zakresu omawianych wydarzeń co najmniej do 2014 r. – czyli aneksji Krymu oraz powstania separatystycznych tzw. Donieckiej i Ługańskiej Republik Ludowych. Tego typu podejście zmieniłoby tematykę oraz rozmiar opracowania w kierunku monograficznym. Wynikająca z tematyki pracy konieczność skupienia się na mechanizmach sankcyjnych wobec przepływu metali szlachetnych, czasami jedynie wykraczająca tematycznie w kierunku metali o zastosowaniu przemysło- wym, spowodowała potrzebę usunięcia elementów odnoszących się do geopolity- ki, a mogących umiejscowić zagadnienie w ramach szerszego nurtu deglobaliza- cyjnego.
Ze względów warsztatowych należy napisać również kilka zdań o przyjętych i używanych wartościach wagowych. Ceny złota, srebra, palladu i platyny są wyra- żane w dolarach amerykańskich (USD) za uncję trojańską rozumianą jako 31,103 g. Jest to aktualny standard międzynarodowy, mający zastosowanie m.in. dla wyceny jednostkowej i wagi metali szlachetnych, powstały w średniowieczu we francuskim mieście Troyes, a następnie przyjęty i rozpropagowany przez ówczesną Anglię i dalej Imperium Brytyjskie (por. Wójtowicz, 2017). Rynki finansowe stosują uncję trojańską jako podstawową jednostkę obok systemu tysięcznego, kilogramowego. Na przykład podstawową jednostką dla złota na rynku londyńskim jest sztaba 400 uncji trojań- skich, a dla srebra 1000 uncji trojańskich. Jeżeli mowa o wartościach zwielokrotnio- nych, następuje przeliczenie na tony i kilogramy. Jest to zarys rynkowych standardów, które znajdą również zastosowanie w tekście (Sierakowska, 2016: 264–270).
W ramach przedstawienia wpływu sankcji na przepływy rosyjskich metali szla- chetnych konieczne będą miejscowe odniesienia się do kondycji rosyjskiej gospo- darki, statusu bilansu płatniczego, wpływów budżetowych oraz rezerw w posiada- niu Centralnego Banku Federacji Rosyjskiej. Nie są one przedmiotem niniejszej
pracy, a krótkie opisowe przedstawienie tych zagadnień ma służyć osadzeniu tematu głównego rozważań niniejszej analizy w szerszym kontekście i ukazaniu oddziały- wania pewnych procesów.
Aby przedstawić bardziej detaliczne ujęcie głównych czynników wpływających na ceny metali szlachetnych, należałoby najpierw zaznaczyć dokładniej najważniejsze trendy globalne.
Najbardziej zauważalnym elementem była wspomniana już rosnąca inflacja, powstała jako efekt odpowiedzi rządów na pandemię koronawirusa w postaci po- wszechnych i silnych stymulusów finansowych, która została następnie poddana po- większeniu poprzez mający miejsce w drugiej połowie 2021 r. konflikt paliwowy na linii Unia Europejska (dalej: EU) – Rosja. Jego efektem był m.in. gwałtowny wzrost cen gazu ziemnego, co miało bezpośrednie przełożenie na ceny energii. Aby wyrów- nać braki, sektor energetyczny musiał powrócić do węgla. A zwrot ku wygaszanemu w krajach rozwiniętych od dekad sektorowi wytworzył silny nacisk na producen- tów i dystrybutorów. W rezultacie stał się on jednym z surowców o najlepszej stopie zwrotu w 2021 r. (Nagarajan, 2022).
Powiązany z powyższym był oczywiście geopolityczno-finansowy element spo- ru gazowego pomiędzy USA i Unią Europejską (dalej: UE) a Rosją. Spór dotyczył certyfikacji i uruchomienia nitek NordStream 2, a co za tym idzie uzyskania potężne- go narzędzia wpływu na energetykę i politykę europejską. Rosji zależało bowiem na pominięciu wrogich krajów tranzytowych w eksporcie gazu do Niemiec – swojego głównego klienta. Stąd też uruchomienie NordStream 1, a potem prace nad Nord- Stream 2, pomijające gazociągi Jamał i Braterstwo biegnące przez Polskę i Ukrainę. Berlin opierał na dostawach taniego rosyjskiego gazu swoją długoterminową polity- kę energetyczną. Z kolei naciski USA i sojuszniczych krajów Trójmorza próbowały się temu przeciwstawić, obawiając się z jednej strony utraty niezależności na rzecz długoterminowej wizji federalizacji UE, a z drugiej pamiętając dobrze o konsekwen- cjach, jakie powoduje bliskość Rosji. Przy tej okazji USA umiejętnie rozgrywały własną partię, osłabiając wpływy rosyjskie, ale i wchodząc na europejski rynek ga- zowy. Strona rosyjska użyła wówczas rozwiązania, które w przeszłości skutkowa- ło – lewara gazowego w postaci zmniejszenia przepływów gazu, tym razem kierując go nie w stronę pojedynczego kraju, ale całej UE.
Globalnie, ze szczególnym uwzględnieniem krajów rozwiniętych, były obser- wowane wzrosty ceny paliw, będące efektem powracającego do przedpandemicz- nych norm popytu i z trudem nadążającej za nim podaży. Długoterminowe decyzje deinwestowania i utrudnienia kredytowania dla sektora paliwowego były po części tego przyczyną. W rezultacie USA podjęły decyzję o rozpoczęciu użytkowania czę- ści posiadanych strategicznych rezerw ropy (SPR), starając się jednocześnie naci-
skać na kraje OPEC, aby zwiększyły swoje zdolności produkcyjne. Te jednak były już na poziomach maksymalnych – jak w przypadku Arabii Saudyjskiej, albo też ze względu na m.in. niestabilność wewnętrzną nie istniała możliwość poprawy wolume- nów – jak w przypadku Nigerii.
Interesujące jest, w jaki sposób podwyższone ceny energii wpływały na ceny końcowe produktów. W ujęciu księgowościowym, przy zastosowaniu podziału względem elementu, istnieją trzy główne komponenty składające się na koszt wy- tworzenia produktu. Są to koszty pracy potrzebnej do wykonania jednostki albo za- łożonego wolumenu, koszt materiału użytego, a także koszty ogólne wytworzenia, w skład których wchodzi m.in. koszt energii elektrycznej. W tym ujęciu pominięto podział na koszty bezpośrednie i niebezpośrednie, czyli ze względu na ich naturę, jako mniej istotne (Cox, 2016: 10–12). Suma powyższych stanowi koszt wytworze- nia produktu. Wzrost cen energii dotyczy bezpośrednio kategorii kosztów ogólnych oraz pośrednio/bezpośrednio kategorii materiału – a to w zależności czy komponenty wytwarzane są przez poddostawcę, czy nie. Już samo to stanowi obciążenie dla pro- ducenta pragnącego zachować dotychczasowy poziom przychodu. Na to nakładają się analogiczne koszty pośredników i dystrybutorów, co ma w rezultacie przełożenie na cenę końcową produktu, jaką musi zapłacić konsument.
Dość powszechnie doświadczano również problemów w łańcuchach zaopatrze- niowych, najpierw gwałtownie zatrzymanych i poważnie uszkodzonych przez poli- tyczne decyzje pandemiczne, a następnie nadwyrężonych przez gwałtownie rosnący popyt miejscami przekraczający poziomy przedpandemiczne. W połączeniu z osła- bieniem zatrudnienia w sektorze logistycznym, co było nurtem długoterminowym gwałtownie pogłębionym przez lockdowny 2020 r., w 2021 r. zaistniał poważny pro- blem organizacyjny. Przejawiał się on w cenach i niedostępności kontenerów trans- portowych, znacznie wydłużonym czasie oczekiwania na rozładunek kontenerow- ców oraz większym niż zwykle wypełnieniu portów towarami, których odbiór był opóźniony z powodu braku pojazdów dostawczych lub kierowców.
