KIERZKOWSKA_KiW_2

Streszczenie: Celem artykułu jest przybliżenie zjawiska sharentingu. Przywołując wy- brane doniesienia badawcze przeprowadzone w tym zakresie zarówno w Polsce, jak i na świecie, wskazane zostały motywy, jakie towarzyszą rodzicom, którzy udostępniają za pośrednictwem mediów społecznościowych informacje, zdjęcia, filmy o swoim dziecku. Następnie rozważono korzyści i niebezpieczeństwa, jakie mogą wynikać z działań o cha- rakterze sharentingowym. Na zakończenie wskazano potrzebę prowadzenia działań edu- kacyjnych przeznaczonych dla rodziców odnoszących się do rozsądnego umieszczania treści wrażliwych w mediach społecznościowych.

Słowa kluczowe: sharenting, media społecznościowe, rodzicielstwo

Wprowadzenie

Przyjście na świat dziecka wiąże się z szeregiem zmian w życiu młodych rodziców. Jak zauważa M.S. Damkjaer1, proces „stawania się” rodzicem zaczyna się w ciąży, a kończy między pierwszym a drugim rokiem życia dziecka. Pociąga on za sobą duże

* Małgorzata Kierzkowska – doktor nauk społecznych w dyscyplinie pedagogika, pedagog opiekuńczo-wychowawczy. Adiunkt w Zakładzie Pedagogiki Małego Dziecka Akademii Pedagogiki Specjalnej im. Marii Grzegorzewskiej w Warszawie. Jej zainteresowania naukowe koncentrują się wokół: sytuacji dziecka we współczesnej rodzinie, problemów współczesnej rodziny, jej przemian, dysfunkcyjności, a także kierunków i form wsparcia.

1 M.S. Damkjaer, Sharenting = good parenting? Four Parental Aproaches to Sharenting on Face- book, [w:] G. Mascheroni, C. Ponte, A. Jorge (red.), Digital Parenting: The Challenges for Families in the Digital Age, Yearbook 2018, Nordicom, University of Gothenburg, Gothenburg 2018, s. 209–218.

zmiany praktyczne, emocjonalne, społeczne i relacyjne. Implikuje to potrzebę porad- nictwa, informacji, budowania i utrzymywania relacji społecznych oraz rozwija tożsa- mość rodzicielską2. Nowa rola wymaga zmiany w sposobie myślenia, przejścia od „ja” do „my”. Jest to niewątpliwie trudny czas zarówno dla kobiety, jak i mężczyzny. W ro- dzinach wielopokoleniowych, które współcześnie stanowią rzadkość, młode mamy mogły liczyć na pomoc i wsparcie ze strony kobiet ze starszego pokolenia. Obecnie zmienia się struktura rodziny, z wielopokoleniowej kurczy się do rodziny nuklearnej, czy monorodziny, widoczna jest erozja wartości rodziny, oddalenie jej członków nie tylko przestrzenne, ale także emocjonalne. Wszystkie te czynniki wpływają na jakość współczesnego macierzyństwa. Jak pisze U. Kusio: „(…) media, publicystyka wykre- owały proces wychowania na coś niebotycznie trudnego i ustawicznie windują skalę trudności. Rodzice, którzy nie mają oparcia w wielopokoleniowej rodzinie, odbierają rodzicielstwo jako traumatyczne doświadczenie. Otrzymują sprzeczne informacje; w tym samym piśmie przeczytają wychowawczą receptę psychoterapeuty, by z innego numeru dowiedzieć się, że wychowanie to ruletka, że żelazny pakiet, jaki powinno dostać dziecko od rodziców już na początku: bezwarunkowa miłość, bezpieczeństwo, akceptacja, nie chronią przed niepowodzeniami”3.

W moim przekonaniu na zjawisko sharentingu mają wpływ dwie grupy czynni- ków. Pierwsza z nich wynika z przemian współczesnej rodziny, druga z powszech- nego dostępu do mediów społecznościowych i stymulowanej przez presję społeczną potrzeby publicznego opowiadania o swoim życiu. Jak trafnie spostrzegła M. Olcoń-

-Kubicka, „zagadnienia związane z ciążą i rodzeniem dzieci, dotychczas kojarzone ze sferą prywatną, obecnie przekształcają się z sferę publiczną”4. Autorka zwraca uwa- gę na liczne artykuły publikowane w prasie dla kobiet, które odnoszą się do kwestii np. „świadomego rodzicielstwa”, „bycia nowoczesną mamą” itp., a także „kampanii uświadamiających wagę rodzicielstwa, przede wszystkim konieczność nawiązywania głębokich relacji z dzieckiem”5. M. Olcoń-Kubicka, powołując się na wyniki projektu badawczego Mamizm, wskazała, że obecnie panuje „moda na macierzyństwo”. „Prze- jawia się ona między innymi w większej świadomości macierzyństwa wśród kobiet”6. Rynek wydawniczy obfituje w różnego rodzaju poradniki dla kobiet planujących ciążę i macierzyństwo, kolorowe czasopisma o podobnej tematyce, w telewizji coraz czę- ściej emitowane są programy o tematyce związanej z rodzicielstwem, wychowaniem i opieką nad dzieckiem, w których uczestniczą eksperci. Niezwykle nośnym, tak- że w tym zakresie, medium stał się Internet, a w nim niezliczone blogi parentingo-

