Justyna Niemczyńska*

KULTURA I WYCHOWANIE NR 2(22)/2022

Akademia Humanistyczno-Ekonomiczna w Łodzi, Filia w Wodzisławiu Śląskim Kierunek: pedagogika opiekuńczo-wychowawcza

e-mail: 8230justa@wp.pl

Biblioteka – centrum kulturalne XXI wieku.

Miejsce opieki i wychowania

https://doi.org/10.25312/2083-2923.22_s1jn

Ostatnie sto lat było okresem ciągłego rozwoju bibliotek i bibliotekarstwa, dzięki temu dziedzina ta otrzymała statut przedmiotu występującego w szkolnictwie wyż- szym. Współcześnie bibliotekę traktujemy jako centrum informacji, edukacji i kul- tury. Coraz częściej bibliotekarstwo i jego teorie naukowe są traktowane jako nauka społeczna, interdyscyplinarna i kulturalna. Bibliotekarstwo postrzega się również jako ogólną teorię komunikacji społecznej i podkreśla się jej rolę w społeczeństwie.

„Bibliotekoznawstwo jest więc dyscypliną naukową, zajmującą się badaniem bibliotek, jako systemu komunikacji społecznej i ich roli w szeroko pojmowanej

* Justyna Niemczyńska – mama dwójki dzieci, żona oraz bibliotekarz w gminnej bibliotece publicznej. Od wielu lat moją największą pasją są książki i ich niepowtarzalny świat. Ciągłe poszu- kiwania, szkolenia, kursy skierowały moje kroki w mury Akademii Humanistyczno-Ekonomicznej w Łodzi. Mam nadzieję, że wiedza oraz praktyka uzyskana na zajęciach pomogą mi w szerzeniu mojej pasji wśród najmłodszych.

kulturze (…) Biblioteka jako instytucja kultury uzyskuje osobowość prawną i może rozpocząć działalność z chwilą wpisu do rejestru prowadzonego przez organizato- ra zgodnie z art. 14 ust. 1, 3 i 4 ustawy o organizowaniu i prowadzeniu działalności kulturalnej. Biblioteka z urzędu podlega wpisowi do rejestru. Działalność kulturalna biblioteki w rozumieniu ustawy o organizowaniu i prowadzeniu działalności kultu- ralnej polega na tworzeniu, upowszechnianiu i ochronie kultury.

Do podstawowego zakresu zadań bibliotek, na podstawie ustawy o bibliotekach zalicza się:

1. gromadzenie, opracowywanie, przechowywanie i ochronę materiałów biblio- tecznych;

2. obsługę użytkowników, przede wszystkim udostępnianie zbiorów oraz pro- wadzenie działalności informacyjnej, zwłaszcza informowanie o zbiorach własnych, innych bibliotek, muzeów i ośrodków informacji naukowej, a także współdziałanie z archiwami w tym zakresie;

3. prowadzenie działalności bibliograficznej, dokumentacyjnej, naukowo-

-badawczej, wydawniczej, edukacyjnej, popularyzatorskiej i instrukcyjno-me- todycznej.”1

„Biblioteki i ich zbiory stanowią dobro narodowe oraz służą zachowaniu dzie- dzictwa narodowego. Biblioteki organizują i zapewniają dostęp do zasobów dorobku nauki i kultury polskiej oraz światowej”.2

W skrócie biblioteki zapewniają trzy podstawowe funkcje w społeczeństwie:

1. służą zachowaniu i ochronie dziedzictwa narodowego

2. zapewniają dostęp do dorobku nauki i kultury polskiej oraz światowej

3. korzystanie z bibliotek jest powszechne – dla każdego obywatela.

Praktyka a rzeczywistość z punktu widzenia współczesnego bibliotekarza – ob- serwacje.