Podwyższony popyt oraz problemy podażowe, a także zarysowane problemy o skali globalnej wraz z czynnikami lokalnymi nie pozostawały bez wpływu na ceny metali szlachetnych w 2021 r. Na londyńskich rynkach metali szlachetnych i prze- mysłowych źle prezentowały się stany magazynowe palladu i platyny, ale też zapasy aluminium, niklu oraz innych metali, za których produkcję i rafinację były odpowie- dzialne przede wszystkim Rosja i Chiny. Te ostatnie doświadczały przejściowych braków energetycznych, a także wdrożyły na powrót pewne ograniczenia covidowe. Należy zaznaczyć, że predykcja ruchów cenowych aktywów jest trudnym zawo- dem, ale i sztuką oraz wyzwaniem angażującym szerokie spektrum narzędzi, takich jak szeroko pojęta analiza fundamentalna czy analiza techniczna. Poza możliwością błędnej oceny czynników jest ono również obarczone ryzykiem utraty kapitału za- inwestowanego. Zatem stwierdzenie, iż opierając się na horyzontalnych ruchach cenowych metali szlachetnych z 2021 r., można było spodziewać się powolnej kon- tynuacji trendu spadkowego, będzie swoistym uproszczeniem. Kierunek ten będzie
jednak zgodny z większością predykcji ankietowanych przez London Bullion Market Association analityków (2022 Precious Metals Forecast Survey, 2022).
Dla metali szlachetnych rok 2021 charakteryzował się w większości dominu- jącym ruchem bocznym z tendencją spadkową. Złoto rozpoczęło go na poziomach ok. 1950 USD, aby zakończyć bliżej 1800 USD przy ruchach w większości za- wierających się w przedziale pomiędzy zakresem 1720 a 1820 USD. Srebro, któ- re zazwyczaj porusza się w skoordynowany ze złotem sposób, zaliczyło spadek z 27.5 USD do 23.2 USD. Pallad rozpoczął 2021 r. z pułapu 2370 USD, kończąc go na wsparciu horyzontalnym przy poziomie cenowym 1600 USD. Platyna roz- poczynała 2021 r. bliżej 1100 USD, a zakończyła spadkami do obszaru 950 USD. Czynniki wspierające lub negatywne dla ceny różniły się jednak w zależności od metalu.
Rysunek 1. Indeksowane trendy cenowe dla metali szlachetnych w okresie styczeń 2021 – listopad 2022 w obliczu chińskich obostrzeń pandemicznych, ich luzowania, utrzymującej się wysokiej inflacji w USA, silnego dolara oraz wybuchu wojny w Ukrainie.
Dane na 1 grudnia 2022 r., na podstawie wartości XAU, XAG, XPT i XPD
Źródło: Marjolin, 2022.
Za najważniejsze czynniki wspierające wzrost cen złota uważano wymykającą się stopniowo spod kontroli inflację, zapotrzebowanie na aktywa bezpieczne, tzw. safehaven w obliczu nasilającego się ryzyka międzynarodowego związanego z Taj- wanem i Ukrainą oraz już w mniejszym stopniu pandemię koronawirusa. Z kolei za czynniki deprecjonujące cenę powyższych uznawano podnoszenie przez System Re- zerwy Federalnej (FED) oraz inne banki centralne stóp procentowych, co przekłada- ło się na siłę amerykańskiego dolara. Ta zwyczajowo skorelowana jest negatywnie z cenami kruszców. Dodatkowo pojawiało się coraz silniejsze poczucie powrotu do stopniowej normalizacji globalnej, oraz wiary, że instytucjom finansowym uda się ustabilizować gospodarkę. A w takich warunkach malałaby waga metali szlachet- nych jako aktywów zabezpieczających.
Dla srebra o zastosowaniu inwestycyjnym, ze względu na korelację cenową ze złotem, należałoby zastosować takie uwarunkowania, jak opisane powyżej dla zło- ta. Jednak większość produkcji białego metalu jest utylizowana na potrzeby sektora technologicznego, więc poza podejściem inwestycyjnym i zabezpieczającym należy brać pod uwagę również przemysł. Tutaj głównym wsparciem ceny miało być post- pandemiczne ożywienie zapotrzebowania rynkowego na produkty sektora techno- logicznego i samochodowego. W tym ostatnim przypadku było ono spowodowane również lekkim poprawieniem sytuacji podażowej sektora półprzewodników (por. Wójtowicz, 2021). Ze względu na błędy inwestycyjne poczynione przez niektóre z podmiotów dominujących branżę, sektor cierpiał na chroniczne niezbilansowanie popytu i podaży. Zostało to dodatkowo pogłębione przez pandemię. Jako pozytywne dla cen srebra uznawano również problemy związane z restartem produkcji, na jakie cierpieli liczni górnicy z Ameryki Południowej i Łacińskiej.
Dla ceny palladu nie bez znaczenia pozostawały niskie stany magazynowe na londyńskim rynku metali szlachetnych London Metal Exchange (dalej: LME). Przyczyną były problemy produkcyjne podmiotów rosyjskich, będących głównymi dostawcami globalnymi, a także strajki i braki energetyczne w RPA, kolejnym naj- ważniejszym producencie tego metalu. W tym rozumieniu brak dywersyfikacji łań- cuchów dostawczych stanowił czynnik cenowo wzrostowy. Pośród czynników nega- tywnych wymieniano utrzymywanie dalszych obostrzeń pandemicznych w Chinach, co wpływało na możliwości sektora produkcyjnego.
W przypadku cen platyny należałoby wziąć pod uwagę jej zastosowanie, miejsca- mi tożsame z palladem, a to w ramach długoterminowej polityki związanej z ograni- czeniem emisji CO2 pojazdów spalinowych. Spełnienie lokalnych norm emisyjnych wymagało od producentów użycia większych wolumenów palladu w katalizatorach. Jednak dla zmniejszenia rosnących w ten sposób kosztów materiałowych oraz dy- wersyfikacji coraz częściej stosowano rozwiązania, w których pallad zastępowano tańszą platyną. Należałoby traktować długoterminowo to negatywne dla palladu, ale i pozytywne dla mającej potencjał go zastąpić platyny, rozwiązanie.
Powyższy zarys prezentuje całe spektrum problemów, jakie wpływały na rynki surowcowe w 2021 r. Widać wyraźnie, iż pojawiły się one jeszcze przed wybuchem wojny. Jednak ze względu na obserwowane przyspieszenie mające miejsce od po- czątku 2022 r. w Ukrainie, długoterminowe czynniki przyczynowo-skutkowe zatarły się i zostały zastąpione terminem „Putin-inflacja”, implikującym przy tym całokształt odpowiedzialności, co jednak pozostaje nie do końca zgodne ze stanem faktycznym. Nie będzie zatem przesadą stwierdzenie, że 24 lutego 2022 r. będzie stanowić nie tylko ważną datę w historii ataku Rosji na Ukrainę, ale też geopolitycznego rozwodu Wschodu z Zachodem.