3 U. Kusio, Współczesna kobieta wobec macierzyństwa, „Kultura i Edukacja” 2004, nr 4, s. 42.

4 M. Olcoń-Kubicka, Rola Internetu w powstawaniu nowego modelu macierzyństwa, [w:] M. Si- korska (red.), Być rodzicem we współczesnej Polsce: nowe wzory w konfrontacji z rzeczywistością, Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 2009, s. 38.

we prowadzone zarówno przez ekspertów, jak i innych rodziców, fora dla rodziców, konta Instagramowe poświęcone macierzyństwu. Coraz częściej w roli ekspertów występują także popularne aktorki, celebrytki, które prezentują wyidealizowany ob- raz macierzyństwa, umieszczając liczne, wystylizowane „zdjęcia dnia codziennego”.

„Młode mamy” poprzez wszechobecne medialne przekazy mają wysoko postawioną poprzeczkę, jeśli chodzi o standardy związane z opieką i wychowaniem dziecka oraz łączeniem roli mamy z rozwojem zawodowym i uczestnictwem w życiu społeczno-

-towarzyskim. Narzucany, często trudny do zrealizowania obraz „super-mamy” o wy- glądzie modelki, realizującej się w sferze rodzicielskiej i zawodowej powoduje fru- strację i spadek wiary we własne umiejętności i możliwości. Tak prezentowany obraz macierzyństwa spowodował, że mamy/rodzice zaczęli wątpić w swoje umiejętności rodzicielskie. Została sztucznie wykreowana potrzeba utwierdzania się w przeko- naniu, że prawidłowo, „zgodnie z instrukcją” wychowują swoje dziecko. Grupą od- niesienia dla młodych rodziców stali się eksperci, często samozwańczy, a także inni rodzice o podobnych doświadczeniach, którzy są aktywnymi użytkownikami forów internetowych, blogerzy, użytkownicy portali społecznościowych.

Współczesne media stały się nieodłącznym elementem naszej codzienności. In- ternet stanowi ważne źródło informacji, narzędzie komunikacji interpersonalnej, a także doskonałą przestrzeń służącą autopromocji. Coraz więcej czasu poświęcamy na przeglądanie stron internetowych. Media społecznościowe stały się jednym z naj- ważniejszych kanałów komunikacji międzyludzkiej. Obserwowanie znajomych na Facebooku, odpisywanie na wiadomości przy użyciu Messengera, dodawanie zdjęć na Instagramie, oglądanie vlogów na YouTubie czy nagranie Snapa to elementy codzien- ności współczesnego młodego człowieka7. Użytkownikami mediów cyfrowych są nie tylko przedstawiciele najmłodszego pokolenia, ale także ich rodzice wywodzący się z pokolenia Millenium, nazwanego także pokoleniem Y, czy „pokoleniem cyfrowym”, a zatem osoby urodzone w latach 80. i 90. XX wieku. Jest to pokolenie, które aktywnie i w niemal każdej dziedzinie życia korzysta z technologii i mediów cyfrowych. Po- wszechny do nich dostęp zmienił także sposób, w jaki rodzice i dzieci komunikują się, bawią, zdobywają informacje i rozwiązują codzienne problemy. Już bardzo małe dzieci korzystają ze smartfonów i tabletów. W literaturze określa się ich „cyfrowymi tubylcami”, ponieważ rodzą się i rozwijają w środowiskach, w których nowe techno- logie cyfrowe są szeroko dostępne8.

7 M. Kierzkowska, Media a pogłębianie cech narcystycznych u dzieci, [w:] B. Rola(red.), Jej wy- sokość dziecko, Difin, Warszawa 2020.

8 L. Benedetto, M. Ingrassia, Digital Parenting: Raising and Protecting Children in Media World, [w:] L. Benedetto, M. Ingrassia (red.), Parenting – Studies by an Ecocultural and Transactional Per- spective, IntechOpen, 2020, https://doi.org/10.5772/intechopen.92579

Pojęcie sharenting powstało jako połączenie dwóch angielskich słów: czasownika to share – dzielić się, udostępniać oraz rzeczownika parenting – rodzicielstwo9. Popu- larna praktyka „sharentingu” czyli udostępniania za pośrednictwem mediów społecz- nościowych informacji o swoich dzieciach i ich zdjęcia, stanowi dla rodziców okazję do dzielenia się z bliskimi wydarzeniami dnia codziennego, dokumentowania rozwo- ju swoich dzieci, ale także nawiązywania kontaktów z innymi rodzicami10. Głównym celem rodziców jest zaangażowanie członków rodziny, przyjaciół, znajomych w pro- ces dorastania dzieci. Obok korzyści wynikających z możliwości szybkiego i niemal nieograniczonego kontaktu z bliskimi, wymiany informacji i zdjęć, udostępnianie informacji o dzieciach niesie ze sobą wiele zagrożeń, z których wielu rodziców nie zdaje sobie sprawy.