Do tej pory wiele osób sądzi, że zawód bibliotekarza skupia się tylko na wydawa- niu i archiwizacji zbiorów, siedzeniu w cichej i przytulnej sali. Nic bardziej mylnego. Współcześnie bibliotekarz należy do zawodów, które mają dostęp do najnowszych zdobyczy technologicznych i naukowych. Umożliwia podnoszenie kwalifikacji oraz poszerzanie swojej wiedzy, co przyczynia się do popularyzacji kultury i oświaty. Bi- bliotekarz jest ciągle szkolony w wyszukiwaniu i znajomości nowych informacji. Współczesność wymusza posiadanie umiejętności na tematy funkcjonowania pod- miotów w zmieniających się warunkach społeczno-gospodarczych, wymaga się od nich pozyskiwania środków na swoją działalność. Jednym z najważniejszych wyma- gań jest satysfakcjonowanie użytkowników bibliotek oraz utrzymywanie wysokiej ja- kości obsługi mimo konieczności ograniczania budżetu, co niestety często się zdarza.

1 K. Kołodziejczyk, A. Gawrońska-Pryciak, Biblioteka, bibliotekarstwo. Bibliotekarstwo podsta- wowe pojęcia. Podstawy prawne funkcjonowanie bibliotek. Rodzaje bibliotek i ich zadania, Studium Prawa Europejskiego i Instytut Badań nad Demokracją, Warszawa 2020.

2 Tamże.

Wielokrotnie bibliotekarz musi wychodzić poza ramy zachowań przyjętych przez społeczeństwo, nie jest cichym i opanowanym wychowawcą, lecz ma cechy otwartego, kreatywnego, wytrwałego i przedsiębiorczego człowieka. W sytuacjach, kiedy biblio- teka znajduje się blisko szkoły czy też przedszkola, nawiązuje się współpracę z tymi instytucjami.

Jest to bardzo powszechnym zjawiskiem w „mojej” bibliotece – mowa o Biblio- tece Publicznej w Gaszowicach Filia w Czernicy. Już od półtora roku prowadzone są zajęcia z książką – tak zwane „lekcje biblioteczne”. Aktualnie są one prowadzone jako ewaluacja naszego szkolnego projektu „Wolna wola i asertywność jako świadomość praw dziecka” stworzonego na potrzeby projektowe uczelni AHE w Wodzisławiu. Dzieci kontynuują przygody rozpoczęte w tamtym semestrze. Kilka razy w miesią- cu spotykamy się z przedszkolakami i poznajemy daną emocję lub też poprzez ksią- żeczki rozwiązujemy powstały problem. Czy to nie brzmi znajomo? Lekcja, metody kształcenia – podawcza, asymilacji wiedzy, waloryzacyjna oraz praktyczna, są sto- sowane podczas naszych zajęć. Jako bibliotekarz nie miałam pojęcia, że to, co robię w oparciu o scenariusz, który sobie sama musiałam stworzyć, jest niczym innym jak podstawowym czynnikiem opieki i wychowania. Jako uczestnik zjazdów uczelnia- nych nabyłam wiedzę, jak prawidłowo przeprowadzić zajęcia z dziećmi, jak dobrze napisać scenariusz do nich, ale przede wszystkim, jak nauczać czy też wychowywać, aby było to zgodne z przekazywanymi nam wartościami i pełnowartościowe dla spo- łeczeństwa. Dowiedziałam się także, jak ogromną wartość ma czytelnictwo i edukacja czytelnicza. „Czytelnictwo” zaczyna się od kołyski, na długo przed dniem, w którym dziecko zacznie samodzielnie składać litery. Dobrze dobrane książki rozwijają jego umysł i emocje, kształtują kompetencje językowe i zakorzeniają w kulturze, a jako pięknie zaprojektowane przedmioty umożliwiają pierwsze spotkanie ze sztuką. Przy mądrym wsparciu dorosłego literatura dziecięca staje się wspaniałym przewodnikiem pomagającym młodemu czytelnikowi odkrywać otaczający go świat, rozbudza jego wyobraźnię i inspiruje do twórczych praktyk”3. Nie możemy zapomnieć że książka to wiedza i nasza przyszłość, którą powinniśmy pielęgnować już od najmłodszych lat.