Jednym z efektów toczącej się wojny jest szerokie spektrum mechanizmów sank- cyjnych, jakie kraje G7 oraz sojusznicze nałożyły na Rosję. W odniesieniu do wyda- rzeń 2022 r. można stwierdzić, iż pierwsze sankcje zostały nałożone jeszcze podczas
eskalowania działań zastraszających przez Rosję wobec Ukrainy i zanim zagrzmia- ły działa w postaci Executive Order z 21 lutego 2022 r. wymierzonego w rosyjskie działania w regionach Donbasu i Ługańska (Executive Order on Blocking Property of Certain Persons and Prohibiting Certain Transactions With Respect to Continued Russian Efforts to Undermine the Sovereignty and Territorial Integrity of Ukraine, 2022). Te nie pozostają bez wpływu na przepływy metali szlachetnych pochodzenia rosyjskiego (Constable, 2022). A to z kolei oddziaływało na ich wycenę i dostęp- ność, co jest przedmiotem niniejszej analizy.
Pierwsze dni wojny spowodowały gwałtowne wzrosty cen palladu, którego jednym z największych globalnie producentów jest Rosja. Obok Republiki Południowej Afry- ki jest ona jedynym producentem palladu na taką skalę, dostarczając globalnie ok. 30% tego metalu w formie zrafinowanej i odpowiadając za 40% światowego wydo- bycia (De Carlo, Goodman, 2022). W Federacji Rosyjskiej zajmuje się tym przede wszystkim Nornickel (Norilsk Nickel). Co interesujące, w prognozach na 2022 r. spo- dziewano się wzrostu cen. Przyczyną miało być ustabilizowanie się dostaw chipów i unormowanie wolumenów produkcyjnych, choć nadal poniżej poziomów szczyto- wych poprzedzających 2020 r. (por. Wójtowicz, 2021). W rezultacie spodziewano się niezbilansowania podaży i popytu oraz konieczności użycia rezerw zmagazyno- wanych na giełdach czy w magazynach klientów i dostawców. To miało w rezultacie mieć przełożenie na konieczność zwiększenia jego produkcji (Leikin, 2022).
W 85% swoich zastosowań pallad jest używany w katalizatorach samochodo- wych, w celu zmniejszenia emisji spalin. Sektor charakteryzuje się jednak mode- lem dostaw just-in-time, którego założeniem jest brak generacji zbędnych kosztów w postaci przechowywania nadmiernych zapasów. Stąd też stosunkowo niskie stany magazynowe palladu u głównych konsumentów tego metalu. Ponadto pallad był nie- bezpośrednio ofiarą regulacji środowiskowych krajów rozwiniętych. Jego wycenie sprzyjało zaostrzenie przepisów, zmuszające producentów samochodów do umiesz- czenia jego większych ilości w układach spalinowych celem neutralizacji emisji. W perspektywie długoterminowej trend jest jednak przeciw palladowi. Główną przy- czyną był fakt, iż producenci pojazdów spalinowych są zachęcani i zmuszani poprzez wdrażane rozwiązania legislacyjne do przechodzenia w swojej produkcji całkowicie na pojazdy EV, vide unijne propozycje zakazujące produkcji pojazdów spalinowych od 2035 r. Dlatego też długoterminowo nie istniała konieczność zapewnienia więk- szych zapasów ani tym bardziej zwiększenia znacząco poziomów produkcyjnych. Ponadto kolejnym czynnikiem była wspomniana w poprzednim rozdziale chęć cięcia kosztów producenckich, wyrażająca się poprzez zastępowanie palladu tańszą pla- tyną. W związku z tym sektor producentów samochodów, a co za tym idzie pallad, silnie reagowały na problemy rynkowe w 2021 r. Wzrost popytu wynikający z post-
pandemicznego odbicia przełożył się na silne fundamenty cenowe dla palladu. Do- datkowo Nornickel został zmuszony do cięć produkcyjnych z powodu wypadków w swoich fabrykach. W rezultacie zwiększyło to cenę samego metalu, jednak gdy sektor samochodowy utracił część możliwości produkcyjnych z powodu braków pół- przewodników, zbiło to jego ceny do niższych pułapów (Pakiam, Yue Li, 2021).
Zarysowane fundamenty uległy zmianie w momencie wybuchu wojny. 24 lutego pallad zakończył co prawda poniżej cen rozpoczęcia sesji, jednak towarzyszyła temu znaczna zmienność cenowa, wypychająca jego cenę w górę i będąca prognostykiem dalszych ruchów. W przeciągu kilku dni zamieniła się ona w serię wzrostową (Patel, 2022). 7 marca w trakcie sesji dziennej pallad ustanowił historyczne szczyty cenowe na 3441 USD za uncję, choć zakończył dzień ponownie poniżej ceny otwarcia. Przy tej okazji udało się pobić dotychczasowy rekord cenowy z 2021 r. Sytuację funda- mentalną dla palladu można zatem określić jako rezultat będący efektem czynników opisanych wcześniej (LBMA Platinum and Palladium price data, 2022). To zostało dodatkowo pogłębione przez szok związany z rozpoczęciem wojny. Bardzo szybko kraje zachodnie wdrożyły przy tej okazji sankcje uderzające w przepływy towaro- we i kapitałowe z Rosji. Zablokowano przy tym praktycznie możliwość przelotów samolotów rosyjskich na lotniska europejskie. A to właśnie w ten sposób rosyjski pallad trafiał bezpośrednio do europejskich odbiorców. Efektem było załamanie się płynności. Posiadacze metalu fizycznego na giełdach surowcowych zdecydowali się go przetrzymywać, nie sprzedając ani nie wypożyczając. Był to scenariusz analogicz- ny do obserwowanego na rynku londyńskim prawie dwa lata wcześniej w kontekście złota, kiedy to wraz z pierwszą falą lockdownów zamknięto szwajcarskie rafinerie. Wówczas posiadacze wolumenów fizycznych zarabiali, nakładając na wypożycza- ny metal większe od standardowych premia. Uczestnicy rynku, którym brakowało metalu lub którzy nie byli w stanie uzupełnić wysokich, spowodowanych nagłym ruchem cenowym zabezpieczeń (margin calls), musieli zamykać swoje pozycje z często ogromną stratą. Pewne banki inwestycyjne, będące w posiadaniu pozycji krótkich, rolowanych przez lata, zostały w efekcie zmuszone do zamknięcia swoich oddziałów metali szlachetnych i wycofania się z London Bullion Market Association (dalej: LBMA) z powodu poniesionych strat. Analogicznie w marcu 2022 r. nastro- je wypowiadających się w mediach analityków i traderów rynku palladu działają- cych na LBMA i London Platinum and Palladium Market (dalej: LPPM) pozosta- wały minorowe. Krótkoterminowo spodziewano się kontynuacji silnych wzrostów cen i zmienności, długoterminowo natomiast ustabilizowania ich, jak tylko pierwszy szok sankcyjny minie a pośrednicy zaczną poszukiwać innych niż rosyjscy dostaw- ców (Hobson, 2022b).
W pewien niedosłowny sposób zastosowanie znajduje tu prawo Kopernika-Gre- shama mówiące, iż pieniądz lepszy pozostaje tezaurowany, a będzie się obracać pie- niądzem gorszej jakości (Serwiński, 2019). W tym kontekście na giełdach surowco- wych ekwiwalentem lepszego pieniądza stał się towar fizyczny, a gorszego – opcje, futures i przyrzeczenia dostaw. Warto nadmienić jako ciekawostkę, iż jest to zjawisko
doskonale znane od czasów wytworzenia systemów finansowych opartych na krusz- cu. Jednym z najefektywniejszych przykładów zatrzymania płynności był wielki kryzys monetarny XV w., który spowodował ustanie płynności finansowej pieniądza kruszcowego na większości kontynentu, wliczając w to ówczesne serce handlowe Europy, jakim była Wenecja (por. Wójtowicz, 2017).