Współcześnie dzieci są wychowywane w świecie, który jest coraz lepiej moni- torowany, analizowany i manipulowany przez procesy technologiczne. Procesy te spowodowały, że wczesne dzieciństwo stało się krytycznym okresem gromadzenia i rozpowszechniania danych o dziecku11. Oprócz mediów społecznościowych do tego celu wykorzystywane są różnorodne aplikacje umożliwiające między innymi: moni- torowanie snu (Sleep Genius Baby), nadzorowanie i gromadzenie informacji o sta- nie zdrowia dziecka, planowanych wizytach lekarskich, badaniach, szczepieniach (WebMD Baby), aplikacja pozwalająca kontrolować i planować codzienne czynności opiekuńcze m.in. karmienie, zmiany pieluch, kąpiel, drzemkę itd. (Total Baby), dla rodziców starszych dzieci aplikacje służące do monitorowania ich miejsca pobytu i wiele innych12. Siibak i Traks13 zwracają uwagę, że praktykowanie sharentingu może rozpocząć się jeszcze przed przyjściem dziecka na świat. Wśród przyszłych rodziców popularne stało się tworzenie tzw. cyfrowych cieni, czyli udostępnianie w mediach społecznościowych zdjęć ultrasonograficznych płodu14. Następnie rodzice dokumen- tują w postaci zdjęć przebieg ciąży, poród, pierwsze chwile życia dziecka, kolejne dni, tygodnie, miesiące, tworząc jego cyfrową tożsamość. Badania przeprowadzone

9 A. Brosch, Sharenting – nowy wymiar rodzicielstwa?, [w:] H. Krauze-Sikorska, M. Klichow- ski (red.), Świat małego dziecka. Przestrzeń instytucji, cyberprzestrzeń i inne przestrzenie dzieciństwa, UAM, Poznań 2017, s. 380; A. Błasiak, Narracje rodziców w przestrzeni mediów społecznościowych – zarys problematyki na przykładzie zjawiska sharentingu, „Biografistyka Pedagogiczna” 2019, nr 1(4),

11 Podaję za: A. Siibak, K. Traks, The dark sides of sharenting, “Catalan Journal of Communica- tion and Cultural Studies”, April 2019, vol. 11(1), s. 115–121.

w 2010 roku przez AVG15 w Stanach Zjednoczonych, Kanadzie, Australii, Nowej Ze- landii, Japonii, Francji, Wielkiej Brytanii, Niemczech, Włoszech i Hiszpanii, wska- zują, że 81% dzieci w wieku poniżej 2 lat ma już cyfrowy ślad stworzony przez ro- dziców16. O powszechności praktyk sharentingowych mogą świadczyć także wyniki badań przeprowadzonych przez C.S. Mott Children’s Hospital National Poll on Chil- dren’s Health17 przy Uniwersytecie Michigan, w których wzięło udział 569 rodziców dzieci w wieku od urodzenia do 4. roku życia. W grupie badanych rodziców 84% ma- tek i 70% ojców korzysta z mediów społecznościowych, takich jak Facebook, fora in- ternetowe lub blogi. Co więcej ponad połowa badanych matek (56%), w porównaniu do 34% ojców, omawia w mediach społecznościowych tematy związane ze zdrowiem dzieci i rodzicielstwem18. Z kolei wyniki badań przeprowadzonych w 2018 roku przez organizację Nominet w Wielkiej Brytanii wskazują, że brytyjscy rodzice publikują w serwisach społecznościowych średnio około setki materiałów prezentujących wize- runek swojego dziecka zanim skończy ono 13 lat (71 zdjęć i 29 filmów wideo) z czego 1/5 jest dostępna publicznie lub dla szerokiego grona znajomych19. Pierwszy w Pol- sce raport dotyczący udostępniania wizerunku dziecka w sieci powstał w 2019 roku20. W ilościowej części badania wzięło udział 1000 rodziców dzieci w wieku od uro- dzenia do 18. roku życia regularnie korzystających z Internetu. Jak wynika z danych przedstawionych przez autorki projektu, Martę Biercę i Alicję Wysocką-Świtałę, 40% polskich rodziców uczestniczących w badaniu dzieli się w Internecie zdjęciami i fil- mami prezentującymi ich dzieci. Rocznie każdy z tych rodziców umieszcza w sieci 72 zdjęcia i 24 filmy z dzieckiem w roli głównej21.

17 Parents on Social Media: Likes and Dislikes of Sharenting, „C.S. Mott Children’s Hospital National Poll on Children’s Health” 2015, vol. 23(2), https://mottpoll.org/reports-surveys/parents- social-media-likes-and-dislikes-sharenting [dostęp: 7.09.2021]; B. Chrostowska, Sharenting – ska- la i wielowymiarowość zjawiska (nierozważnego) ujawniania przez rodziców informacji o dzieciach w mediach społecznościowych, „Problemy Współczesnej Edukacji” 2018, nr 4(43).

-strangers-online/, podaję za: Z. Polak (red.), Cyfrowy świat małego dziecka, seria „Internet – Edu- kacja – Bezpieczeństwo”, NASK – Państwowy Instytut Badawczy, Warszawa, s. 7.

