KULTURA I WYCHOWANIE NR 2(26)/2024
Akademia Humanistyczno-Ekonomiczna w Łodzi e-mail: jerzy_kozakiewicz@wp.pl
https://doi.org/10.25312/kiw.26_jek
Streszczenie: Przełamywanie barier, pokonywanie własnych ograniczeń jest udziałem każdego z nas. Nie każdy zdaje sobie jednak sprawę, że są wśród nas ludzie, którym – choć są w zasadzie zdrowi – pokonywanie owych barier przychodzi ze szczególnym tru- dem. Nazywani są różnie: fajtłapami, ciapami czy dźwięcznie – po angielsku – clumsy. Nie są chorzy, tylko ich mózgi (z powodów opisanych poniżej) działają nieznacznie inaczej. Potykają się bez powodu, ciągle im coś wypada z rąk, źle reagują na określone dźwięki, smaki, zapachy. Czasem przez to krzyczą i uciekają, wzbudzając niezdrową ciekawość ga- wiedzi. Muszą oni przez to mierzyć się z niezrozumieniem, ostracyzmem społecznym, czasem z brakiem akceptacji nawet wśród najbliższych. Szkoła, a później praca zawodowa stają się przez to dla nich wyjątkowo trudnym wyzwaniem. Są to osoby z zaburzeniami integracji sensorycznej, a niniejszy artykuł jest próbą zbadania i przedstawienia, w jaki sposób radzą sobie oni w środowisku szkolnym i w trakcie kariery zawodowej.
Słowa kluczowe: integracja sensoryczna, transgresja, rozwój, rozwój zawodowy
Zaburzenia integracji sensorycznej we wszystkich zbadanych (i tych jeszcze nie do końca poznanych) odmianach stanowią dla rozwijającego się, młodego człowieka problem; pewnych rzeczy nie zrobi, nie wykona prostego ćwiczenia, mimo że z pozo- ru fizycznie nic mu nie dolega, a jego stan psychiczny również nie odbiega od normy. Nauka w szkole i późniejsza nauka zawodu oraz kariera zawodowa ujawnią istniejące
* Jerzy Kozakiewicz – pedagog i coach z ponad trzydziestoletnim doświadczeniem. Obszary zainteresowań: coaching, mentoring, doradztwo zawodowe, edukacja szkolna, alternatywne metody nauczania, uczenia się i wspierania rozwoju.
zaburzenia, a niezrozumienie ich przez rówieśników i nauczycieli może stać się źró- dłem poważnych trudności. Wielu uczniów i dorosłych, którzy zostali dotknięci owym zaburzeniem, wspomina lata szkolne i początki kariery zawodowej jako kosz- mar – czas, który kojarzą ze złym taktowaniem, prześladowaniem, niezrozumieniem ze strony rówieśników i nauczycieli, ciągłym napotykaniem granic niemożności.
Każdy człowiek, na pewnym etapie swojego życia, staje przed trudnym wybo- rem – musi zdecydować o swoim przyszłym zawodzie. W obecnych czasach nie jest to, jak bywało dawniej, wybór na całe życie, lecz nie ujmuje to wagi podjętym decy- zjom. Przed szczególnie trudnym zadaniem stają wtedy osoby z zaburzeniami inte- gracji sensorycznej, posiadający ograniczenia takie, których nie posiadają ich „zdro- wi” rówieśnicy.
Celem badań, opisywanych w niniejszym artykule, było zbadanie i dokonanie charakterystyki rozwoju zawodowego osób z zaburzeniami integracji sensorycznej i oddziaływania owych zaburzeń na decyzje podjęte w sprawie wyborów ścieżki ka- riery zawodowej. Badanymi są osoby dorosłe, u których zdiagnozowano zaburzenia sensoryczne: 3 kobiety i 1 mężczyzna w wieku od 36 do 48 lat, o zróżnicowanym wy- kształceniu, wywodzące się z różnych środowisk. Jako metodę badań wybrano stu- dium indywidualnego przypadku, realizowaną przy pomocy wywiadu otwartego, który przeprowadzono według przygotowanych dyspozycji.
Do człowieka dociera całe mnóstwo wszelakich bodźców, których źródłem są zjawi- ska fizyczne: temperatura, światło, ruch, różne dźwięki, kształty, drgania, grawitacja, przestrzeń… Zjawiska te odbieramy poprzez posiadane przez każdego z nas narządy zmysłów: oczy, uszy, czujemy dotyk czy ciepło. Otrzymujemy informacje dotyczące stanu naszych ciał, ich ruchu i położenia w stosunku do ziemi. Naukowcy obliczyli, że codziennie dociera do nas około 34 gigabajtów danych – to odpowiednik 100 tysięcy słów1. Integracja sensoryczna to taka organizacja bodźców, która umożliwia później- sze ich wykorzystanie. Mózg człowieka musi je uporządkować, jeśli mamy się poru- szać, uczyć, zachowywać w sposób produktywny. Gdy bodźce przepływają w sposób dobrze zorganizowany, czy też zintegrowany, mózg może je wykorzystać do tworzenia percepcji i zachowań, a także uczenia się. Gdy jest zdezorganizowany – życie zaczyna przypominać korek w godzinach szczytu2.
Mózg czerpie informacje o otaczającej nas rzeczywistości za pomocą wyspecja- lizowanych systemów sensorycznych. Prawidłowe ich funkcjonowanie jest podstawą
1 A. Fedorowicz, Jak wpływają na nas gigabajty danych, które pochłaniamy każdego dnia?, https:// www.focus.pl/artykul/mozg-przeladowany-jak-wplywaja-na-nas-gigabajty-danych-ktore-pochla- niamy-kazdego-dnia [dostęp: 30.01.2023].
2 J.A. Ayers, Dziecko a integracja sensoryczna, Harmonia Universalis, Gdańsk 2005, s. 21.
właściwej percepcji otoczenia i prawidłowego reagowania na sygnały ze środowiska zewnętrznego i wewnętrznego. Jesteśmy przyzwyczajeni do zawężania postrzegania świata do informacji wzrokowych czy słuchowych, a rzeczywistość jest o wiele bar- dziej skomplikowana. Aby powstała właściwa percepcja otaczającej rzeczywistości, mózg musi nauczyć się opracowywać informacje ze wszystkich zmysłów jednocześnie, by tworzyć wielowymiarowy obraz tego, co się wokół dzieje3. Tworzy go na podstawie nie tylko bodźców wzrokowych czy słuchowych, lecz także dotykowych (czucie po- wierzchniowe i głębokie, propriocepcja), węchowych, smakowych, rejestruje i prze- twarza ruch i siłę grawitacji. Poznajemy świat poprzez zmysły; odbieramy sygnały przez odpowiednie, przeznaczone do tego celu narządy: oczy, uszy kubki smakowe, lecz brak patologii w ich anatomicznej budowie i prawidłowe w sumie działanie nie zapewnia jeszcze sprawnego ich wykorzystania. Ważniejsze od tego, czy jakiś bodziec wywoła pewną reakcję organizmu człowieka, czy wpłynie na nasze zachowanie, jest to, w jaki sposób mózg przetworzy dostarczony do niego sygnał. Czy reakcja ta bę- dzie konstruktywnym działaniem, czy stanie się zaburzeniem je utrudniającym, zale- ży od bardzo złożonego mechanizmu, który został nazwany integracją sensoryczną. Właściwie rozpoznane i opracowane bodźce stanowią podstawę dla wielu procesów ruchowych, związanych z postawą ciała, równowagą, napięciem mięśniowym czy o ruchami. Od nas najbardziej zależy, czy uda się pewne wrodzone zaburzenia inte- gracji sensorycznej przezwyciężyć, pokonać, czy wręcz „przekuć” i zmienić ograni- czenia w talenty. W tym te, które staną się niezmiernie pomocne w życiu codziennym i karierze zawodowej.