Z powodu zakresu zmienności pallad był najjaskrawszym przykładem wojennych wzrostów dla kategorii metali szlachetnych. Warto opisać to zjawisko w postaci osobnego rozdziału. Zmienność cenowa z dnia rozpoczęcia wojny (24 lutego) była wyraźnie widoczna także na przykładzie pozostałych metali szlachetnych – platyny, srebra i złota. Jednak na lokalnych szczytach cenowych z 7–8 marca to właśnie pal- lad jako jedyny osiągnął nowe historyczne rekordy. Platynie i srebru zabrakło siły w momencie wzrostowym, a złoto, z wynikiem 2070 USD w trakcie sesji dziennej, otarło się o swoje nominalne szczyty cenowe z sierpnia 2020 r. W przypadku kró- lewskiego metalu to jednak nie tyle cena, co przepływy wydają się najbardziej inte- resujące.
Styczeń–kwiecień 2022 r. były dla zabezpieczonych złotem funduszy ETF (Ex- change Traded Funds) okresem zakupów, jednak to marzec 2022 r. okazał się okre- sem wzmożonego popytu na złoto (i srebro). Tylko w tym miesiącu 200 ton kruszcu trafiło w praktycznie równych proporcjach w ręce ETF-ów amerykańskich i europej- skich w ramach panicznej reakcji na wydarzenia. Klienci indywidualni i instytucjo- nalni chcieli zapewnić sobie zabezpieczenie w postaci lokowania kapitału w aktywa uznawane za defensywne, stąd też wzmożone zakupy. Z czasem pierwotny szok za- czął mijać, a rynki zaczęły wliczać wojnę i jej efekt w cenę aktywów. Rezultatem tego była następująca po opisanym szale zakupowym spokojna i gradacyjna wyprze- daż, w szczególności przeprowadzana przez fundusze amerykańskie. Ze względu na geograficzną bliskość teatru działań wojennych europejskie fundusze zachowały się początkowo znacznie wstrzemięźliwiej. Efektem był trzyprocentowy spadek akty- wów w posiadaniu funduszy ETF liczony rok do roku (Trendy podażowe i popytowe na złocie 2022 r., 2023) oraz trwająca kilka miesięcy wyprzedaż aktywów, która zo- stała zakończona dopiero w marcu 2023 r. w obliczu narastających problemów sek- tora bankowego.
Wybuch wojny i zachodzące od 2020 r. zmiany w przestrzeni finansowo-mo- netarnej spowodowały, że banki centralne kontynuowały i stopniowo przyspieszały rozpoczęty przeszło dekadę wcześniej trend zakupu złota. W przeciwieństwie do opi- sanych ETF-ów proces ten przyspieszył gwałtownie dopiero wraz z uspokojeniem i spadkami ceny, oraz zrozumieniem, że wojna potrwa jeszcze długo, a Ukraina nie upadnie w przeciągu kilku dni, jak planowała to Federacja Rosyjska. Rezultatem był rekordowy rok netto dla zakupu złota przez banki centralne (Trendy podażowe i po-
pytowe na złocie 2022 r., 2023). Należy tu jednak zaznaczyć, iż część danych zaku- powych nadal pozostaje niejawna, co budzi pewne kontrowersje. Z kolei w odniesie- niu do dostępnych danych rysuje się gigantyczna przewaga geograficznego wschodu. 28 lutego UE wprowadziła trzeci pakiet sankcji, który w kontekście przepływów metali szlachetnych wprowadzał zakaz transakcji finansowych z Centralnym Ban- kiem Federacji Rosyjskiej, zakaz wkraczania rosyjskich samolotów w przestrzeń po- wietrzną UE oraz korzystania ze znajdujących się na terenie krajów unijnych lotnisk. Pierwszy z wymienionych elementów miał przede wszystkim wymiar finansowy i tylko pośrednio dotyczył metali szlachetnych. Kolejny dotyczył głównej drogi, jaką jest dostarczany do producentów europejskich pallad (Timeline – EU restrictive me-
asures against Russia over Ukraine). Efekty opisano w poprzednim rozdziale.
W przeciągu kilku kolejnych dni, bo 3 marca 2022 r., ogłoszono w ramach trze- ciego pakietu sankcji odcięcie od systemu SWIFT głównych rosyjskich banków, m.in. handlujących i pośredniczących w handlu złotem. W tej liczbie należy wymie- nić VTB, Otkritie i Sberbank (Timeline – EU restrictive measures against Russia over Ukraine). Jednocześnie liczne międzynarodowe banki, rafinerie i spedytorzy przestali handlować rosyjskim kruszcem (EU measures following the Russian inva- sion of Ukraine, 2022).
Stabilność kursu rubla została przy tej okazji poddana silnym naciskom. Fakt jego ustabilizowania a zaraz potem nawet czasowego umocnienia można zawdzię- czać szefowej Banku Centralnego Rosji – Elwirze Nabiullinie – która przeprowadzi- ła skuteczną akcję czasowego powiązania ceny rubla oraz surowców ze stałą ceną złota. Był to jeden z elementów szerszej polityki monetarnej, której składowe miały doprowadzić do utrzymania przez większość 2022 r. stabilności kursu rubla i zablo- kowania ucieczki od rosyjskiej waluty. Oczywiście jest tylko zarys i nie obejmuje całego spektrum narzędzi dobrowolnych i przymusowych zastosowanych w celu za- blokowania odpływu kapitału z Federacji Rosyjskiej. Sama analiza stanu rosyjskiej gospodarki i waluty w obliczu sankcji to zagadnienia, którym można poświęcić osob- ne prace naukowe. Powyższe przytoczone jest w kontekście pokazania zastosowa- nia złota jako komponentu stabilizującego. Jednak należy w tym miejscu zaznaczyć również zaistnienie pewnego trendu. W obliczu braków, ograniczeń czy niemożności zakupu walut zachodnich, a także przy dużej różnicy oficjalnego i „ulicznego” kursu wymiany, Rosjanie realnie mieli i mają możliwość trzymania swoich oszczędności w dwóch aktywach powszechnych na rynku rosyjskim. Jednym jest rubel, drugim złoto, które zaczęto skupować masowo (Golubova, 2023). Poza próbą zapobieżenia utracie prywatnych możliwości nabywczych, należy wziąć pod uwagę również moż- liwe zadziałanie długoterminowego przekazu prezentowanego przez rosyjskojęzycz- ne media. Stanowi on miksturę „patriotycznego obowiązku” oraz pogardy wobec
„wszystkiego, co reprezentuje Zachód”.
Z początkiem kwietnia rosyjski bank centralny wznowił skup złota od banków działających w jego jurysdykcji, zrobił to jednak po ustalonej cenie 5 tys. rubli za
gram, mającej utrzymać się do 30 czerwca. W momencie obwieszczenia 1 USD kosztował ok. 100 rubli. Dla złota było to odpowiednio 62 USD za gram, co w prze- liczeniu powodowało silny arbitraż na korzyść rosyjskiej waluty. 5 tys. rubli za gram oznaczało wówczas 155 tys. rubli za uncję trojańską. Przy ówczesnym kursie dolara do rubla na poziomie 1:80, cena złota wynosiła w przeliczeniu ok. 1940 USD, pod- czas gdy cena spot międzynarodowa była niższa. Powiązanie zakończono 8 kwietnia w momencie osiągnięcia stabilizacji (Golubova, 2022). Był to wówczas jeden z wie- lu elementów kosztownych interwencji przeprowadzonych przez rosyjski bank cen- tralny. W rezultacie pozwoliło to Rosji przynajmniej częściowo zamortyzować silny i zauważalny początkowy szok gospodarczy spowodowany przedłużeniem „specjal- nej operacji wojskowej” i wprowadzaniem coraz ostrzejszych sankcji. Elwira Na- biullina – twórczyni mechanizmu ratującego rosyjskiego rubla przed skokową utratą wartości w pierwszych tygodniach wojny, została jesienią 2022 r. objęta sankcjami międzynarodowymi.