20 Badania zrealizowano w strategii ilościowej i jakościowej. Badanie ilościowe zostało zreali- zowane przez Norstat, na próbie ogólnopolskiej 1000 osób, wśród rodziców dzieci w wieku 0–18 lat, stale korzystających z internetu, a badanie jakościowe obejmowało indywidualne wywiady pogłę- bione z rodzicami. Podaję za: M. Bierca, A. Wysocka-Świtała, Sharenting po polsku, czyli ile dzieci wpadło do sieci?, Wydawnictwo Clue PR, 2019, https://cluepr.pl/sharenting-po-polsku-czyli-ile- dzieci-wpadlo-do-sieci/ [dostęp: 8.12.2022].

Jakie motywy towarzyszą rodzicom podejmującym działania o charakterze sharentingowym?

Stawanie się rodzicem wiąże się ze znaczącymi zmianami dotyczącymi dotychczaso- wej organizacji życia, ale przede wszystkim zmianami emocjonalnymi, społecznymi i relacyjnymi. Zmiany te implikują potrzebę poszukiwania informacji, poradnictwa, budowania i podtrzymywania relacji społecznych, a także tworzenia tożsamości ro- dzicielskiej22. Rodzicielstwo, szczególnie w pierwszej fazie, wiąże się z ograniczeniem kontaktów interpersonalnych. Poprzez umieszczanie zdjęć, filmów i innych informa- cji dotyczących dziecka, macierzyństwa/rodzicielstwa młodzi rodzice mogą podtrzy- mywać więzi rodzinne, utrzymywać kontakty ze znajomymi i/lub nawiązywać nowe znajomości z osobami o podobnych doświadczeniach, będących na podobnym etapie życia, borykających się z podobnymi problemami. W ten sposób podtrzymywane są interakcje społeczne i w tym kontekście sharenting pełni ważną funkcję w podtrzy- mywaniu kapitału społecznego młodych rodziców.23 Anna Brosch wskazuje, że dzia- łania rodziców w mediach społecznościowych mogą „wynikać z potrzeby gromadze- nia informacji o innych rodzicach i ich zachowaniach, pozwalających na określenie i ocenę siebie samego”24. Procesy porównawcze, jak podkreśla, „odgrywają zasadni- czą rolę w poszukiwaniu własnej tożsamości grupowej, służą ochronie i wspomaga- niu siebie oraz swojej grupy”25. Współcześni rodzice poszukują wskazówek odnośnie opieki i wychowania oraz wsparcia nie tylko wśród najbliższych członków rodziny czy znajomych (obserwuje się erozję wartości rodziny, oddalenie nie tylko przestrzen- ne, ale także emocjonalne wśród najbliższych, co dodatkowo wzmocnione zostało w czasie pandemii COVID-19), ale poprzez wirtualne kontakty z innymi rodzicami, znajdującymi się w podobnej sytuacji, doświadczającymi podobnych problemów, którzy tworzą swego rodzaju wirtualne grupy wsparcia26. Rodzice, zwłaszcza ci, któ- rzy przywitali na świecie swoje pierwsze dziecko, chętnie dzielą się swoimi doświad- czeniami związanymi z rodzicielstwem, z przyjemnością dokumentując niemal każdą chwilę życia potomka. Powszechne staje się dzielenie się rodziców za pośrednictwem

22 C.P Cowan, P.A. Cowan, When partners become parents: The big life change for couples, Ba- sic Books, New York 1992, podaje za: M.S. Damkjaer, Sharenting = good parenting? Four Parental Aproaches to Sharenting on Facebook, [w:] G. Mascheroni, C. Ponte, A. Jorge (red.), Digital Parent- ing: The Challenges for Families in the Digital Age, Yearbook 2018, Nordicom, University of Gothen- burg, Gothenburg 2018, s. 209–218.

26 K. Barani, Wirtualne wspólnoty kobiet na forach internetowych jako źródło wsparcia w przy- gotowaniu do macierzyństwa, [w:] B. Szmigielska (red.), Całe życie w sieci, Wydawnictwo Uniwersy- tetu Jagiellońskiego, Kraków 2008, s. 177–204.

mediów społecznościowych informacjami na temat aktywności swoich dzieci, a także uczuć rodzicielskich, jakie się z tymi aktywnościami wiążą.27

Rodzice, publikując informacje o swoich dzieciach w sieci, tworzą ich cyfrową tożsamość. Dokumentując życie dziecka za pomocą zdjęć umieszczanych w mediach społecznościowych, filmów, informacji o bieżących wydarzeniach z jego życia, po- zostawiają trwały cyfrowy ślad. Stworzona przez rodziców cyfrowa tożsamość może stać się źródłem problemów w okresie dorastania dziecka, kiedy jest ono szczególnie wrażliwe na opinie innych o sobie28. Nastolatki często czują się zakłopotane i ziry- towane faktem, iż rodzice bez ich zgody umieszczają zdjęcia i filmy zawierające ich wizerunek w wirtualnej przestrzeni. Badania przeprowadzone w Wielkiej Bryta- nii wśród 12–16-latków (N = 1000) sugerują, że większość młodych respondentów (71,3%) uważa, że rodzice nie szanują ich prywatności w sieci, co więcej 39,8% bada- nych nastolatków przyznała, że rodzice umieszczali w mediach społecznościowych kompromitujące ich treści29. Podobne wyniki badań uzyskały Siibak i Traks oraz Siibak i Lipu30. Wynika z nich, że adolescenci czują się sfrustrowani faktem umiesz- czania ich zdjęć, ale także ignorowaniem przez rodziców próśb dzieci odnośnie ich usunięcia. Rodzice nie proszą o zgodę na ich umieszczenie i nie konsultują z nimi podejmowanych w tym zakresie działań.