Zaburzenia integracji sensorycznej są wynikiem zaburzeń procesu samoaktuali- zacji – poprzez narządy zmysłów mózg nieustannie czerpie dane ze środowiska ze- wnętrznego i wewnętrznego człowieka, przetwarzając je i aktualizując. Mózg wywa- rza pełny, spójny i jednorodny obraz otaczającej nas rzeczywistości. Dezorganizacja tego procesu niesie ze sobą wiele negatywnych skutków. Może być ona spowodowana nieprawidłową rejestracją, modulacją i organizacją wejściowych bodźców sensorycz- nych4. Według Jean Ayres zaburzenia przetwarzania sensorycznego to:
dyspraksja rozwojowa,
zaburzenia percepcji wzrokowej kształtu i przestrzeni oraz funkcji wzrokowo-
-ruchowych,
obronność dotykowa,
deficyt przedsionkowy i posturalny obejmujący integrację obu stron ciała, róż- nicowanie prawo–lewo, przekraczanie linii środkowej ciała i obustronnej ko- ordynacji ruchowej,
deficyt w różnicowaniu wzrokowym figury i tła,
deficyt funkcji słuchowych i językowych5.
3 Z. Przyrowski, Integracja sensoryczna. Teoria, diagnoza, terapia, EMPIS, Warszawa 2019 s. 35.
4 Tamże, s. 66.
5 Z. Przyrowski, Integracja sensoryczna…, dz. cyt., s. 110.
Józef Kozielecki zauważył, że historia człowieka jako gatunku i jako jednostki to dzieje nieustannych prób przekraczania granic, pokonywania ograniczeń – fizycz- nych i poznawczych. Transgresją nazwał wychodzenie poza to, czym jednostka jest i co posiada6. Wyróżnił on dwa podstawowe rodzaje transgresji: indywidualną, która występuje w sytuacjach, gdy jednostka intencjonalnie wychodzi poza to, czym jest i co posiada (rozszerza terytorium, dokonuje wynalazków, tworzy) oraz transgresja zbiorowa, której przedmiotem są działania masowe, podejmowane przez grupy, ruchy społeczne i społeczeństwa7. Ostatecznie określił cztery podstawowe rodzaje transgre- sji – „cztery światy”:
materialną – „ku rzeczom” – dotyczy poszerzania granic terytorialnych, zwięk- szenia produkcji materialnej lub wynalazków technicznych ułatwiających ży- cie ludziom,
społeczną – „ku innym” – często zwana też interpersonalną, może dotyczyć za- chowań prospołecznych, ale też tylko zwiększeniu władzy nad innymi osobami,
symboliczną – „ku symbolom” – polega na tworzeniu nowej wiedzy w różnych dziedzinach, na przykład nauce czy sztuce,
własnego Ja – „ku sobie” – która dotyczy wszelkiego samorozwoju danej jed- nostki8.
Poniżej przedstawię poddane analizie historie życia osób badanych, które uka- zują, z jakimi problemami borykają się osoby dorosłe z zaburzeniami integracji sen- sorycznej, a także jak przełamują pojawiające się ograniczenia i podejmują działania transgresyjne.
Pani Jedynka jest kobietą w wieku 48 lat. Posiada wykształcenie wyższe magisterskie (filologia angielska), licencjat (pedagogika, specjalność coaching); studia podyplo- mowe: organizacja i zarządzanie oświatą, neurodydaktyka, lider oświaty; w trakcie: studia magisterskie uzupełniające (pedagogika o specjalności doradztwo zawodowe i personalne z mentoringiem). Pani Jedynka pracuje jako nauczycielka języka an- gielskiego.
Zdiagnozowane zaburzenie:
dyspraksja obejmująca motorykę dużą, co się przejawia wpadaniem na przed- mioty; „czasem nie potrafię zmieścić się we framudze drzwi, nawet jeśli mają 90 cm; chodzi tu o trudność oceny odległości”;
6 J. Kozielecki, Koncepcja transgresyjna człowieka…, dz. cyt., s. 44.
7 Tamże, s. 11.
8 Tamże, s. 50–52.
zaburzenia posturalne, które są zaburzeniami równowagi, na przykład utrud- niona jazda na rowerze, czy wchodzenie po drabinie. „Sprawia mi trudność wejście na schody ruchome i zejście ze schodów ruchomych. To jest moment newralgiczny, w którym potrafię się zachwiać i muszę się czasami przytrzy- mać poręczy. Podobnie przy wsiadaniu lub wysiadaniu z pojazdu typu pociąg, tramwaj, czy autobus”;
nadwrażliwość słuchowa – dźwięki nieswoiste dla danego miejsca wywołują irytację, rozdrażnienie, a czasem wręcz fizyczny ból.
Zapytana o przyczyny owych zaburzeń, wymieniła:
„jestem wcześniakiem urodzonym w 8 miesiącu”;
„deprywacja sensoryczna przez pierwszych sześć miesięcy życia: inkubator, następnie długotrwałe przebywanie w szpitalu”;
„jako dziecko do szóstego roku życia dieta, ponieważ organizm nie wytwarzał koniecznych enzymów trawiennych, większość przyjmowanych pokarmów miała konsystencję półpłynną lub papkowatą, nie mogłam jeść owoców i wa- rzyw ze skórką”.