Rozważając eksport rosyjskich metali szlachetnych, należy poświęcić szczegól- ną uwagę Wielkiej Brytanii. To właśnie na terenie Londynu działają najważniejsze rynki obrotu metalami szlachetnymi, jakimi są LBMA, i LPPM oraz dedykowany metalom przemysłowym London Metal Exchange (dalej: LME). Moskwa pozosta- wała w 2021 r. 23. największym partnerem handlowym UK, a Londyn importował dobra warte 24,5 mld USD, mając przy tym silnie negatywny bilans handlowy. Pra- wie 80% powyższej liczby stanowiły właśnie metale szlachetne, ze szczególnie silną wagą złota. Najważniejszym odbiorcą rosyjskiego złota w 2021 r. była Wielka Bryta- nia, osiągając liczbę 15,3 mld USD importu w 2021 r. i odpowiadając za 88% całości eksportowego wolumenu (Saptarshi, 2022). Eksport rosyjskiej platyny przekraczają- cej 10 mld USD trafiał w 36% do Wielkiej Brytanii, a w dalszej kolejności do USA, Japonii, Niemiec, Chin i Włoch. Eksport srebra przekraczał 500 mln USD rocznie, z czego 44% kierowano do Wielkiej Brytanii. Innymi ważnymi klientami były tu USA i Indie. Przewaga Wielkiej Brytanii jako docelowego kierunku dla rosyjskich metali szlachetnych malała dopiero w przypadku palladu, kierowanego do USA, UK, Japonii, Niemiec i Chin via Hong Kong.
LBMA mogło sobie pozwolić na zdecydowane działania wobec Rosji, ponie-
waż miało to miejsce w świetle serii sankcji nakładanych przez rządy zachodnie. Ze względu na wagę rynku londyńskiego w globalnych przepływach metali szlachet- nych, tego typu decyzja nie została zapewne podjęta bez konsultacji z odpowiedni- mi organami. 7 marca został wstrzymany eksport srebra i złota z Rosji do Wielkiej Brytanii. Londyńska giełda LBMA poinformowała przy tej okazji o zawieszeniu do odwołania sześciu rosyjskich głównych rafinerii złota i srebra ze swojej prestiżowej listy Good Delivery (Good Delivery List Update: Gold & Silver Russian Refiners Su- spended, 2022). Były to Krastsvetmet, Novosibirsk Refinery, Uralelectromed, Mos- cow Special Alloys Processing Plant, PZCM oraz Shyolkovsky Factory of Secondary Precious Metals. Sztaby dostarczone przez powyższe podmioty przed 7 marca 2022 r.
i wpisane na stany magazynowe LBMA pozostawały legalne, jako będące już w za- pisach księgowych London Loco i Loco Swiss, a co za tym idzie, zapewne będące już przedmiotem zabezpieczenia licznych transakcji na rynku londyńskim.
Nie wiadomo przy tym, jaki procent złota zdeponowanego w skarbcach LBMA stanowią złote sztaby pochodzenia rosyjskiego. Powyższe można jedynie domniemy- wać. Z początkiem grudnia 2022 r. ujawniono, iż w przypadku 11 zapytanych fundu- szy inwestycyjnych działających na rynku LBMA udział ten może wynosić 7%, czyli w tym konkretnym przypadku 160 ton wartych z końcem 2022 r. 9 mld USD (Hobson, 2022a). Trzeba jednak zaznaczyć, iż nie wiadomo, jakie były kryteria wyboru fundu- szy i czy ta wartość odpowiada stanowi faktycznemu oraz średniej za ubiegłe lata ze względu na ciągłość międzynarodowych przepływów kruszcu, m.in. na linii Wielka Brytania – Szwajcaria wartość ta mogła ulec zmianie. Ponadto począwszy od marca 2022 r. uczestnicy rynku LBMA pozbywali się sztab wyprodukowanych w Rosji, nie ma zatem możliwości potwierdzenia czy te wartości można uznać za reprezentatywne. Z drugiej strony HM Treasury nie podjęłyby decyzji o blokadzie przepływowej, jeżeli miałoby to realnie zagrozić pozycji londyńskich rynków kruszcowych.
Ponieważ Comex czy Londyn poza ekspozycją na cenę oferują również możli- wość realizacji fizycznej dostawy, pytanie można by rozciągnąć na szerszy zakres in- stytucji prywatnych i państwowych korzystających z usług rynków metali szlachet- nych. Jednak ze względu na interesy komercyjne taka odpowiedź może nie zostać udzielona. Pewnego rodzaju wyjątkiem była tu Royal Mint (Brytyjska Mennica Kró- lewska), która w sierpniu 2022 r. zadeklarowała posiadanie w swoich wolumenach sztab rosyjskiego pochodzenia o wartości 40 mln USD, których pozbyła się do poło- wy marca 2022 r. (Hobson, 2022b). Nie mamy danych o rzeczywistych kosztach pro- dukcji np. złotych sztab, Suwerenów, Bestii Królowej i Brytanii, powyższej wartości nie można zatem osadzić w kontekście procentowym. Dodatkowo dane produkcyjne Mennicy Królewskiej są niejawne, a sam emitent, będąc o nie zapytany, odmawia udzielenia odpowiedzi, podpierając się Section 43 of the Freedom of Information Act (FOIA) w kontekście interesów komercyjnych (Odpowiedź mennicy brytyjskiej z dnia 27 maja 2022 r. na zapytanie wyrażone przez Kristaana Clarke, 2022).
Odpowiedzi na pytanie dotyczące udziału złota rosyjskiego pochodzenia pośród swoich „złotych” aktywów odmówiły również najważniejsze banki działające na rynku LBMA, takie jak JP Morgan, HSBC czy ICBC. Financial Conduct Authority, czyli organ nadzorczy dla rynku finansowego Wielkiej Brytanii również odmówił komentarza w tej sprawie. Co prawda LBMA wraz z bankami nadzorującymi rynek i skarbce z jej ramienia planują opracowanie listy numerycznej sztab pochodzenia ro- syjskiego w celu zapewnienia przejrzystości względem mechanizmów sankcyjnych (Hobson, 2022a). Ta pozostanie dostępna jednak tylko dla służb celnych i uczestni- ków rynku, pozostając poza dostępem publicznym.
Z przełomem marca i kwietnia weszły w życie pakiety sankcyjne dotyczące ogra- niczenia przepływu rosyjskich metali do Europy i Wielkiej Brytanii (EU measures
following the Russian invasion of Ukraine, 2022). Jako pierwsza ponownie zareago- wała Wielka Brytania, nakładając 35-procentowe cła na rosyjskie metale przemy- słowe. Powyższe bardzo szybko objęło srebro, pallad i platynę (Britain to increase tariffs on Russian platinum, palladium in new sanctions, 2022). LME wystosowało przy tej okazji nakaz – analogiczny w swoim wydźwięku do tego wprowadzonego 7 marca przez LBMA – zakazujący składowania w swoich magazynach rosyjskich metali, chyba że te trafiły tam przed 25 marca 2022 r. Do powyższych ograniczeń dołączył się LPPM, który dodał dalsze sankcje uderzające w Krastsvetmet i PZCM, choć początkowo nie wprowadził on żadnych sankcji względem rosyjskich rafine- rii (Palladium List, 2022). Efektywność powyższych pozostaje dyskusyjna. Źródła bliskie Norilsk Nickel potwierdziły, że decyzja LPPM ograniczy ich zdolność do sprzedaży metali bankom bullionowo-inwestycyjnym, ale pozostaje bez wpływu na sprzedaż kierowaną bezpośrednio do producentów np. sektora motoryzacyjnego, co stanowi główny trzon ich działalności.