Biorąc pod uwagę powyższe, nasuwa się pytanie odnośnie motywów towarzyszą- cych rodzicom praktykującym sharenting. Latipah, Kistoro, Hasanah, Putranta31 wska- zali, że rodzice dzięki praktykom sharentingowym mogą otrzymać uwagę i wsparcie społeczne, zademonstrować swoje kompetencje w zakresie opieki nad dzieckiem, być częścią grupy społecznej, a także dokumentować życie swojego dziecka. Sharen- ting dla badanych ma wymiar zarówno pozytywny, jak i negatywny. Z jednej strony pozwala na zdobywanie informacji i wiedzy, umożliwia nawiązywanie nowych zna- jomości i przyjaźni, a także daje poczucie wsparcia. Z drugiej zaś, wśród zagrożeń badani wskazali poczucie niepewności oraz porównywanie dzieci między sobą, co powoduje animozje i spory pomiędzy rodzicami. Na podstawie analizy literatury,

27 M. Marasli, E. Suhendan, N.H. Yilmazturk, F. Cok, Parents’ shares on social networking sites about their children: sharenting, “Anthropologist” 2016, vol. 24(2), s. 399–406.

a także doniesień badawczych można wskazać główne motywy towarzyszące rodzi- com dzielącym się informacjami i zdjęciami swoich dzieci w sieci.

Utrzymywanie kontaktu z członkami rodziny i przyjaciółmi

Budowanie poprzez media społecznościowe więzi międzypokoleniowej nabrało szczególnego znaczenia w dobie pandemii COVID-19, gdy bezpośrednie kontakty

„twarzą w twarz” zostały w znacznym stopniu ograniczone na rzecz spotkań z wyko- rzystaniem nowych technologii. Media społecznościowe stały się przestrzenią dzie- lenia się, porównywania i budowania wspólnoty. Służyły umacnianiu i budowaniu społeczności32. Rodzice biorący udział w badaniu Damkjaer33 wykorzystują sharenting na Facebooku do tworzenia narracji i tożsamości rodzinnej, do zaznaczania i celebro- wania więzi międzypokoleniowej oraz do przywoływania wartości rodzinnych.

Nawiązywanie kontaktów z innymi rodzicami

Sharenting staje się punktem odniesienia dla społeczności i wymiany doświadczeń, poglądów i wiedzy z innymi rodzicami dzieci w podobnym wieku, zmagającymi się z podobnymi trudnościami. Współcześni rodzice, jako przedstawiciele pokolenia

„net-generation” przywykli do korzystania z Internetu jako głównego źródła infor- macji i podtrzymywania kontaktów towarzyskich. Nie dziwi zatem fakt, że za pośred- nictwem tego medium tworzą „wirtualne grupy wsparcia”34. Media społecznościowe stały się swego rodzaju „wirtualną piaskownicą”35, w której, najczęściej mamy, mogą wymieniać się swoimi doświadczeniami dotyczącymi macierzyństwa, trudnościami, z jakimi się borykają. Jak wynika z przytaczonego wcześniej projektu badawczego

C.S. Mott Children’s Hospital National Poll on Children’s Health, 72% rodziców, któ- rzy wzięli w nim udział, ocenia media społecznościowe jako przydatne, aby poczuć, że nie są sami, nauczyć się, czego nie robić (70%), uzyskać porady od bardziej do- świadczonych rodziców (67%) i pomóc im mniej się martwić (62%)36. Co ciekawe, jak wynika z badań nad „nowym” rodzicielstwem, ojcowie, którzy mieli rozbudowaną sieć kontaktów w mediach społecznościowych (Facebook), wykazywali mniejszy stres związany z pełnieniem roli rodzicielskiej37. W badaniach przeprowadzonych w Wiel- kiej Brytanii wśród młodych matek, także podkreślono znaczenie sieci internetowych kontaktów jako czynnika wspierającego integrację matek małych dzieci (zarówno w przestrzeni wirtualnej, jak i poza nią) oraz jako istotny czynnik przeciwdziałający

37 M.K. Bartholomew, S.J. Schoppe‐Sullivan, M. Glassman, C.M. Kamp Dush, J.M. Sullivan,

ich samotności i poczuciu izolacji społecznej38. Szczególną rolę pełnią one w przypad- ku rodziców, którzy mierzą się z różnymi deficytami rozwojowymi, niepełnospraw- nościami swoich dzieci39.