Sięgając w przeszłość, do najstarszych wspomnień, skarżyła się na przedszkolan- kę, która „nigdy nie powinna pracować z dziećmi”. Była zmuszana do jedzenia jabłek ze skórką, choć zalecenia lekarskie jej tego zabraniały. Nie mogła znieść dźwięku roz- gryzanej skórki. Zmuszana kijem do jedzenia, zbuntowała się i uciekła z przedszkola. Edukację wczesnoszkolną w szkole podstawowej Jedynka wspomina dobrze: „miałam bardzo fajną wychowawczynię, pozwalała mi na przerwach zostawać w klasie, w ciszy i spokoju”. Pierwszy raz o swojej przyszłości pomyślała w przedszkolu: „naśladując tatę, który był biologiem, chciałam zostać nauczycielką. Sadzając w ławkach wszystkie swoje lalki i misie, prowadziłam dla nich lekcje”. Po raz pierwszy dano jej odczuć, że nie jest taka jak inni w szkole podstawowej: „nie potrafiłam przejść po równoważni, bałam się piłki – unikałam jej łapania, uciekałam przed nią”. Nauczyciel, zamiast za- uważyć problem, ośmieszał ją publicznie. Nie lubiła, co zrozumiałe, zajęć WF, za to lubiła pozostałe przedmioty: matematykę, fizykę, polski. Historii nie, „bo trzeba było zapamiętać mnóstwo dat”. Lubiła też plastykę „za przyczyną rewelacyjnej nauczy- cielki, która zachęcała nas do artystycznej ekspresji, nie wytykała błędów”. Szkolne sympatie i antypatie praktycznie nie uległy zmianie do końca szkoły podstawowej, choć z powodu większych trudności wyniki nie były już tak dobre. Pojawiło się za to zamiłowanie do języków obcych. W szkole średniej WF przestał być koszmarem, ponieważ pojawiło się więcej osób z problemami ze sprawnością fizyczną. Strach przed grami zespołowymi utrzymał się do tej pory – „nie uczestniczę, z obawy przed śmiesznością, w treningach nauczycielskiej drużyny siatkówki w mojej szkole”.
W podstawówce nie była osobą popularną wśród rówieśników i nauczycieli, po- nieważ szkoła była nastawiona na sukcesy sportowe, a „ja nie byłam w stanie przynieść laurów szkole w żadnej dyscyplinie”. W trudnych chwilach wspierał ją tato, a mama raczej w niej doszukiwała się przyczyn złego traktowania. Odnajdywała się w grupie,
bo pomagali jej w tym rówieśnicy, głównie akceptując jej niedoskonałość – „ich ak- ceptacja przełożyła się na samoakceptację”. Wyrobiła sobie opinię dobrej uczennicy, więc nauczyciele raczej ją lubili, bo „nie sprawiałam trudności”. W szkole średniej nauczyciele okazali się świetnymi pedagogami i ludźmi wielkiej klasy. „Od początku nakłaniali nas do rozwijania zainteresowań. We mnie obudziła się pasja do języków obcych, choć w tamtym czasie niewiele z tego wynikało, choć starałam się to jakoś wykorzystać. Plany nauczycielskie zawiesiłam na kołku” – mówiła. Jej porażki w szko- le to głównie lekcje WF, uciekała z nich poprzez zwolnienia od rodziców i lekarskie.
Ja właściwie nie miałam porażek w szkole. Jeśli chodzi o takie aspekty eduka- cyjne, to tutaj się nic takiego nie działo. Pamiętam tylko, jak w drugiej klasie z matematyki dostałam 3+. Patrzyłam na kartkę, na której widniała ocena 3+. To było dla mnie kompletną porażką, bo do tej pory miałam same piątki. Suk- cesy? Niczego wielkiego nie osiągnęłam.
Stwierdziła, że satysfakcję sprawiały jej sukcesy edukacyjne, zwłaszcza te, w które wkładała wiele wysiłku. „Brałam udział w olimpiadach i konkursach przedmiotowych. Uzyskiwałam wysokie lokaty”. Sukcesem było też odnalezienie się w gronie rówieśni- ków, „dowartościowywało mnie też to, jak byłam postrzegana przez nauczycieli”. Już w przedszkolu zauważyła, że jest inna. Lekarz rodzinny podejrzewał, że „coś jest nie tak, ale twierdził, że i tak cudem jest moje przyjście na świat i do trzeciego roku mo- jego życia mówili, że będę osobą upośledzoną umysłowo – tak się to wtedy nazywało”. Gdy rówieśnicy jeździli na rowerkach – ona używała dla zachowania równowagi kółek dodatkowych. „Wstydziłam się, że nie potrafię jak inni zachować równowagi, to był ten moment, gdy zdałam sobie sprawę, że ze mną jest coś inaczej”. Do dzisiaj nie zaakcep- towała swoich ograniczeń; stwierdziła, że „najbliżej akceptacji byłam po wykonaniu dla mnie diagnozy sensorycznej”. Z niechęcią i wrogością spotkała się w szkole podsta- wowej, chociaż bardziej widziała swoją sytuację jako wystawianie na śmieszność – „to bolało najbardziej” – stwierdziła. Motywację do działania nie zawsze udawało się zna- leźć – „w sporcie byłam totalnie zdemotywowana. Moją ucieczką była literatura – czy- tanie uwalniało mnie z zaklętej wieży, jaką było niewspółpracujące ciało i dawało sporą wiedzę ogólną, co przekładało się na sukcesy w szkole” – powiedziała. Sukcesy motywo- wały, a znalezienie pasji w postaci języków obcych motywowało jeszcze bardziej.
Pierwszą jej pracą zarobkową były udzielane w czasie studiów korepetycje, potem była praca w szkole, która organizowała kursy językowe dla dzieci wiejskich. Później- sza praca, już za poważniejsze pieniądze, związana była ze znajomością języków ob- cych – praca na zastępstwo w korporacji poskutkowała propozycją stałego zatrudnie- nia. Nie zmieniała często pracy, lecz rezygnując z dobrze płatnej posady w korporacji, realizując marzenia z dzieciństwa, została nauczycielką angielskiego w gimnazjum. Ucząc, podjęła się także pełnienia funkcji kierowniczych w szkole:
Zaczęłam pracę jako nauczycielka języka angielskiego i ten zawód wykonuję do dzisiaj, z trzynastoletnią przerwą na pełnienie obowiązków kierowniczych
w szkole. Tyle, że nawet gdy powierzono mi funkcję dyrektora szkoły, to przede wszystkim byłam nauczycielką. Tak to czułam.
Za największy sukces w karierze uważa zrealizowane liczne projekty współpra- cy międzynarodowej, a za porażkę uważa pełnienie roli dyrektora szkoły: „Mimo, że pełniona przeze mnie rola dyrektora szkoły była dobrze postrzegana w środowisku, to musiałam zrezygnować. Kosztowało mnie to zbyt wiele…” O przekraczaniu barier mówi niechętnie, wspomina długotrwałą naukę jazdy na rowerze i złamaną rękę. In- nym przykładem podanym przez Jedynkę był zdany egzamin na Prawo Jazdy, bardzo trudny przy częstych błędach w ocenie odległości i myleniu stron. Marzy o nauczeniu się choć kilku kroków tanecznych:
Moim marzeniem jest zatańczyć walca. To strasznie deprymujące, gdy nie po- trafi się zrobić na parkiecie choćby kilku podstawowych kroków. Z ogromną obawą myślę o Studniówce mojej klasy za cztery lata. Jak ja sobie poradzę? Wy- dawałoby się, że praca nauczyciela nie wymaga umiejętności tańca, a mnie te moje ograniczenia jednak dopadają.