Kolejnym ciekawym programem wprowadzonym przez naszą bibliotekę, a do- kładniej przez panią dyrektor GBP w Gaszowicach – Ewę Kowol, są noce w biblio- tece. Podczas sezonu wakacyjnego dzieci spędzały noc w bibliotece. Spotkania są oparte na konkretnych książkach, raz były to legendy z naszego kręgu kulturalnego, innym razem spotkanie miało na celu zapoznanie się z nocnymi zawodami, które wykonują nasi mieszkańcy. W tym wypadku czynnik wychowawczy został uzupeł- niony przez czynnik opiekuńczy. Zapewnienie dzieciom spokojnego i bezpiecznego lokum, zapewnienie potrzeb żywieniowych było kolejnym etapem w serii spotkań

3 Książką połączeni czyli o roli czytania w życiu dziecka, Instytut Książki, Polska Sekcja IBBY, portal CzasDzieci.pl, Kraków 2018.

wychowawczo-opiekuńczych. Każde wyjście poza bibliotekę nocną porą było skru- pulatnie organizowane i odpowiednio zabezpieczane przez wychowawców.

Innowacje

Aktualnie słowo to przoduje w słowniku bibliotek naszej gminy. Pomimo pandemii, zamknięcia i wszelkich konsekwencji pocovidowych, bibliotekarze nie stoją w miej- scu i nie załamują rąk. Dzięki temu, że ciągle byliśmy otwarci dla czytelników, wspie- raliśmy i rozwijaliśmy swoje kwalifikacje i wiedzę, mogliśmy wyjść do nich z cieka- wymi pomysłami i projektami.

Naszą dumą jest pierwszy projekt opiekuńczo-wychowawczy „Po naukę i przy- godę” powstały z dofinansowania funduszu „Działaj Lokalnie” – który powstał już w 2000 roku i jest przedsięwzięciem Polsko-Amerykańskiej Fundacji Wolności. Jest to organizacja, która prowadzi lokalne konkursy grantowe, w których są do uzyskania środki do realizacji danych projektów. Rozmawiając z naszymi czytelnikami, doszli- śmy do wniosku, że po całkowitym zamknięciu należą się dzieciom i ich rodzicom chwile wytchnienia i rozrywki. W sierpniu 2021 roku bibliotekarki przeniosły się na teren Ośrodka Kultury Zameczek, który był miejscem realizacji projektu. Kolejno od- były się: dni podróżnika, dzień piracki oraz dzień z detektywem. Dzieci zapoznawa- ły się z książką tematycznie przypisaną do danego tematu. Gry, zabawy i zajęcia pla- styczne przynosiły wiele radości oraz poszerzały wiedzę z danego zakresu. Ostatnim spotkaniem w sierpniu był wyjazd do Muzeum Śląskiego w Katowicach i zwiedzanie przestrzeni edukacyjnej „Na tropie Tomka” oraz stałej przestrzeni muzealnej. Zakoń- czeniem naszego projektu był piknik rodzinny. Wstęp wolny i mnóstwo atrakcji m.in. występ teatralny krakowskiej grupy Krak-Art, animacje, zabawy ruchowe, zapewniły bardzo dobrą frekwencję i zadowolenie wśród uczestników. Po czasie izolacji praca z dziećmi dodatkowe zajęcia integracyjne zaowocowały licznymi przyjaźniami, dzieci nabyły nowe umiejętności w rozwiązywaniu problemów, zacieśniły się więzi społeczne. Kolejnym innowacyjnym pomysłem biblioteki w Gaszowicach jest biblioteka ple- nerowa. Jest to pomysł stworzenia biblioteki wyodrębnionej z placu zieleni okalającej OKiS w Gaszowicach. Oficjalne otwarcie nastąpiło w październiku 2021 roku. Dzięki temu projektowi nie straszne nam kolejne zamknięcie. Dzieci i ich rodzice spokojnie mogą wypożyczyć i odpocząć z książką w wyodrębnionej zielonej przestrzeni. Mamy, siedząc na specjalnych fotelach, uzyskują dla siebie miejsce relaksu, a jednocześnie widzą swoje dzieci bawiące się na placu zabaw. Każdą złą sytuację staramy się przekuć

w coś nowego i kreatywnego.