Z początkiem kwietnia funkcjonuje zakaz importu nowych wolumenów złota i srebra na LBMA. W analogiczny sposób LME zawiesza handel nowymi wolu- menami pochodzenia rosyjskiego, w tym miedzią, aluminium i stalą. Pochodzące z Rosji pallad i platyna również trafiły na listę sankcyjną LPPM. Dotyczy to no- wych dostaw pochodzenia rosyjskiego i nie odnosi się do metali będących już na stanach magazynowych (Wallace, 2022). W teorii dawało to uczestnikom rynku możliwość uzyskania cenowego okienka arbitrażowego. Traderzy i kupcy działa- jący na rynkach Zurychu i Londynu dysponują bowiem możliwością wyboru wo- lumenu z uwzględnieniem kraju pochodzenia, w przeciwieństwie do uczestników rynkowych działających na amerykańskim Nymex i Comex. Korzystając z powyż- szego, liczni europejscy traderzy decydowali się na wybór metali alternatywnych do rosyjskiego palladu i platyny, spodziewając się ewentualnych problemów przy zbyciu lub dyslokacji sztab pomiędzy magazynami, albo też pojawienia się oskar- żeń, np. o obrót „krwawym metalem”. W równie interesujący sposób zareagowała Ameryka – w rezultacie obaw przed otrzymaniem rosyjskich sztab z Europy, palla- dowe futures na nowojorskich giełdach zostały wycenione przez uczestników rynku o ok. 30 USD niżej niż ich europejskie odpowiedniki. Sprawiało to, że metalu ro- syjskiego pochodzenia nie opłacało się wysyłać za Atlantyk, jako że sprzedawano by go ze stratą w porównaniu do cen na rynkach europejskich. W sytuacji oddol- nego ostracyzmu rosyjskich metali rynek londyński został zmuszony do wydania dodatkowych instrukcji poglądowych, prezentujących oznaczenia mennicze z Rosji oraz innych krajów używających cyrylicy. Miało to posłużyć ułatwieniu identyfika- cji w sytuacji, gdy liczni uczestnicy rynku starali się unikać produktów rosyjskich.
Pojawił się zatem interesujący mechanizm sankcjonowania prewencyjnego. W teo- rii zakupiony rosyjski metal można by przetopić w lokalnych mennicach i nadać mu nowe lokalne oznaczenia mennicze. W praktyce wiadomo było o przypadkach, gdzie rafinerie odmawiały takiego działania ze względów etycznych. W pierwszych miesiącach wojny rosyjskie złoto i inne metale szlachetne stały się w wielu miej- scach świata zachodniego rzeczywiście niechciane.
Tam, gdzie udział sektorowy Moskwy pozostawał zbyt duży, aby natychmia- stowo wypchnąć rosyjskie podmioty, traktowało się je niczym persona non grata. Nornickel – dostarczający m.in. pallad i platynę, pozostaje jednym z akredytowa- nych dostawców LME. Nie jest jednak objęty sankcjami przez żaden z londyńskich rynków metalowych, jako że nie ma realnej alternatywy zastąpienia dostarczanych przezeń surowców. LBMA zdecydował jednak, że w obliczu rosyjskiej inwazji na Ukrainę nie byłoby stosowne zatwierdzanie rejestracji giganta na swoją dorocz- ną konferencję poświęconą metalom szlachetnym, odbywającą się w październiku 2022 r. w Lizbonie (Spence, 2022).
Reakcja Londynu nie oznacza jednak, że europejski sektor samochodowy miał i mógł podążyć jej śladem. W tej sytuacji mowa o największym bezpośrednim pra- codawcy sektorowym na kontynencie i choć poturbowanym silnie przez pandemię koronawirusa i braki półprzewodnikowe, nadal o znacznie wyższej kapitalizacji niż londyńskie rynki metali. Kraje UE w samym marcu 2022 r. sprowadziły 164 tys. un- cji trojańskich palladu, podczas gdy w marcu rok wcześniej było to 90 tys. uncji trojańskich. Dla porównania, przez cały 2021 r. do Wielkiej Brytanii trafiło zaledwie 31 tys. uncji palladu (Europe scrambles for palladium as Russia threatens supply, 2022). Przyczyną zwiększonych zakupów była oczywiście niepewność dotycząca przepływu surowca w przyszłości. Podobne zjawisko obserwowaliśmy w drugiej po- łowie 2022 r. w aspekcie ropy oraz paliw, kiedy to starano się sprowadzić zwiększone wolumeny tanich paliw z Rosji w kontekście nadchodzących ograniczeń importo- wych. W obliczu nakładania sankcji na pallad i platynę rosyjskiego pochodzenia, przemysł europejski odkrył wagę czterech problemów stanowiących wyzwanie na najbliższe lata:
Rosja i RPA odpowiadają za większość globalnej podaży palladu. RPA jako najważniejszy liczący się producent jest w stanie wypełnić powstałą po odcię- ciu Rosji lukę zaopatrzeniową. Może to zrobić w przeciągu pięciu lat, zakłada- jąc przy tym zachowanie stabilności politycznej, ekonomicznej, energetycznej i finansowej kraju, wsparte przez kapitałowy napływ inwestycyjny. Tymcza- sem w 2022 r. kraj borykał się ze wszystkimi wymienionymi problemami, do których dochodziły dodatkowo wyczerpywanie zapasów i bieżące problemy operacyjne górników. W rezultacie RPA zmniejszyła dostawy palladu na ryn- ki w 2022 r. (Reid, 2022), a podobne ograniczenia będziemy obserwować na rynku platyny.
Rosja może korzystać z sieci pośredników w Turcji, republikach azjatyckich czy Chinach. W rezultacie łańcuch zaopatrzeniowy przesunie się na wschód.
Oczywiście uderzy to w rosyjskie finanse, jednak rykoszetem również w od- biorców końcowych. W łańcuchu zaopatrzeniowym pojawiają się w ten spo- sób następni pośrednicy, co powinno mieć przełożenie w zwiększonej cenie końcowej. Zjawisko piwotu na wschód jest już zauważalne – od czerwca 2022 r. zwiększyły się znacząco wolumeny importu palladu via Chiny (China’s palladium imports from Russia rise to a record high, 2022). Jednocześnie Nor- nickel zapowiedział „zwrot na wschód” w związku z wylistowaniem rosyj- skich rafinerii przetwarzających jego produkty z listy dostawców na LPPM.
Sankcje na Rosję mogą spowodować nałożenie dodatkowego premium pro- ducenckiego przy zakupie palladu z RPA, czy też z krajów, które stały się odbiorcami metalu rosyjskiego, takich jak Chiny. Może to wpłynąć negatyw- nie na europejski rynek motoryzacyjny pod względem dostępności metalu, ale i jego konkurencyjności cenowej wobec innych podmiotów. Tego typu zjawisko jest powodem, dla którego giganci motoryzacyjni rozważają coraz częściej zakup udziałów producentów metali, tak aby zapewnić sobie tańsze ceny i dostawy (Attwood, 2023). Biorąc pod uwagę inną specyfikę produk- cyjną obu sektorów oraz przeszłe analogie historyczne, wydaje się to posu- nięciem ryzykownym.