Jej ograniczenia, jak stwierdziła, nie pozwoliły jej na rozwój w niektórych dzie- dzinach, lecz „nie trzeba dążyć do wszystkiego za wszelką cenę”. Powiedziała także:
Najczęściej moje porażki wynikały z absolutnego niezrozumienia samej siebie. Czy to, do czego dążę, jest naprawdę moją potrzebą, czy nie wynika czasem z ja- kiegoś „owczego pędu”. Wiem, jakie mam ograniczenia i staram się za bardzo nie wychodzić poza nie, bo zazwyczaj kończy się to fiaskiem lub co najmniej konsumuje taki nakład energii, że nawet jeśli odnoszę sukces, to takim kosztem, że to, co zdobyte wbrew sobie i własnym możliwościom, wcale nie cieszy.
Za 10–15 lat widzi się na pracowitej (z przymusu ekonomicznego) emeryturze.
Na pytanie, czy jest szczęśliwa, odpowiedziała: „Raczej bywam, niż jestem”.
Pani Dwójka jest kobietą w wieku 45 lat, aktualnie pracuje jako księgowa. Wykształ- cenie: wyższe magisterskie (ekonomia); w trakcie: studia trzeciego stopnia. Jej zabu- rzenia to:
dyspraksja – trudność w ocenianiu odległości, co powoduje też kłopot z plano- waniem poszczególnych ruchów, odtwarzaniem ich („nie umiem tańczyć, nie mam prawa jazdy);
zaburzenia posturalne – „z trudnością zachowuję równowagę na rowerze, nie jeżdżę na łyżwach, rolkach itp.”;
zaburzenia modulacji – nadreaktywność słuchowa;
„w niewielkim stopniu wykazuję również zaburzenia modulacji o charakterze poszukiwania czuciowego”.
O przyczynach zaburzeń powiedziała: „urodziłam się jako wcześniak poprzez ce- sarskie cięcie (ciąża była zagrożona z powodu konfliktu serologicznego). W okresie noworodkowym i niemowlęcym przebywałam w inkubatorze, jako dziecko byłam kilkukrotnie hospitalizowana”.
Na pytanie o wydarzenia z przeszłości odpowiedziała:
…nie lubię wracać do wspomnień ze szkoły podstawowej, do której chodziłam. Po diagnozie, jak się dowiedziałam, że nie jestem jakąś tam świruską, łatwiej mi wracać pamięcią to tamtych chwil. Moi rodzice przeprowadzili się na wieś i mój koszmar się skończył – tam moje zaburzenia były inaczej postrzegane, nikt mnie nie wyśmiewał. Każdego ucznia traktowano jako kogoś wyjątkowe- go, z troską i zrozumieniem. Rówieśnicy nigdy nie nazywali mnie fajtłapą. Do- strzegali, że jestem inna, ale nie wytykali mnie palcami. Wtedy też nauczyłam się śmiać z samej siebie. Nabrałam dystansu, choć niepokoiło mnie, że nie wie- działam, dlaczego jestem inna. Teraz jest mój moment rozkwitu. Wróciłam na studia, jestem na urlopie wychowawczym. To mój czas.
Jako dziecko chciała zostać baletnicą, chodziła z mamą na przedstawienia, potem starała się naśladować ruchy tancerek. Rodzice, widząc, że taniec sprawia jej przyjem- ność, zapisali ją do ogniska muzycznego. „Nie chodziłam jednak długo na zajęcia. Szybko się zniechęciłam” – stwierdziła – „bo moje ciało nie chciało mnie słuchać, jak kazano mi powtarzać ruchy, kroki”. Po raz pierwszy dano jej odczuć, że nie jest taka, jak inni właśnie podczas zajęć z tańca:
Po pierwszych próbach widziałam niezadowolenie w oczach pani, która pro- wadziła zajęcia taneczne. Na początku próbowała mnie poprawiać. Pokazywa- ła kilka razy kroki i ruchy. Potem dała za wygraną. Przychodziłam na zajęcia, przebierałam się w strój i nakładałam baletki, a potem siedziałam na ławeczce, bo instruktorka uznała, że nie mam talentu do tańca i ćwiczyła z innymi dzieć- mi. Dopiero po miesiącu mama zorientowała się, że nie ćwiczę. Po zajęciach rozmawiała długo z panią instruktorką i już nigdy więcej nie pojechałyśmy na lekcje baletu. Moje ciało pokonało mnie po raz pierwszy.
Zwrócono uwagę na jej zaburzenie w szkole podstawowej, ale nikt nie próbował dociekać przyczyn takiego stanu. Z etykietą kujona spędzała czas czytając i dużo się ucząc. Najbardziej lubiła matematykę, stwierdziła: „To był i nadal jest mój świat. Licz- by nie oceniają i dają pewny grunt pod nogami, którego nie chce mi zapewnić moje ciało. Wychowanie fizyczne to ból i upokorzenia”. Nie uważała się za osobę zbyt po- pularną i towarzyską:
w mieście wyrzucono mnie poza margines, byłam ciamajdą i kujonem. Na wsi stałam się najmądrzejszą uczennicą w klasie, lubianą i akceptowaną. W liceum i na studiach ponownie nie byłam zbyt popularna, bo nie lubiłam głośnych imprez, koncertów. Nie potrafię tańczyć, więc unikałam dyskotek. Hałas jest bodźcem nie do zniesienia. Postrzegano mnie jako osobę nietowarzyską, która tylko siedzi z nosem w książkach, a ja chciałam wyjść do ludzi, ale nie potrafi- łam sama siebie pokonać.
Nie wypracowała metod radzenia sobie w nowym środowisku. Tam, gdzie po- strzegano ją tylko przez pryzmat zaburzeń, nie miała szansy się odnaleźć. „Tak mam do dzisiaj” – stwierdziła. Niedoszła baletnica myślała o zostaniu architektem, lecz ba- rierą nie do pokonania był rysunek. W liceum dokuczała jej samotność.
Drzwi mojego pokoju wygłuszałam kocem i czytałam książki, uczyłam się. Moim sukcesem były wyniki w nauce, nauka naprawdę sprawiała mi przyjem- ność. Na urodziny dostałam walkmana i to był świetny sposób, by odciąć się od otaczającej rzeczywistości. Słuchałam muzyki klasycznej i dzięki temu blo- kowałam irytujące dźwięki z otoczenia. Na studiach w akademiku włączałam suszarkę lub odkurzacz, żeby się odciąć.
Na studiach nie traktowano Dwójki gorzej, raczej stała się dla innych „niewidzial- na”. Opowiadała, że dokoła niej było więcej osób z różnymi fizycznymi problemami, więc specjalnie się nie wyróżniała. Wcześniej, w szkole podstawowej, rówieśnicy i na- uczyciele poniżali ją, przez co stała się osobą wycofaną, z poczuciem niższości.
Swoje ograniczenia zaczęła zauważać na wspomnianych już lekcjach baletu, ale nigdy nie zaakceptowała swojej „inności”. Przez całe życie poddawała się swoim ogra- niczeniom i zawsze wybierała ucieczkę jako sposób obrony:
Dopiero jak po serii głupich urazów moja lekarka uzmysłowiła mi, że mogą one wynikać z zaburzeń sensorycznych stałam się inną osobą. Zdaję sobie sprawę, że nie wszystko jest w moim zasięgu, ale wydzieram mojemu ciału po kawałku kolejne ograniczenia. Mam odwagę, by się nie poddawać. Wiem, że to co się ze mną dzieje, ma konkretne podłoże. To nie jest moja wina. Nie muszę się źle oceniać. Wzrosło moje poczucie własnej wartości. Potrafię zawalczyć o siebie i swoje marzenia.