Naszym priorytetem są liczne szkolenia wydawnicze i podwyższanie kwalifika- cji. Nie zapominamy też o naszych głównych celach. Czytelnia stanowi jeden z naj- ważniejszych miejsc w bibliotece. Komputery i przytulne miejsce gwarantują spokój i możliwość spędzania czasu pozalekcyjnego. Niejednokrotnie dzieci, które nie mają możliwości skorzystania przed lub po lekcjach ze świetlicy szkolnej (nie spełniają wy-

tycznych – pracujący rodzice, brak miejsc w świetlicy), zamiast czekać na zewnątrz lub co gorsza nudząc się i „szwendając” po okolicy – spędzają czas u nas. Dajemy możliwość ciszy i spokoju w wykonywaniu zadań domowych, pomagamy w rozwią- zaniu niezrozumiałych wytycznych, czy też dajemy możliwość korzystania z kom- puterów bibliotecznych. Bardzo często dzieci wolą jednak zwyczajnie porozmawiać z bibliotekarzem.

Nasza współpraca z nauczycielami i wychowawcami szkolnymi przebiega bardzo dynamicznie. Udział w wyszukiwaniu i organizowaniu lektur dla dzieci, organizacja lekcji dodatkowych, wszystko to działa prężnie w naszych placówkach. Biblioteka organizuje dla nich wystąpienia grup teatralnych oraz spotkania z autorami. W tym roku naszym gościem był pan Wiesław Drabik, autor ponad 200 książeczek dla dzie- ci. A w spotkaniu gminnym mieliśmy przyjemność przyjąć w bibliotece pana doktora Norberta Niestolika, pedagoga, wykładowcę akademickiego, autora książek o Śląsku i Ślązakach.

Najbliższym zadaniem do wykonania dla naszej ekipy będzie szkolenie z robotyki i programowania. Pod koniec roku planujemy cykl lekcji dla dzieci i młodzieży, które odbędą się w szkołach i bibliotekach.

Wnioski z obserwacji i analizy grupy społecznej – czytelników biblioteki

Praca bibliotekarza to nie tylko wytyczne państwowe, ale także działania osób kre- atywnych. Mogłybyśmy pracować tak jak dawniej, lecz dłuższa perspektywa nam na to nie pozwala. Właśnie ze względu na zmiany w otaczającej nas społeczności podję- łam się kolejnego etapu w podnoszeniu swoich kwalifikacji. Po głębszej analizie uzna- łam, że idealnym dodatkiem do zawodu bibliotekarza jest praca z dziećmi, dlatego kierunek pedagogika opiekuńczo-wychowawcza znalazł się na pierwszym miejscu. Cała wiedza zawarta w teoretycznej stronie zajęć znalazła odbicie w praktyce. Me- tody uczenia się i nauczania, podstawowe pojęcia z opieki pozwoliły mi na głębsze i bardziej kompetentne działania w kierunkach szerzenia kultury i edukacji. W za- wodzie bibliotekarza (pracującego obok szkoły i przedszkola) bardzo potrzebny jest odpowiedni warsztat pracy z dziećmi i nie tylko. Poznanie bliskich związków między moją pracą a opieką i wychowaniem zapewniają mi lepsze spojrzenie na czytelników. Dzięki M. Łobockiemu wiem: „iż działania opiekuńcze nie ograniczają się wyłącz- nie do wypełniania świadczeń materialno-rzeczowych, lecz obejmują także pomoc o charakterze psychologiczno-emocjonalnym”4, a cóż nie daje takiego wsparcia jak bajki? Czy też książka przeczytana dzieciom przez rodzica przed snem? Bibliotekarz ma narzędzia, aby wspierać młodzież w ich rozwoju, tak jak w ujęciu E. Durkheima, według którego wychowanie jest „oddziaływaniem pokoleń dorosłych na te, które