Umieszczanie zdjęć dziecka w mediach społecznościowych może być powodowa- ne także oczekiwaniami grupy społecznej czy wręcz presją ze strony otoczenia, zarów- no członków rodziny, jak i przyjaciół.

Przestrzeń autopromocji

Sharenting sprzyja także zaspokajaniu „ego” rodzica/rodziców. Jak pisze Błasiak: „sta- nowi swoistą formę wyrażania uczuć, przede wszystkim miłości do dziecka, emocji związanych z byciem dobrym rodzicem oraz prezentowania siebie w tzw. dobrym świetle”40. Prezentowanie wyidealizowanego obrazu rodziny i macierzyństwa w prze- strzeni mediów społecznościowych stanowi element kultury narcyzmu41. Kreacja ta ma na celu podniesienie poczucia własnej wartości osoby ją tworzącej, tj. rodzica. Prezentowanie sukcesów dziecka pozwala uzyskać aprobatę ze strony „wirtualnej pu- bliczności”, dając poczucie bycia „dobrym rodzicem” i ma znaczenie w budowaniu obrazu własnego „ja”. Punktem odniesienia stają się celebryci prezentujący w mediach społecznościowych wyidealizowany obraz rodzicielstwa, który, jak można przypusz- czać, ma niewiele wspólnego z rzeczywistością.

Sharenting jako źródło dochodu

Publikowanie zdjęć dzieci staje się częścią działań (auto)promocyjnych. Znaczna część rodziców-blogerów czerpie korzyści finansowe z relacjonowania bieżących wydarzeń z życia rodzinnego i dokumentowania życia dziecka42. W tle umieszcza- nych w mediach społecznościowych zdjęć można odnaleźć reklamowane produk- ty np. firm produkujących kosmetyki dla niemowląt, ubrania, jedzenie. Kopecki

41 M. Szpunar, Kultura cyfrowego narcyzmu, Wydawnictwo AGH, Kraków 2016; P. Ciołkiewicz,

„Brawo ja”, czyli wszyscy jesteśmy narcyzami, „Interdyscyplinarne Studia Społeczne” 2016, nr 1(1).

i współpracownicy43 zauważają, że dzieci wykorzystywane są nierzadko jako „narzę- dzie” do zwrócenia uwagi na rodzica i pozyskiwanie nowych followersów. Niemow- lęta i małe dzieci zdobywają szerokie grono wielbicieli w mediach społecznościo- wych, osiągając status mikrocelebryty. Wielu dziecięcych celebrytów zdobywa sławę

„dziedzicząc” sławę od swoich matek-influencerek w mediach społecznościowych44. Częścią działań promocyjnych jest tworzenie przez rodziców oddzielnego profilu dla dziecka (tzw. micro-celebrity parental mediation). Przykładem jest konto najbardziej znanego na świecie dziecięcego youtubera Ryana Kaji, którego kanał skoncentrowa- ny jest na recenzowaniu zabawek na YouTube. Chłopiec zdobył ponad 20 milionów subskrybentów, co pozwoliło jemu i jego rodzicom zarobić dziesiątki milionów do- larów45.

Treści umieszczane przez rodziców w mediach społecznościowych oraz niebezpieczeństwa

z nich wynikające

Większość dotychczas prowadzonych badań dotyczących sharentingu koncentrowała się wokół aktywności rodziców na Facebook’u lub ogólnie w mediach społecznościo- wych46. Obecnie Instagram wyparł inne media społecznościowe i stał się najpopu- larniejszym narzędziem wśród użytkowników reprezentujących młodsze pokolenie, zwłaszcza kobiety47. Jest medium wizualnym, zachęcającym do dzielenia się zdjęciami i krótkimi filmami. Stanowi także narzędzie do tworzenia cyfrowego archiwum za- wierającego zdjęcia m.in. dzieci, a tym samym wygodną platformą do sharentingu. Wyniki badań zrealizowanych wśród brytyjskich użytkowników aplikacji Instagram48, którzy są rodzicami co najmniej jednego dziecka poniżej 13. roku życia wskazują, że istnieje silny związek pomiędzy ogólnym udostępnianiem treści na Instagramie

43 K. Kopecky, R. Szotkowski, I. Aznar-Díaz, J.M. Romero-Rodríguez, The phenomenon of sha- renting and its risks in the online environment. Experiences from the Czech Republic and Spain, “Chil- dren and Youth Services Review” 2020, vol. 110.

44 C. Abidin, Micromicrocelebrity: Branding Babies on the Internet, “M/C Journal” 2015, 18(5), https://doi.org/10.5204/mcj.1022; A. Brosch, Celebryci w skali mikro: lansowanie dzieci w serwisie internetowym YouTube, „Chowanna” 2018, t. 1, s. 77–92.

45 Podaję za: K. Kopecky, R. Szotkowski, I. Aznar-Díaz, J.M. Romero-Rodríguez, The phenom- enon of sharenting…, dz.cyt.

46 T. Ammari, P. Kumar, C. Lampe, S. Schoenebeck, Managing children’s online identities: How parents decide what to disclose about their children online, “Proceedings of the 33rd annual ACM conference on human factors in computing systems. Association for Computing Machinery” 2015,

a zachowaniami sharentingowymi. Autorzy badania wysnuli wniosek, że dzielenie się treściami dotyczącymi dziecka jest rozszerzeniem ich zwyczajowego korzystania z mediów społecznościowych.