Sposobem na porażki była nauka – sukcesy je przesłaniały, przesłaniały też nie- spełnione marzenia. Brak świadomości swoich ograniczeń zniechęcał do walki, wy- muszał rezygnację. Pierwsza praca pojawiła się zaraz po studiach ekonomicznych – została zatrudniona w dużej korporacji początkowo jako członek zespołu, potem jako samodzielna księgowa. Nigdy nie zmieniała pracy, w tej czuła się bezpiecznie. Awansowała w ramach jednej firmy, ceniąc w swojej pracy porządek i przewidywal- ność: „Jak pod koniec dnia nic mi się nie żarzy na czerwono w moich tabelkach, to czuję spokój. To, że mogę opanować chaos mnie napędza. Dyryguję liczbami, a one są posłuszne”. Za porażkę uważa teraz niezdecydowanie i stagnację – wieloletnią pracę w jednej firmie. Obecnie jednak rozważa zmianę pracy, pracowała ze studentami i co- raz bardziej przekonuje się do ważnych dla siebie decyzji, a świeżo zdobyta samoświa- domość daje jej motywację do zmian. Za sukces uważa podjęcie decyzji o rezygnacji z posady w korporacji.
Wcześniej nie było mnie na to stać. Przez lata bałam się podejmować ryzyko. Zawsze przestraszona i stłamszona, niewidzialna, niezauważalna. Kiedyś mi ta moja przezroczystość odpowiadała, bo oznaczała, że nikt się ze mnie nie śmiał, nie poniżał. Lepiej było nie być wcale, niż stać się obiektem drwin.
Nigdy nie starała się walczyć, zawsze uciekała. Powiedziała: „Pokonałam trud- ności i własne ograniczenia, bo bardzo mi na tym zależało, zdanie na prawo jazdy nadal jest poza moim zasięgiem, choć próbowałam”. Chciałaby nauczyć się tańczyć, rozważała zapisanie się na lekcje yogi. Żałuje, że zrezygnowała z tańca: „straciłam wiele cennego czasu w niewiedzy. Gdybym wcześniej wiedziała, co mnie ogranicza, z czego to wynika, to mogłabym o siebie zawalczyć”. W przyszłości widzi się w pracy, wśród studentów. Czuje, że może liczyć tylko na siebie; to wynika z jej doświadczeń. Na pytanie, czy czuje się szczęśliwa, Dwójka odpowiedziała: „Tak, zdecydowanie tak”.
Pani Trójka jest kobietą w wieku 48 lat, z wykształceniem średnim zawodowym: „je- stem z wykształcenia kucharzem, ukończyłam też szkołę pomaturalną – dietetykę”. Aktualnie pracuje jako dietetyczka i intendentka. Zdiagnozowano u niej: zaburzenia modulacji pod postacią nadwrażliwości słuchowej, jest ono bardzo silne i czasem ograniczające codzienne funkcjonowanie; poza tym zdiagnozowano w niewielkim zakresie podreaktywność dotykową. Etiologia zaburzenia: „urodziłam się jako wcze- śniak poprzez cesarskie cięcie, ciąża była podtrzymywana”.
Pani Trójka sygnalizowała negatywne emocje, jakie towarzyszyły powrotowi do dzieciństwa w trakcie wykonywania zadań przygotowawczych. Wspominała rodzi- ców, którzy otaczali ją bezwarunkową miłością i żal do szkoły, która nie umiała jej zaakceptować: „miałam nauczanie indywidualne, bo w szkole mnie nie chcieli z po- wodu mojego zaburzenia. Hałas to dla mnie ból”. Jej najwcześniejsze wspomnienia nie były dobre, wiązały się ze szkołą:
Najgorszy był dla mnie szkolny dzwonek. Nie mogłam znieść tego dźwięku. Pamiętam, jak kilka razy zasłaniałam uszy, zamykałam oczy i wrzeszczałam na całą szkołę, aż do utraty tchu. Nie pozwalałam nikomu do mnie podejść, kopa- łam i gryzłam. Dopóki nie rozpoczęłam nauki indywidualnej w domu, to ten czas był dla mnie nieznośny. Bardzo źle go wspominam. Inne dzieci patrzyły na mnie, a ja się wstydziłam. Nauczyciele mnie upokarzali, nazywając świruską i wariatką.
Od wczesnych lat dziecinnych chciała zostać kucharką i została nią, nie miała in- nych planów.
Bawiłam się w przygotowywanie przyjęć dla lalek, bo nie miałam dla nikogo innego. Nie miałam przyjaciół. Chodziłam też do szkółki niedzielnej w naszej Wspólnocie Protestanckiej, ale to jest w innym mieście, więc z innymi dziećmi widywałam się raz w tygodniu. One mnie w domu nie odwiedzały. Potem, jak trochę podrosłam, to gotowałam w domu. Uczyłam się od mamy i babci.
Jej „inność” zauważono już w „zerówce”, hałas jej bardzo przeszkadzał, a przez jej gwałtowne reakcje inne dzieci unikały jej: „Nikt się nie chciał bawić z taką nienor-
malną”. Nauczyciele nie traktowali jej źle, bardziej doskwierała jej samotność, brak kontaktu z rówieśnikami. Jako że miała nauczanie indywidualne, kontakt z klasą mia- ła tylko w trakcie zajęć warsztatowych. Koledzy akceptowali ją i szanowali za dużą wiedzę i umiejętności, mówiła:
Na warsztatach była nas mała grupa i często trzeba było pracować razem. Współpracować. Każdy był odpowiedzialny za konkretny odcinek. Tak jak to jest na kuchni. Nie można sobie samemu coś tam robić, trzeba razem w grupie. To mi się dobrze udawało, bo moje koleżanki i koledzy widzieli, że mogą się ode mnie czegoś nauczyć, bo byłam dobra w tym co robiłam. Czasami nasza technolog zostawiała kuchnię pod moją komendą. Te osoby, co były w mojej grupie, to były zainteresowane gotowaniem, dlatego chciały się czegoś nauczyć. Byłam dla nich autorytetem. Także moja metoda to dzielenie się swoją wiedzą i umiejętnościami.
Przez całe życie chciała zostać kucharką i dokonała tego. Na początku nauczyciele i uczniowie się z niej śmiali, ale potem szanowali i stawiali za wzór, czuła się w szkole spełniona i szczęśliwa. Świadomość zaburzeń i płynących z nich ograniczeń pojawiła się wcześnie:
od razu widziałam, że jestem inna; od czasu jak poszłam do zerówki, bo żadne dziecko nie wrzeszczało i nie kopało zatykając uszy. Akceptacja przyszła z dia- gnozą zaburzeń. Zrozumiałam, co ogranicza mnie i moje dziecko. Moją córkę skierowano na badania i teraz cały czas ma terapię, a ja się dowiedziałam, że nie jestem i nigdy nie byłam wariatką.