4 M. Łobocki, Teoria wychowania, Oficyna Wydawnicza „Impuls”, Kraków 2005.

nie dojrzały jeszcze do życia społecznego”, a właśnie w bibliotece odnajdziemy dzie- ła, które swoją treścią będą wspierać i nakierowywać naszych wychowanków na wła- ściwe tory. To właśnie dzięki książkom możemy doskonalić dyspozycje psychiczne innych ludzi. Potrzebne są w tym celu osoby z pasją i chęcią do wdrożenia zmian. Osoby, które w bibliotece widzą nie tylko same ściany i książki leżące na półce, ale także miejsce z ogromnym potencjałem do szerzenia zmian w podejściu społeczności do kultury i edukacji. Ludźmi pragnącymi zakrzewić miłość do literatury, ojczyzny już w najmłodszych pokoleniach. Ułatwić dzieciom stanie się osobami kreatywnymi i asertywnymi. Kultura słowa jest dla nich równocześnie środkiem, jak i celem dzia- łań pedagogicznych. Praca z książką daje im nieograniczone możliwości wychowania. Poprzez ilustracje lub też jako lektor rozbudzamy wyobraźnię, pomagamy w rozwoju mowy, koncentracji, kształtujemy wrażliwość emocjonalną i estetyczną naszych ma- łych czytelników. Tacy powinni być współcześni bibliotekarze.

Wniosek: aby tego dokonać powinniśmy znać i przyswoić podstawową wiedzę pedagogiczną i przekuć ją na praktykę. Muszę jedynie nadmienić, że niestety duży odsetek naszego społeczeństwa nie rozumie, jaką wartość mają biblioteki. Uważają, że to instytucje przestarzałe i nie warte zachodu. Wszelakiego rodzaju akcje wspie- rające czytelnictwo i rozwój w większości przechodzi niezauważenie. Badania o ob- niżaniu się czytelnictwa w naszym kraju są lekceważone przez samorządy. Głośne nawoływania do poprawy tego stanu rzeczy i starania bibliotekarzy, między innymi

„mojej” biblioteki, nie przynoszą efektu. Pomimo tego nie poddajemy się i walczymy o naszego czytelnika i jego rozwój. Jak wykazały analizy dokumentów, między innymi dzienników bibliotecznych: od momentu aktywnego działania bibliotekarek w Czer- nicy od roku 2019 nastąpiło pomimo pandemii utrzymanie dotychczasowego stanu czytelnictwa na poziomie 400 osób – w miejscowościach Czernica oraz Łuków Śląski, posiadających łącznie 3059 mieszkańców5, do wzrostu ilości osób uczęszczających do biblioteki w listopadzie 2022 roku na poziomie 440 osób. A zaznaczyć trzeba, że mamy jeszcze miesiąc do zakończenia ewidencji. Wniosek nasuwa się sam: dobrze wyszkolony, ambitny, empatyczny bibliotekarz potrafi zachęcić i przekazać wartości, a biblioteka jest i będzie – dzięki staraniom odpowiednich ludzi – centrum kultural- nym XXI wieku.

5 Gaszowice. Gmina w liczbach, https://www.gaszowice.pl/o-gminie/gmina-w-liczbach.html [dostęp: 20.11.2022]

Bibliografia

Gaszowice. Gmina w liczbach, https://www.gaszowice.pl/o-gminie/gmina-w-liczbach. html [dostęp: 20.11.2022]

Kołodziejczyk K., Gawrońska-Pryciak A., Biblioteka, bibliotekarstwo. Bibliotekarstwo podstawowe pojęcia. Podstawy prawne funkcjonowanie bibliotek. Rodzaje bi- bliotek i ich zadania, Studium Prawa Europejskiego i Instytut Badań nad De- mokracją, Warszawa 2020.

Książką połączeni czyli o roli czytania w życiu dziecka, Instytut Książki, Polska Sekcja IBBY, portal CzasDzieci.pl, Kraków 2018.

Łobocki M., Teoria wychowania, Oficyna Wydawnicza „Impuls”, Kraków 2005.