Oprócz korzyści, jakie rodzicom może przynosić korzystanie z mediów społecz- nościowych, m.in. podtrzymywanie więzi rodzinnych, otrzymywanie wsparcia spo- łecznego, sharenting niesie ze sobą szereg niebezpieczeństw, zwłaszcza, że cyfrowa tożsamość dziecka budowana jest bez jego zgody. Marasli, Suhendan, Yilmaztruk, Cok49 na podstawie badań przeprowadzonych wśród rodziców dzieci w wieku od 3 do 10 lat, aktywnych użytkowników Facebook’a, wskazali, że najczęściej rodzice umieszczają zdjęcia i komentarze dotyczące: wydarzeń specjalnych, np. urodzin dzie- ci; tematów dotyczących sukcesów edukacyjnych; działań artystycznych, np. wystę- py na scenie, w chórze; zajęć sportowych oraz codziennych wspólnych (z rodzicami) aktywności, np. wyjście do kina czy gotowanie. Podobne treści zdjęć zostały odno- towane przez Kopecky, Szotkowski, Aznar-Díaz, Romero-Rodríguez50 na podstawie badań przeprowadzonych w Republice Czeskiej i Hiszpanii. Pomimo iż część treści zdjęć umieszczanych w sieci wydaje się być bezpieczna, to oprócz wizerunku dziec- ka, rodzice ujawniają także wiele jego danych wrażliwych, np. informacje o zdrowiu, jak również udostępniają materiały, które w przyszłości mogą zostać wykorzysta- ne do jego poniżania lub cyberprzemocy. Wyniki badań przeprowadzonych przez

A. Brosch51 wśród aktywnych w przestrzeni mediów społecznościowych rodziców dzieci korespondują z wymienionymi. Na podstawie analizy treści umieszczanych na Facebookowych profilach, jak pisze, można bez trudu określić wiek, płeć, imię dziec- ka, a także je zlokalizować52.

Zakończenie

Coraz większa jest świadomość rodziców dotycząca niebezpieczeństw związanych z upublicznianiem wizerunku i informacji o dzieciach w sieci. Nie są im obce dyle- maty związane z ową praktyką. Przykładem mogą być wyniki badań przeprowadzo- nych wśród estońskich matek53. Wyrażały one niepokój związany z publikowaniem w mediach społecznościowych zdjęć swoich dzieci, a działania o charakterze sharen- tingowym podejmowane były z rozmysłem. Kobiety starały się zachować równowagę pomiędzy spełnianiem oczekiwań społecznych związanych z prezentowaniem

49 M. Marasli, E. Suhendan, N.H. Yilmazturk, F. Cok, Parents’ Shares on Social Networking Sites About their Children: Sharenting, “The Anthropologist” 2016, vol. 24:2, s. 399–406, https://doi.org/ 10.1080/09720073.2016.11892031

50 K. Kopecky, R. Szotkowski, I. Aznar-Díaz, J.M. Romero-Rodríguez, The phenomenon of sha- renting…, dz.cyt.

53 A. Siibak, K. Traks, The dark sides of…, dz.cyt.; M. Lipu, A. Siibak, ‘Take it down!’, dz.cyt.

dziecka, a także siebie w roli matki a uszanowaniem prawa dziecka do prywatno- ści. Większość z nich starała się świadomie nie udostępniać wizerunku swoich dzie- ci w mediach społecznościowych, a jeżeli to czyniły, to znacząco ograniczały liczbę umieszczanych postów, dbały także o to, aby zdjęcia, które upubliczniają, nie przed- stawiały twarzy dziecka. Jak piszą Siibak i Taks, część z badanych kobiet zaangażowała się nawet w praktykę nazywaną anty-sheringiem.

Truizmem jest stwierdzenie, że informacje umieszczane w sieci nie giną. Kon- sekwencje upubliczniania przez rodziców informacji o dzieciach ci drudzy mogą odczuć, gdy zaczną wchodzić w okres dojrzewania. Adolescencja jest okresem bu- dowania własnej tożsamości, ważne dla młodego człowieka stają się opinie otocze- nia na jego temat. Umieszczone przez rodziców treści w okresie dzieciństwa mogą w przyszłości stać się źródłem kpin ze strony rówieśników, a nawet cyberprzemocy. Dodatkowo sharenting może powodować szereg zagrożeń bezpieczeństwa najmłod- szych, m.in. kradzież tożsamości dziecka (tzw. digital kidnapping polega na tym, że obca osoba kradnie z Internetu zdjęcie osoby nieletniej i zamieszcza je tak, jakby było jej własnym zdjęciem. Następnie publikuje te zdjęcia na swoich kontach w mediach społecznościowych i monitoruje liczbę otrzymywanych „polubień” i komentarzy. Działania te mogą być także wykorzystane w celach komercyjnych bez wymaganej zgody), różnego rodzaju nadużycia, a nawet porwania czy handel ludźmi54. Dlatego tak ważne jest prowadzenie działań o charakterze edukacyjnym dotyczących bezpie- czeństwa w sieci nie tylko wśród dzieci, ale także wśród rodziców.