Motywacje do działania czerpała z pasji, którą było gotowanie, nie miała i nie po- trzebowała innych źródeł. Otaczali ją spokojni i wyrozumiali ludzie, więc czas szkoły stał się czasem szczęśliwym. Pierwszą pracę podjęła „na kuchni w internacie, gdzie było spokojnie i cicho”. Jak stwierdziła – lubiła te pracę. Zmieniła ją z przyczyn nieza- leżnych od siebie:
Jak zlikwidowali internat, to się przeniosłam z tymi samymi osobami, co praco- wałam do DPS. Najpierw jako kucharka, a teraz jestem intendentką i dietetycz- ką, bo ukończyłam szkołę pomaturalną. Jeszcze myślę, żeby może studiować pedagogikę. Mogłabym z mieszkankami na kuchni robić zajęcia terapeutyczne.
Na pytanie o dalsze plany odpowiedziała: „Ja dopiero zaczynam, jeszcze nie po- wiedziałam ostatniego słowa. Myślę o tym, żeby uczestniczyć w terapii mieszkanek DPS, bo one chętnie do mnie zaglądają do kuchni”. Praca daje jej wiele satysfakcji, nie ma poczucia porażki. O przekroczeniu – w jej pojęciu – niemożliwych do pokonania barier opowiadała tak:
Kiedyś pójście do dużego supermarketu, czy galerii handlowej było nie do prze- kroczenia. Zaczęłam chodzić, jak wprowadzili godziny dla autystyków. To jest czas bez muzyki i reklam. Jest w miarę cicho. Raz spróbowałam zostać w sklepie dłużej, ponad te godziny dostosowane dla osób wrażliwych i dałam radę. Teraz
najczęściej biorę zatyczki do uszu, ale mogę już robić zakupy o każdej porze. Przestałam się bać, że nie opanuję się i narobię sobie wstydu, zacznę krzyczeć, albo się kulić w kącie albo coś. Byliśmy też z córką w Energylandii. Moja córka też ma zaburzenia sensoryczne, ale nie tak silne jak ja. Obie w słuchawkach wygłuszających świetnie się bawiłyśmy. Można teraz dostać takie kolorowe, one wyglądają jak zwykłe słuchawki do muzyki i nic nie podpada, a można ko- rzystać z miejsc, co się wydawały niedostępne.
Nie uważa, że zaburzenia integracji sensorycznej zamknęły jej jakieś ścieżki roz- woju zawodowego, „na niektóre rzeczy trzeba było tylko poczekać dłużej”. Porażki na- uczyły ją, „żeby się nie poddawać, bo coś, co teraz jest niemożliwe, za chwilę może się zmienić. Trzeba próbować, krok za krokiem. Tylko, żeby tak myśleć, to potrzebowałam się dowiedzieć, co ze mną nie tak. Od diagnozy zaburzeń jestem innym człowiekiem”. Za 10–15 lat widzi siebie jako „fajną babcię. Chciałabym się jeszcze z czymś zmierzyć, pójść na koncert. Jak wytrzymałam w wesołym miasteczku, to pewnie w filharmonii też dam radę. Jakieś rozwiązanie znajdę. Nie takie to inne”. Na pytanie, czy czuje się szczęśliwa, odpowiedziała: „Tak po prawdzie nigdy o tym nie myślałam, ale chyba tak”.
Pan Czwórka to mężczyzna w wieku 45 lat. Wykształcenie: wyższe (kulturoznawstwo), studia podyplomowe pedagogiczne. Aktualnie pracuje jako: sternik – motorzysta, skipper żeglugi śródlądowej w jednej osobie, prowadzę barkę ładunkową – kontene- rową. Jego zaburzenie to nadwrażliwość dotykowa będąca skutkiem ciąży zagrożonej. W trakcie wykonywania zadań przygotowawczych zwrócił uwagę na trudności emocjonalne ze wspominaniem szkoły podstawowej: „Trudno było mi się uwolnić od stygmatyzującej mnie etykietki. Łatwo było wskazać, co dało mi niezłego kopa w rozwoju – szkoła średnia i rzeka, żeglowanie”. Jego najstarsze wspomnienia wiążą
się z zaburzeniem, opisał je w następujący sposób:
Mam nadwrażliwość dotykową. Z tego wynika moja wybiórczość pokarmowa. W zerówce dzieci jadły drugie śniadanie, a ja uchodziłem za niejadka. Kom- pletnie nic przez cały dzień nie jadłem. Moje wspomnienie dotyczy tego, jak siedzę przy stoliku w sali, inne dzieci jedzą kanapki z pasztetem, a ja modlę się, żeby ten pasztet zniknął z mojego talerza. Zmuszano mnie do jedzenia, co koń- czyło się wymiotami. Wzywali mamę do szkoły. Były jakieś problemy, szkoła twierdziła, że mama mnie głodzi, bo byłem prawdziwym chucherkiem. Miałem niską wagę, byłem niski i chudy, do tego anemia. Ja przez cały dzień nic nie ja- dłem. W domu piłem tylko mleko. Mam też nadwrażliwość na dotyk – nie cier- pię „gryzących” ubrań. Wrzeszczałem, jak mama kazała mi zakładać rajstopki. Pociąłem niechcący kilka ubrań wycinając metki, bo drapią.
Po raz pierwszy dano mu odczuć jego „inność” już w zerówce, gdzie więcej czasu spędzał pod kroplówką niż w szkole. Zauważono jego niedomagania:
Byłem chorowity i słaby z powodu mojej wybiórczości pokarmowej. Nie bawi- łem się z chłopakami, nie grałem w piłkę. Inni od razu zauważyli, że jestem słabszy, byłem bity i poniżany przez rówieśników. Nie potrafiłem się postawić chłopakom dużo wyższym i silniejszym ode mnie. Nauczyciele podczas podzia- łu na grupy umieszczali mnie z dziewczynkami, bo taki słabeusz. Można sobie wyobrazić, jak się wtedy czułem. Nikt mnie nie chciał w drużynie, bo nie szło mi bieganie za piłką.
W szkole radził sobie słabo:
Nauka kiepsko mi szła. Ja jestem DDA. W domu nie było warunków, żeby się uczyć. Ojciec pił, był agresywny, wrzeszczał. Uciekałem do wujka Stasia, mieszkał w sąsiednim bloku. Tylko, że wrzaski ojca rozlegały się po całym osie- dlu i u wujka też ciężko było się skupić. Bałem się o mamę. Najbardziej chy- ba lubiłem przyrodę, potem biologię. Moim odkryciem w siódmej klasie była fizyka. Pochłonęło mnie. W technikum żeglugi fizyka była moim ulubionym przedmiotem. Lubiłem też język polski, bo przyjemność sprawiało mi czytanie książek. Nie mogłem jednak liczyć na dobre oceny. Nauczycielka mnie niespra- wiedliwie traktowała. Kiedyś napisałem opowiadanie koleżance. Ona dostała piątkę, a ja za podobną pracę 3–.
