KULTURA I WYCHOWANIE NR 1(23)/2023

Aleksandra Brzostowicz*

Uniwersytet Łódzki

https://orcid.org/0009-0007-4224-5208 e-mail: ul0244522@edu.uni.lodz.pl

Recenzja książki Oblicza antybohatera pod redakcją Michała Januszkiewicza oraz Alicji Müller, Instytut Literatury,

Kraków 2021

https://doi.org/10.25312/2083-2923.23_11ab

Książka Oblicza antybohatera napisana pod redakcją Michała Januszkiewicza oraz Alicji Müller jest w istocie zbiorem artykułów. Wszystkie z nich łączy jeden wspól- ny wątek, a mianowicie pojęcie antybohatera. Powszechnie przyjęło się utożsamianie antybohatera ze zdeprawowaną moralnie postacią pojawiającą się w tekstach kultury. Antybohater to jednak ktoś znacznie więcej, nie można go jednoznacznie utożsamiać z osobą niegodziwą. Jest to raczej człowiek złożony, niejednoznaczny, o skompliko- wanym życiu wewnętrznym. Nie sposób stworzyć jednej, uniwersalnej definicji anty- bohatera, niemniej kategoria antybohatera wciąż domaga się pogłębienia teoretyczne- go oraz rozwinięcia interpretacyjnego.

Artykuły wchodzące w skład omawianego zbioru ukazują pojęcie antybohatera w kontekście historycznym, filozoficznym, a także kulturowym od przednowocze- sności do nowoczesności. Na podstawie zawartych w zbiorze tekstów można pokusić się o stwierdzenie, że antybohaterem jest nie kto inny, jak zwykły, współczesny czło- wiek, który wyzbył się heroizmu i przeświadczenia o tym, że świat jest „czarno-biały”. Książka Oblicza antybohatera została podzielona na pięć części. Są to kolejno: Wstęp, W kręgu historii i typologii, W kręgu literatury polskiej, W kręgu filozofii i lite- ratury obcej, W kręgu popkultury. Należy jednak podkreślić, że przyjęty podział bynaj- mniej nie jest ścisły. Jest wręcz odwrotnie, ponieważ poszczególne kręgi nachodzą na

* Aleksandra Brzostowicz – studentka filozofii, członkini Koła Naukowego Filozofów i Okcy- dentalistów UŁ „IDEA”. Zainteresowania naukowe: filozofia współczesna, filozofia języka, stosunki międzynarodowe, psychologia, perspektywa kobieca w obszarze nauk, pedagogika i wychowanie.

134 Aleksandra Brzostowicz

siebie, wzajemnie się przenikają. Kolejne części mają ze sobą punkty styczne, a teksty kolejnych autorów dopełniają się wzajemnie, dzięki czemu można mówić o pewnej spójnej całości.

Wspomniany wcześniej Michał Januszkiewicz jest zarówno redaktorem książki, jak i autorem Wstępu. W nim Januszkiewicz stanowczo odżegnuje się od utożsamia- nia antybohatera z postacią zdeprawowaną, stara się podkreślić niejednoznaczność oraz szerokość tego pojęcia. Autor zachęca do refleksji na ten temat i prezentuje garść podstawowych informacji o samej książce. Opisuje między innymi jej podział oraz strukturę. Część ta stanowi dobre wprowadzenie do lektury pozostałych rozdziałów.

Druga część zasługuje na uwagę szczególnie ze względu na interesujący podział, o jaki pokusiła się Anna Zagórska w artykule Antybohater polskiej prozy współczesnej. Typologia skrócona. Zagórska wyróżnia trzy typy antybohaterów: antyherosa, outsi- dera oraz everymana. Te typy postaci zostają przeciwstawione kolejno: bohaterowi wielkości, bohaterowi większości oraz bohaterowi wyjątkowości. Taki podział jeszcze dobitniej podkreśla, że antybohatera nie należy utożsamiać z osobą moralnie zepsu- tą. W takim rozumieniu antybohater jest człowiekiem zwyczajnym, pospolitym czy też niepasującym do otoczenia. Interesujące jest również uwidocznienie związku po- między antybohaterem a człowiekiem współczesnym, który wciąż poszukuje siebie w zmieniającym się świecie.

Część trzecia została poświęcona literaturze polskiej. Najciekawsze w niej wydaje się nawiązanie do feminizmu w tekście Agaty M. Skrzypek pt. Wędrówki nieutulo- nych. Oblicza antybohaterek w literaturze polskiej. Artykuł ten zdecydowanie zasłu- guje na wyróżnienie, gdyż w kontekście antybohaterów najczęściej dysputy toczą się wokół postaci męskich, niemal zupełnie pomija się w tych rozważaniach kobiety oraz ich perspektywy. Jest to tekst szczególnie istotny, ponieważ głos z perspektywy ko- biecej w dalszym ciągu jest często nieobecny w kontekście nauk. Agata M. Skrzypek wykonuje pracę przełomową, ponieważ w polskim dyskursie rozważania na temat perspektywy kobiecej są mało widoczne.

Wątki filozoficzne, pojawiające się w części W kręgu filozofii i literatury obcej, do- wodzą interdyscyplinarnego charakteru dywagacji na temat antybohaterów. Artykuł Adrianny Joanny Mickiewicz pt. Hero can’t save us. Figura antyherosa w Sprawie Meu- rsaulta Kamela Daouda na tle twórczości Alberta Camusa stanowi odwołanie do wąt- ków filozoficznych, takich jak nihilizm czy egzystencjalizm. Ukazana w nim kreacja antybohatera – nihilisty, którą proponuje algierski pisarz, odnosi się do pesymistycz- nej wizji człowieka po odrzuceniu przez niego Boga.

Prawdopodobnie najbardziej interesującą częścią zbioru jest W kręgu popkultury. Wydaje się ona najbardziej zajmująca, ponieważ odnosi się bezpośrednio do tego, co znane każdemu współczesnemu człowiekowi, a mianowicie szeroko rozumianej popkultury, w skład której wchodzą między innymi filmy, seriale oraz muzyka popu- larna. W części tej padają odwołania chociażby do takich produkcji, jak Dexter, Joker, czy Breaking Bad. Najbardziej zaskakujący jest chyba tekst Konrada Sierzputowskiego

Recenzja książki Oblicza antybohatera…

135

Czasem cię kocham, a czasem nienawidzę… Taylor Swift jako antybohaterka amery- kańskiej muzyki popularnej. Nietuzinkowość tego artykułu wynika z faktu utożsamie- nia amerykańskiej gwiazdy muzyki pop z antybohaterką.

Książka Oblicza antybohatera jest pozycją, po którą warto sięgnąć z wielu powo- dów. Nie jest ona przeznaczona tylko dla wybranej grupy odbiorców. Będzie intere- sującą pozycją dla osób interesujących się kulturą, filozofią, literaturoznawstwem czy filmoznawstwem. Artykuły są napisane w sposób zrozumiały, a jednocześnie odnoszą się do wielu zagadnień obecnych we współczesnym dyskursie naukowym. Jest to war- tościowa lektura także ze względu na to, że ta – wydana w 2021 roku – książka należy do jednych z pierwszych dzieł poświęconych tematowi antybohaterów i antybohate- rek. Różnorodność autorów i zajmowanych przez nich stanowisk sprawia, że każdy odbiorca znajdzie w tym zbiorze coś, co przypadnie mu do gustu.