W odniesieniu do cen palladu i metali przemysłowych importowanych z Fe- deracji Rosyjskiej, europejskie cła 35% zwiększają koszt produkcji jednostki finalnej, jaką jest samochód. Alternatywne źródła pozyskania metali są nie- liczne i wykorzystują sytuację, w jakiej znajdują się producenci europejscy, zwiększając premia sprzedażowe. Nie jest to również ostateczny stan rzeczy, bowiem USA z końcem pierwszego kwartału 2023 r. rozważają cła 200%, m.in. na rosyjskie aluminium oraz podwojenie dotychczasowych 35% na inne metale, w tym pallad, do poziomu 70%. Będzie miało to wpływ na kondycję sektorów używających tego typu surowców zarówno w Europie, jak i USA. Będzie można uznać to również jako czynnik inflacyjny. W założeniu powin- no to wpłynąć na odbiorców metali, aby ci szukali alternatyw rynkowych. Zapewne w większości przypadków uda się je znaleźć czy to na rynkach lo- kalnych, czy też zagranicznych, jednak po cenach z dużą marżą producencką. Docelowo powinno wpłynąć to negatywnie na zyski rosyjskich producentów, jednak ów efekt będzie uzyskany znacznym kosztem.
Powyższe należy śledzić w powiązaniu ze zmianami zachodzącymi na euro-
pejskim rynku samochodowym. Wszystkie nowe pojazdy osobowe zarejestrowane w 2021 r. muszą w pełni spełniać normy Euro 6d, co doprowadziło do dwucyfro- wego wzrostu średniego wolumenu palladu i innych metali w katalizatorach. Śred- nia zawartość palladu w pojazdach napędzanych benzyną w USA również wzrosła w 2021 r., dzięki surowym przepisom federalnym Tier 3. Jednocześnie dużo mówi się o możliwości zastąpienia palladu przez platynę, co było już wspomniane w ni- niejszej analizie. Jednocześnie w sytuacji wysokiej inflacji i utrzymujących się wy-
sokich kosztów życia obserwujemy zmniejszanie się popytu na finalne produkty sektora motoryzacyjnego. Zmniejsza się jednocześnie popyt na potrzebny wolumen palladu. Rynek dokonuje zatem rebilansowania, choć ma to miejsce kosztem pracow- nika (Niespotykana sytuacja na rynku palladu. Na horyzoncie jednak kłopoty, 2022). Powyższe działania wymierzone w dostawców rosyjskich spotkały się oczywiście ze zrozumieniem ze strony sektora recyklingu metali szlachetnych z RPA i Amery- ki Północnej, które są naturalnymi beneficjentami próbującymi wypełnić podażową lukę powstałą po wyłączeniu rosyjskich przepływów.
Co interesujące, wysokie ceny i problemy podażowe w dużej mierze przesłoni- ły wagę dekretu podpisanego 15 kwietnia przez prezydenta USA Joego Bidena, za- kazującego osobom z USA włączania się w transakcje związane ze złotem, w które zaangażowany jest bank centralny Rosji, Narodowy Fundusz Bogactwa tego kraju lub rosyjskie Ministerstwo Finansów. Międzynarodowe rozwinięcie tegoż zostało zaimplementowane z końcem 2022 r.
Inicjalne działania sankcyjne przeprowadzone w szczególności na gruncie brytyj- skim i unijnym wytworzyły szok podażowo-popytowy na rynkach metali szlachet- nych. Początkowe paniczne reakcje cenowe zostały uspokojone, co było naturalną konsekwencją wliczenia trwania wojny w cenę produktów. Jednocześnie wytworzy- ło to silny nacisk na europejski sektor motoryzacyjny, najpierw w postaci zakłóceń w dostawach towarowych, a następnie w postaci cenowej. Należy przy tym zazna- czyć, iż zagadnienie braków przemysłowych metali szlachetnych nie zostało w pełni rozwiązane i najprawdopodobniej będzie nawracać w niedalekiej przyszłości.
Gwałtowność wprowadzanych sankcji zaskoczyła Rosję, która liczyła na bły- skawiczny sukces tzw. operacji specjalnej i kontynuację przepływów, jednak tym ra- zem na podstawie polityki faktów dokonanych. Porażka tego podejścia i będące jego konsekwencją zmiany przepływowe oraz konieczność wykorzystania złota w formie stabilizującej rubla spowodowały konieczność skierowania części przepływów poza Europę, albo do Europy przy wykorzystaniu pośredników w postaci pośredniczących jurysdykcji. Całościowo przyczyniło się to do znacznego pogorszenia rosyjskiego bilansu płatniczego. Rosja jest bowiem jednym z czołowych producentów m.in. złota, platyny palladu, ropy naftowej i gazu ziemnego, a wpływy z eksportu metali szlachetnych (w rozumieniu: palladu, platyny, złota, srebra, z wyłączeniem kamieni szlachetnych) stanowiły w 2021 r. ok. 6,5% towarowych wpływów eksportowych, stanowiąc jedną z najważniejszych kategorii wpływów budżetowych, zaraz po wę- glowodorowych.
Zagadnienie to było kontynuowane i opisane szerzej w Zarządzaniu mechani- zmami sankcyjnymi wprowadzonymi przez kraje G7 na przepływy rosyjskich metali szlachetnych w kontekście wojny w Ukrainie (lipiec – grudzień 2022 r.).
2022 Precious Metals Forecast Survey (2022), https://cdn.lbma.org.uk/downloads/ Publications/2022/LBMA-Annual-Precious-Metals-Forecast-Survey-2022. pdf [dostęp: 04.03.2023].
Attwood J. (2023), Goldman Warns Carmakers Against Buying Miners: It Always End in Tears, https://www.bloomberg.com/news/articles/2023-03-01/ goldman-warns-carmakers-acquiring-miners-might-end-in-tears [dostęp: 04.03.2023].
Britain to increase tariffs on Russian platinum, palladium in new sanctions (2022), https://www.reuters.com/world/uk/britain-increase-tariffs-russian-platinum
-palladium-new-sanctions-2022-05-08/ [dostęp: 12.02.2023].
China’s palladium imports from Russia rise to a record high (2022), https://www. mining.com/chinas-palladium-imports-from-russia-rise-to-a-record-high/ [dostęp: 13.02.2023].
Constable S. (2022), Ukraine War Upends Global Commodities Prices, https:// www.barrons.com/articles/russia-ukraine-oil-natural-gas-prices-grain-me- tals-51671753424 [dostęp: 16.02.2023].
Cox D. (2017), Management Accounting; Costing, Osborne Books, Londyn.
De Carlo S., Goodman S. (2022), Russia, Palladium and Semiconductors, https:// www.usitc.gov/publications/332/executive_briefings/ebot_russia_palla- dium_and_semiconductors.pdf [dostęp: 13.02.2023].
EU measures following the Russian invasion of Ukraine (2022), https://taxation-cu- stoms.ec.europa.eu/customs-4/international-affairs/eu-measures-following
-russian-invasion-ukraine_en [dostęp: 13.02.2023].
Europe scrambles for palladium as Russia threatens supply (2022), https://www. automotivelogistics. media/trade-and-customs/europe-scrambles-for-palla- dium-as-russia-threatens-supply/43189.article [dostęp: 12.02.2023].
Executive Order on Blocking Property of Certain Persons and Prohibiting Certa- in Transactions With Respect to Continued Russian Efforts to Undermine the Sovereignty and Territorial Integrity of Ukraine (2022), https://www. whitehouse.gov/briefing-room/presidential-actions/2022/02/21/executi- ve-order-on-blocking-property-of-certain-persons-and-prohibiting-certain
-transactions-with-respect-to-continued-russian-efforts-to-undermine-the- sovereignty-and-territorial-integrity-of-ukraine/ [dostęp: 12.02.2023].