Wybierając zawód, wybierał pomiędzy „kolejówką”, a Technikum Żeglugi Śródlą- dowej, wybrał żeglugę i nie żałował później swojego wyboru; był realizacją jego pasji. Traktowano go wtedy jak wszystkich innych, nie czuł się dyskryminowany. Umiał gotować, więc przynosił do szkoły swoje produkty. To był jego sposób na popularność w szkole. „Już wtedy byłem wegetarianinem i to było taką ciekawostką dla innych. Zdecydowanie nie powodem do wyśmiewania jak w podstawówce. Umiałem goto- wać, przynosiłem do szkoły wyżerkę, a w technikum chłopacy byli zawsze głodni. Byłem popularny przez te moje dostawy jedzenia”. Ze swoich ograniczeń zdał sobie sprawę w szkole podstawowej, swój problem i jego rozwiązanie opisał w następują- cy sposób:
Stwierdzono, że skoro mój ojciec jest alkoholikiem, to mama z pewnością mnie zaniedbuje, nie karmi, nie troszczy się, nie dopilnuje i dlatego byłem takim sła- bym niejadkiem, skazanym na częste pobyty w szpitalu z powodu anemii. Nie nadawałem się do gry w piłkę, byłem blady i kruchy. Wymiotowałem, jak tylko ktoś wmusił we mnie kęs jedzenia. Kto miałby polubić takie dziwne rzygają- ce dziecko? Nikt nie szukał przyczyn mojej odmowy jedzenia, a ja widziałem, jak wiele ograniczeń mnie blokuje. Nie potrafiłem się przezwyciężyć i zacząć
„normalnie” jeść. To było nie do przezwyciężenia i nadal jest. Moja wybiór- czość pokarmowa dotyczy pewnej określonej tekstury jedzenia. Takie potrawy jak mięso, czy wszelkie budynie, przeciery, kaszka, kremy – nie jestem w stanie wziąć do ust. Taką konsystencję mają zazwyczaj dania dla małych dzieci. Ja tego nie mogłem jeść. Kiedyś, jak miałem chyba osiem lat, poszedłem z wujkiem Stasiem na jego działkę. Dał mi do spróbowania paprykę prosto z krzaka, po- tem inne świeże warzywa, owoce. Musiał mnie powstrzymać, bo chciałem to wszystko pochłonąć. Tak mi to smakowało, a przede wszystkim było chrupiące,
miało pożądaną teksturę. Nikt wcześniej, ani lekarze, ani mama, nie wpadli na to, że ja nie mogę wziąć do ust takiej papki jak pasztet, twarożek, czy inne przecierki. Jak mi dano surowe warzywa, to oszalałem! Potem kiedyś w domu wziąłem sobie z kuchni jabłko i buraka. Siedziałem sobie w fotelu i chrupałem. Przyszła mama i zabrała mi buraka. Stwierdziła, że mi go ugotuje i zetrze, bo się pochoruję od takiego surowego. No i papki nie chciałem już ruszyć. Zaczą- łem podjadać surowe warzywa, jak nikt nie patrzył. Potem „gotowałem” już sam – warzywne dania zazwyczaj na surowo, żadnego puree, czy innych mu- sów. Zniknęła anemia i sam czułem się zdrowszy. Jako dziesięciolatek funkcjo- nowałem już w miarę normalnie, ale łatki dziwnego, obrzydliwego, wymiotują- cego dzieciaka, który na nic nie ma siły, się nie pozbyłem.
Nauczyciele odsuwali go od zabaw z powodu anemii, dzieci nie chciały się z nim bawić. „Raz ze szkoły zabrała mnie opieka społeczna, bo nauczycielka świetlicy po- wiadomiła milicję, że mama mnie truje. Poszła fama o mnie, że pochodzę z jakiegoś chorego domu. To odsunęło skutecznie ode mnie inne dzieci”. Odnajdywał motywa- cję do nauki i pracy w swojej modelarskiej pasji, to było też jego miejsce ucieczki. Zbudował sobie model miasteczka w skali modelu kolejki. Pochwalił się swoją pracą dopiero kumplom z technikum, budząc podziw i zdumienie. Pierwsza praca nie była jego wymarzoną, musiał jak najszybciej wyprowadzić się z domu, więc zatrudnił się w firmie składającej okna, gdzie przepracował trzy lata. Wynajął mieszkanie w podłej dzielnicy Torunia i podjął studia, całkowicie przypadkowo wybrał kulturoznawstwo. Tylko po to, żeby mieć licencjat konieczny do realizacji marzenia o pływaniu. O tam- tym okresie opowiadał tak:
Znalazłem pracę na barce na Wiśle, ale żeby do końca życia nie być tym od łopaty musiałem skończyć chociaż licencjat. Tamta barka była na ładunki syp- kie, ciągły brud w ładowni. Wyglądałem jak górnik po szychcie. Ukończenie studiów dawało szansę uprawnień sternika i skippera – firmy zachodnie nie powierzą barki 750 ton do prowadzenia bez wykształcenia, a o takiej zawsze marzyłem.
Po ukończeniu studiów znalazł pracę w niemieckiej firmie, gdzie powierzono mu barkę śródlądową i od kilku lat pływa po rzekach Europy. Motywacji do pracy nie musi poszukiwać, wynika to z jego pasji. Tak o tym opowiada:
Moja praca sprawia mi po prostu przyjemność. Barkę śródlądową, kontene- rowca prowadzi się w pojedynkę. Najczęściej jestem zupełnie sam, czasami, jak moja Agnieszka ma trochę wolnego, zabiera się ze mną. Wtedy na barce są też nasze koty. Mam spokój, ciszę, praca jest dość przewidywalna, ale nie nudna. Nawigowanie wymaga bardziej doświadczenia niż szukania kreatywnych roz- wiązań.
Za zadanie przekraczające możliwości, a jednak wykonane, uważał zdobycie pracy na barce. Opowiada o tym w taki sposób: „Jak armator zobaczył moją mikrą posturę, to zwątpił. Miał przed sobą dokumenty pokazujące, jak wiele godzin wypły- wałem na Wiśle i na szkoleniowym statku, ale nie mógł uwierzyć, że dam sobie radę
fizycznie. Trudne dzieciństwo nadal jest widoczne w mojej aparycji. Przekonałem mojego potencjalnego szefa, że moja przyszła praca, to bardziej „Tetris” niż siłowe zmagania”. To jest także jego największy, życiowy sukces, nie myśli o przekraczaniu kolejnych granic. Jego zaburzenia zostały zdiagnozowane dopiero, jak poznał swoją przyszła partnerkę, która okazała się terapeutką. Nie odczuwał, że jego zaburzenia pozamykały mu ścieżki rozwoju, nigdy nie myślał w ten sposób. „Trudno mi się od- naleźć w dużej grupie ludzi. Moje kompetencje społeczne są raczej kiepsko wykształ- cone. Pewnie dlatego pracuję sam. Na barce rzadko spotyka się innych ludzi. Gdyby moje zaburzenia i wymiotowanie innym na buty nie zepchnęło mnie na margines, to może wykonywałbym inny zawód teraz?” Stwierdził też, że porażki stygmatyzują i że:
„Ludzie opisują cię z tej perspektywy. Nie dostrzegają tego, jak wiele razy zwyciężyłeś, zapracowałeś na coś. Jak się coś nie powiedzie, to się to często bardzo podkreśla. Lu- dzie oczekują, że coś z tym zrobisz, koniecznie poprawisz. Nie przyjmują takiej moż- liwości, że mimo że odniosłeś porażkę, to idziesz dalej”. Zapytany o to, gdzie widzi siebie za 10–15 lat odpowiedział: „Na rzece, a gdzie miałbym być?” Czy czujesz się szczęśliwy? „Tak. Jak płyniemy całą rodziną – Agnieszka, koty i ja”.