Bibliografia

54 L. Robiatul Adawiah, Y. Rachmawati, Parenting Program to Protect Children’s Privacy: The Phenomenon of Sharenting Children on social media, “Jurnal Pendidikan Usia Dini” 2021, vol. 15(1),

Barani K., Wirtualne wspólnoty kobiet na forach internetowych jako źródło wsparcia w przygotowaniu do macierzyństwa, [w:] B. Szmigielska (red.), Całe życie w sieci, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2008.

Benedetto L., Ingrassia M., Digital Parenting: Raising and Protecting Children in Me- dia World, [w:] L. Benedetto, M. Ingrassia (red.), Parenting – Studies by an Ecocultural and Transactional Perspective, IntechOpen, 2020, https://doi. org/10.5772/intechopen.92579

Bierca M., Wysocka-Świtała A., Sharenting po polsku, czyli ile dzieci wpadło do sieci?,

Błasiak A., Narracje rodziców w przestrzeni mediów społecznościowych – zarys pro- blematyki na przykładzie zjawiska sharentingu, „Biografistyka Pedagogiczna” 2019, nr 1(4).

Brosch A., Celebryci w skali mikro: lansowanie dzieci w serwisie internetowym YouTube,

Brosch A., Sharenting – nowy wymiar rodzicielstwa?, [w:] H. Krauze-Sikorska, M. Kli- chowski (red.), Świat małego dziecka. Przestrzeń instytucji, cyberprzestrzeń i inne przestrzenie dzieciństwa, UAM, Poznań 2017.

Chrostowska B., Sharenting – skala i wielowymiarowość zjawiska (nierozważnego) ujawniania przez rodziców informacji o dzieciach w mediach społecznościo- wych, „Problemy Współczesnej Edukacji” 2018, nr 4(43).

Ciołkiewicz P., „Brawo ja”, czyli wszyscy jesteśmy narcyzami, „Interdyscyplinarne Stu- dia Społeczne” 2016, nr 1(1).

Cowan C.P., Cowan P.A., When partners become parents: The big life change for cou- ples, Basic Books, New York 1992.

Damkjaer M.S., Sharenting = good parenting? Four Parental Aproaches to Sharenting on Facebook, [w:] G. Mascheroni, C. Ponte, A. Jorge (red.), Digital Parenting: The Challenges for Families in the Digital Age, Yearbook 2018, Nordicom, Uni- versity of Gothenburg, Gothenburg 2018, s. 209–218.

Kierzkowska M., Media a pogłębianie cech narcystycznych u dzieci, [w:] B. Rola (red.),

Kopecky K., Szotkowski R., Aznar-Díaz I., Romero-Rodríguez J.M., The phenome- non of sharenting and its risks in the online environment. Experiences from the Czech Republic and Spain, “Children and Youth Services Review” 2020, vol. 110.

Lipu M., Siibak A., ‘Take it down!’: Estonian parents’ and pre-teens’ opinions and ex- periences with sharenting, “Media International Australia” 2020, vol. 170(1),

Marasli M., Suhendan E., Yilmazturk N.H., Cok F., Parents’ shares on social network- ing sites about their children: sharenting, “Anthropologist” 2016, vol. 24(2),

Olcoń-Kubicka M., Rola Internetu w powstawaniu nowego modelu macierzyństwa, [w:] M. Sikorska (red.), Być rodzicem we współczesnej Polsce: nowe wzory w konfrontacji z rzeczywistością, Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 2009.

Polak Z. (red.), Cyfrowy świat małego dziecka, seria „Internet – Edukacja – Bezpie- czeństwo”, NASK – Państwowy Instytut Badawczy, Warszawa 2021.

Siibak A., Traks K., The dark sides of sharenting, “Catalan Journal of Communication and Cultural Studies”, April 2019, vol. 11(1), s. 115–121.

https://www.lutzker.com/sharenting-precautions-and-consequences-of-creating-a- childs-digital-footprint/ [dostęp: 19.09.2021].

Sharenting – between a parent’s right to express themselves on social media and the protection of a child’s privacy

Abstract: The aim of this article is to present the phenomenon of sharenting. Referring to selected research reports conducted in this field both in Poland and worldwide, the motives of parents who share information, photos and films about their child via social media are indicated. Next, the benefits and dangers that may result from sharenting ac- tivities were considered. It concludes by pointing out the need for educational activities designed for parents relating to the sensible posting of sensitive content on social media.

Keywords: sharenting, social media, parenting

About the Author

Małgorzata Kierzkowska – doctor of social sciences in the discipline of pedagogy, care and educational pedagogue. Assistant Professor at the Department of Pedagogy of Young Children at the Maria Grzegorzewska University. Her research interests focus on the sit- uation of the child in the modern family, problems of the modern family, its transforma- tions, dysfunctionality, as well as directions and forms of support.

Małgorzata Kierzkowska* https://orcid.org/0000-0001-8288-1988

Sharenting – pomiędzy prawem rodzica do wyrażania siebie

w mediach społecznościowych a ochroną prywatności dziecka