Golubova A. (2022), Russia’s central bank scraps gold buying at fixed price for ‘ne- gotiated price’ after ruble returns to pre-invasion levels, https://www.kitco. com/news/2022-04-08/Russia-s-central-bank-scraps-gold-buying-at-fixed
-price-for-negotiated-price-after-ruble-returns-to-pre-invasion-levels.html [dostęp: 13.02.2023].
Golubova A. (2023), Russians buy record amount of gold bullion in 2022, https:// www.kitco.com/news/2023-01-12/Russians-buy-record-amount-of-gold
-bullion-in-2022.html [dostęp: 13.01.2023].
Good Delivery List Update: Gold & Silver Russian Refiners Suspended (2022), ht- tps://www.lbma.org.uk/articles/good-delivery-list-update-gold-silver-rus- sian-refiners-suspended [dostęp: 12.02.2023].
Hobson P. (2022a), London gold body creates database of Russian bullion bar, ht- tps://www.reuters.com/markets/commodities/london-gold-body-creates-da- tabase-russian-bullion-bars-2022-12-02/ [dostęp: 16.02.2023].
Hobson P. (2022b), Gold investors face bind over bars from tarnished Russia, https:// www.reuters.com/markets/europe/gold-investors-face-bind-over-bars-tar- nished-russia-2022-08-01/ [dostęp: 16.02.2023].
LBMA Platinum and Palladium price data (2022), https://www.lppm.com/da- ta/#c=pd&y=2022&t=daily [dostęp: 13.02.2023].
Leikin I. (2022), Palladium rally does not remove questions about the future, https:// www.rough-polished.com/en/analytics/125779.html [dostęp: 16.02.2023].
Nagarajan S. (2022), From coffee and crude oil to lithium, commodities had a stellar 2021. Here are the top 10 best-performers of the year, https://markets.busi- nessinsider.com/ news/ commodities/best-performing-commodities-2021-e- nergy-supply-chain-bottlenecks-lithium-price-2021-12 [dostęp: 21.02.2023].
Niespotykana sytuacja na rynku palladu. Na horyzoncie jednak kłopoty (2022), ht- tps://www.wnp.pl/hutnictwo/niespotykana-sytuacja-na-rynku-palladu-na
-horyzoncie-jednak-klopoty,404359.html [dostęp: 13.02.2023].
Odpowiedź mennicy brytyjskiej z dnia 27 maja 2022 r. na zapytanie wyrażone przez Kristaana Clarke (2022), https://www.whatdotheyknow.com/request/ num- ber_of_gold_silver_and_platin#incoming-2048215 [dostęp: 18.03.2023].
Pakiam R., Yue Li Y. (2021), Palladium Is Poised for a Rebound After Being 2021’s Worst Metal, https://www.bloomberg.com/news/articles/2021-12-22/the- only-way-is-up-for-worst-performing-major-commodity-of-2021 [dostęp: 13.02.2023].
Palladium list (2022), https://www.lppm.com/palladium-list/ [dostęp: 13.02.2023]. Patel B. (2022), Palladium tops $3,000/oz as supply fears grow, gold jumps over 1%,
https://www.reuters.com/markets/europe/gold-gains-after-russia-attacks-eu- ropes-largest-nuclear-plant-2022-03-04/ [dostęp: 12.02.2023].
Reid H. (2022), Amplats CEO says carmakers looking for palladium after Russia sanctions, https://www.reuters.com/business/autos-transportation/amplats- ceo-says-carmakers-looking-palladium-after-russia-sanctions-2022-04-06/ [dostęp: 13.02.2023].
Saptarshi R. (2022), What’s happening to Russian gold?, https://www.aljazeera.com/ economy/2022/7/19/whats-happening-to-russian-gold [dostęp: 12.02.2023].
Serwiński A. (2019), Serwiński: Pieniądz, Kopernik, inflacja i fikcja, https://mises. pl/blog/ 2019/03/21/serwinski-pieniadz-kopernik-inflacja-i-fikcja/ [dostęp: 12.02.2023].
Sierakowska D. (2016), Świat surowców, Trend Edukacja Finansowa, Warszawa.
Spence E. (2022), Russian Mining Giant Told It’s Not Welcome at Gold Industry Bash
(2022), https://www.mining.com/web/russian-mining-giant-told-its-not-wel-
come-at-gold-industry-bash/ [dostęp: 12.02.2023].
Timeline – EU restrictive measures against Russia over Ukraine, https://www.con- silium.europa.eu/en/policies/sanctions/restrictive-measures-against-rus- sia-over-ukraine/history-restrictive-measures-against-russia-over-ukraine/ [dostęp: 25.02.2023].
Trendy podażowe i popytowe na złocie 2022 r. (2023), https://www.metalmarket. eu/pl/blog/trendy-podazowe-i-popytowe-na-zlocie-2022r-1676982055.html [dostęp: 3.03.2023].
Wallace J. (2022), Palladium and Platinum Prices Jump After London Market Blocks Russia-Made Precious Metals, https://www.wsj.com/livecover- age/russia-ukraine-latest-news-2022-04-08/card/palladium-and-plati- num-prices-jump-after-london-market-blocks-russia-made-precious-met- als-h7Ue50Q9ShLyCi62aHJv [dostęp: 13.02.2023].
Wójtowicz B. (2017), Historia Pieniądza Kruszcowego cz. IV. Europejskie Średnio- wiecze, http://www.bogaty.men/historia-pieniadza-kruszcowego-cz-iv-euro- pejskie-sredniowiecze/ [dostęp: 2.03.2022].
Wójtowicz B. (2021), Wojna półprzewodnikowa to bomba z opóźnionym zapłonem, https://crn.pl/artykuly/wojna-polprzewodnikowa-to-bomba-z-opoznionym
-zaplonem/ [dostęp: 16.02.2022].
Summary
Management of sanction mechanisms introduced by G7 countries on Russian precious metals flow in the context of the war in Ukraine – February–June 2022
This article offers an in-depth look at the impact of sanctions on precious metals flows from Russia. At the same time, it attempts to answer questions on the effectiveness of the sanction mechanisms.
This article begins by contextualizing the events. The macroeconomic conditions and market events taking place in 2021 and earlier are noted. These impacted on the stability of logistics and commodity flows. As a result, there was market tightness and local shortages or delays. In addition, price movements of precious metals are presented along with an explanation of what fundamental factors caused markets to price these assets in such way.
The subsequent part of the article describes extreme price movements in precious metals in response to the outbreak of war in Ukraine. This is done with reference to palladium, whose price movements were the strongest.
Later in paper, the author focuses on the price movements and flows of the spring period, when it was known that the war would not end in an immediate Russian victory but would develop into a long-term conflict. This was a period of increased investment purchases, which weakened over time. In this context, an analysis is made of the flows of Russian gold into the London metal markets. At the same time, reference is made to the effect of the first sanction mechanisms implemented by the UK and the European Union and the attempt to stabilise the rouble with gold.
However, outrage at the Russian made onslaught also affected the precious metals market. The result was a bottom-up ostracisation of Russian-originating metals by the precious metals markets in London and USA. However, Russia’s position as a supplier of metals is very strong, and therefore this type of action is problematic to execute in the palladium and platinum markets, especially in regards to the potential impact on the automotive sector.
The conclusion indicates that the first months of the war took the Russian side by surprise and Western governments implemented sanctions quickly. However, these not only hit the finances of the Russian Federation but also, indirectly, the European industrial sector that has been plagued for several years by rising costs and problems sourcing components.