Wszyscy pokonujemy trudności życia codziennego, a każdy kolejny dzień stanowi nowe wyzwanie, lecz osoby z zaburzeniami integracji sensorycznej, by żyć w miarę normalnie, muszą stać się mistrzami dnia codziennego. Jedna z badanych powiedzia- ła, że „opancerzona jest metodami, którymi broni się przed światem”. W jaki sposób pokonują swoje bariery? Zdiagnozowani i świadomi starają się pracować nad sobą, opanowując w większym lub mniejszym stopniu swoje „demony”: zaczynają od sa- moakceptacji i akceptacji ze strony najbliższych, kochającej rodziny. Świeżo zdobyta samoświadomość odsłania przed nimi perspektywy rozwoju i wtedy nabierają odwa- gi na tyle, by marzyć i realizować swoje marzenia. Diagnoza i świadomość, że „nie są wariatami, nie są chorzy, inni”, umożliwia pokonanie największej z przeszkód – zaczy- nają mieć nadzieję. Wcześniej poradzenie sobie z kłopotami życia codziennego wy- magało użycia sposobów nie zawsze skutecznych. Dominowały postawy ucieczkowe: zwolnienia lekarskie, ignorowanie problemów. Często osoby te starały się izolować przed dokuczliwymi bodźcami przez noszenie słuchawek, stoperów, unikanie zaku- pów w supermarketach, tłumu. Korzystały z wyrozumiałości nauczycieli czy przeło- żonych licząc, że taka postawa będzie trwała wiecznie. Pomagało też uświadomienie sobie, że nie trzeba być najlepszym we wszystkim. Nie zawsze jednak diagnoza po- zwoliła na uzyskanie samoakceptacji, a deklaracja „przepracowania traumy” okazy- wała się na wyrost, bo dalej bolało. Osoby badane stwierdziły też, że udział w wy- wiadzie pogłębionym był dla nich trudny, czasem bolesny, ale sam w sobie stanowił terapię – pozwolił uporać się z demonami przeszłości, wydobyć głęboko ukryte, ska- zane na zapomnienie problemy. Pomagała im też nadzieja, że wykonanie tych badań
przyczyni się do przełamania powszechnej nieświadomości zjawiska, jakim są zabu- rzenia integracji sensorycznej i trudności, z jakimi borykają się osoby nimi dotknięte. Przeprowadzenie badań przyniosło nie tylko zwiększenie stanu posiadanej wiedzy, ale stało się dla wielu z nich domknięciem przepracowanych już problemów. Poczy- tuję to za dodatkowy walor tych prac.
Pokonywanie własnych ograniczeń (tych rzeczywistych i tych urojonych) jest udziałem każdego z nas. Codziennie – w szkole, w pracy, w domu – napotykamy na przeszkody utrudniające lub uniemożliwiające nam sprawne działanie. Staramy się wtedy zmobilizować, znaleźć siły i sposób na rozwiązanie postawionego zadania, po- dejmujemy próbę działania. Czasem udaje się, a czasem nie. Często okazuje się, że
„strach ma wielkie oczy” i problem wcale nie był trudny do rozwiązania, ale zdarza się, że ponosimy porażkę. Obie możliwości niosą ze sobą określone skutki; albo sta- ramy się zmienić metodę postępowania, żeby w końcu się udało lub – w razie sukce- su – staramy się wykorzystać zastosowany sposób działania, by stał się gotowym do powtórnego zastosowania narzędziem. Pokonujemy własne ograniczenia, dokonuje- my transgresji. Osoby z zaburzeniami integracji sensorycznej w szczególny sposób zmuszone są do poszukiwania rozwiązań zastępczych. Jak niewidomi czy niesłyszący wykorzystują bardziej inne zmysły, tak dla nich konieczne są poszukiwania sposobów radzenia sobie w często występujących sytuacjach trudnych, a spowodowanych po- siadanymi ograniczeniami. Bariery te potrafią także być na tyle duże, że nie pozwalają na znalezienie motywacji do działania, co z kolei wymusza rezygnację z nauki w wy- marzonej szkole, czy też podjęcia pracy niezgodnej z własnymi zainteresowaniami.
Ayers J.A., Dziecko a integracja sensoryczna, Harmonia Universalis, Gdańsk 2005. Fedorowicz A., Jak wpływają na nas gigabajty danych, które pochłaniamy każdego dnia?,
https://www.focus.pl/artykul/mozg-przeladowany-jak-wplywaja-na-nas-gi- gabajty-danych-ktore-pochlaniamy-kazdego-dnia [dostęp: 30.01.2023].
Kozielecki J., Koncepcja transgresyjna człowieka, Wydawnictwo Naukowe PWN, War- szawa 1987.
Kozielecki J., Koncepcje psychologiczne człowieka, Wydawnictwo Akademickie „Żak”, Warszawa 1997.
Kozielecki J., Psychotransgresjonizm. Nowy kierunek psychologii, Wydawnictwo Aka- demickie Żak, Warszawa 2001.
Przyrowski Z., Integracja sensoryczna. Teoria, diagnoza, terapia, EMPIS, Warszawa 2019.
Transgressive behaviour in the professional development of people with sensory integration disorders
Abstract: Breaking barriers, overcoming one’s own limitations, is everyone’s task. How- ever, not everyone realizes that there are people among us, for whom – although they are basically healthy – overcoming these barriers comes with difficulty. They are called variously: slackers, or sonorously – in English – clumsy. They are not sick, only their brains (for reasons described below) work slightly differently. They stumble around for no reason, something constantly falls out of their hands, they react badly to certain sounds, tastes, smells. Sometimes this makes them scream and run away, arousing the unhealthy curiosity of the chattering public. Because of this, they have to face incomprehension, social ostracism, sometimes lack of acceptance even among loved ones. School and later professional work thus become extremely challenging for them. These are people with sensory integration disorders, and this article is an attempt to examine and present how they cope in the school environment and during their careers.
Keywords: sensory integration, transgression, development, professional development
About the Author
Jerzy Kozakiewicz – educator and coach with over thirty years of experience. His areas of interests include coaching, mentoring, career counseling, school education, alternative methods of teaching, learning and supporting development.
Ten utwór jest dostępny na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe.